معرفی کتاب / شعرهای خاطره‌انگیز

چند وقت قبل، یکی از دوستانم تماس گرفت و پرسید: «توی کتابخانه‌ات نگاهی بینداز و ببین کتابