مشاهیر

 

خطاط آسمان

استاد حبیب‌الله فضائلی، روحانی و استاد خوشنویسی بود

استاد حبیب‌الله فضائلی، روحانی بود؛ اما چه در زمان حیاتش و چه امروز او را بیشتر با هنرش می‌شناسند. او استاد خط بود. انواع خط‌های فارسی را نیکو می‌نوشت. نستعلیق، ثلث، شکسته، دیوانی، توقیع، نسخ، رقاع، ریحان و سبک‌های دیگر. هنر استادانه که با دل پاک و نورانیش پیوند خورد، لایق خطاطی بارگاه آسمانی‌ها شد. یادگارهای زیبای او در حرم بعضی از امامان معصوم هنوز باقی است.

*

داشتم برای نوشتن مقاله‌ی استاد فضائلی تحقیق می‌کردم که چشمم به یک مصاحبه از او خورد و دیدم این بهترین شروع برای معرفی اوست: «نام من حبیب‌الله و نام پدرم محمدابراهیم است. در بهار سال 1301 در یک خانواده‌ی روحانی در سمیرم علیا از توابع شهرستان اصفهان چشم به جهان گشودم. سیزدهمین بهار زندگیم شروع می‌شد که شمع حیات پدرم خاموش شد و مرا با تعدادی برادر و خواهر صغیر تنها گذاشت. پس از تکمیل تحصیلات ابتدایی شوق تحصیل علوم دینی مرا به اصفهان کشانید و مدت 8 سال در این شهر به تحصیل صرف و نحو پرداختم. آنگاه در مدارس جامعه‌ی تعلیمات ابتدایی مشغول تدریس ادبیات، علوم دینی و خط شدم. شوق تحصیل مرا آرام نمی‌گذاشت و بدین جهت در ضمن کار از کلاس‌های دانشگاه اصفهان استفاده کردم و به دریافت لیسانس در رشته‌ی ادبیات فارسی توفیق یافتم.»

محمدابراهیم، پدر استاد حبیب‌الله و پدربزرگش هم خطاط بودند. برای همین راه حبیب‌الله هم از همان کودکی مشخص شد. این امتیاز بزرگی است که آدم‌ها از همان کودکی راه خودشان را بدانند یا پیدا کنند. این طوری یک عمر وقت دارند تا برای رسیدن به هدفشان تلاش کنند و ستاره‌ای درخشنده شوند.

پدرش از همه بیشتر تشویقش می‌کرد. برایش سرمشق‌های اساتید بزرگ را می‌آورد، یا او را به کلاس استادهای سرشناس می‌برد. خودش هم کمکش می‌کرد، توی خانه، موقع تمرین. ایرادهایش را می‌گرفت و به تمرین بیشتر وادارش می‌کرد. او وقتی که استاد شد، همیشه از کودکی‌اش به نیکی یاد می‌کرد: «در سمیرم شب‌نشینی‌های پدرم برایم بسیار جالب بود که با چند تن از اهل ذوق و سواد به خواندن دیوان اشعار یا شاهنامه می‌پرداختند و یا در معنی بعضی اشعار به بحث می‌پرداختند. کلیه‌ی این امور سخت مرا تحت‌تأثیر قرار داده و وادار به مشق خط نمود. پدر که ذوق و علاقه‌ی خاص مرا دید سرمشق‌هایی از اساتید گذشته که بر زمینه‌های رنگی و زرافشان در خطوط نستعلیق، رقاع، نسخ و شکسته بود در اختیارم گذاشت و من مشغول مشق از روی نوشته‌های بزرگان گذشته‌ی خوشنویسی ایران شدم.»

کمی که بزرگتر شد و خطش خوش شد، هرجا خط خوبی می‌دید یا حرفی نو از خطاط می‌شنید استقبال می‌کرد: «از کتیبه‌های منقوش در بناهای تاریخی اصفهان نیز بی‌بهره نبوده و استفاده می‌کردم و ضمناً در فرصت‌های مناسب از اساتید این هنر چون استاد علی‌اکبر کاوه و استاد حسن زرین‌خط نیز بهره گرفتم.» گفتیم که استاد فضائلی همزمان با تعلیم خط، درس علوم دینی هم می‌خواند؛ در مدرسه‌ی علمیه‌ی اصفهان و زیر نظر استادانی مثل حاج‌آقا‌جمال خوانساری، حاج‌آقا مقدس، حاج‌شیخ عباسعلی ادیب، سیدحسن مدرّس، حاج‌شیخ صدیقین، آیت‌الله زند کرمانی و آیت‌الله طیب، بعد هم در دانشکده‌ی ادبیات اصفهان درس خواند و لیسانس ادبیات گرفت.

حالا دیگر حبیب‌الله فضائلی در خطاطی به جایی رسیده بود. استاد شده بود. درس می‌داد و سرمشق تنظیم می‌کرد. می‌گفت: «هنرمندی که می‌خواهد بر کرسی استادی نشیند، لازم است از گنجینه‌های کمالات و از خرمن‌های آداب توشه برگرفته باشد.»‌ آنقدر استاد شد که توانست درباره‌ی اصول خطاطی کتاب بنویسد. او دو کتاب در این باره نوشت، یکی کتاب «اطلس خط» که هنوز هم یکی از کتاب‌های اصلی و مرجع در آموزش خطاطی است. در واقع این کتاب دانشنامه‌ی خوشنویسی و شرح کاملی از تاریخ، شیوه‌ها و مشاهیر خوشنویسی است. او 20 سال برای نوشتن این کتاب زحمت کشید. کتاب دیگر او هم «تعلیم خط» است که آموزش کامل انواع شیوه‌های خوشنویسی و ابزارهای لازم برای این هنر را معرفی می‌کند؛ اما اینها تنها آثار ماندگار او نیستند. استاد فضائلی، قرآنی را با خط خودش و به نسخ نوشته است. او غیراز قرآن‌کریم، کتاب‌های دیگری را نیز با خط خودش نوشته است. مثلاً او کتاب «گنجینة‌الاسرار» که دیوان شعر عمان سامانی است را با خط زیبای خود نوشت.

به غیر از کتابت، او آثار هنری دیگری هم خلق کرده است. در کتیبه‌های بسیاری از مساجد، تکایا و بقعه‌های متبرکه در ایران و عراق، آثار خطاطی حبیب‌الله فضائلی به چشم می‌خورد. سوره‌ی مبارکه‌ی «یس» در بالای ضریح قدیمی امام رضا(ع) و همچنین اشعاری در ضریح حضرت امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع)، کتیبه‌های ضریح و درهای حرم مطهر عسکریین در سامرا، درهای رواق و حرم کاظمین و کتیبه‌های بسیاری برای مساجد و تکایای اصفهان، اهواز، شیراز و دیگر نقاط ایران و جهان از جمله آثار این هنرمند اصفهانی است.

استاد فضائلی که روحانی هم بود، غیر از آثار خطاطی و کتاب‌هایش در این زمینه، کتاب‌های دیگری هم نوشته است. او کتاب معروفی دارد به نام «مردآفرین روزگار» که در مورد زندگی حضرت زینب(س) است. کتاب‌های اصحاب رس و تفسیر آیه‌ی نور هم از تألیف‌های دیگر او هستند. استاد فضائلی شعر هم می‌سرود، اما دیوان شعرش چاپ نشد. حبیب‌الله فضائلی نمایشگاه‌های زیادی از خط در ایران و خارج از کشور برگزار کرد. عضو خانه‌ی هنرمندان اصفهان و شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران شد و چند سالی سرپرست انجمن خوشنویسان اصفهان بود. سرانجام او در سال 1376 در اصفهان درگذشت و پیکر او در قطعه‌ی هنرمندان باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد.

تعداد مشاهده مقاله: 90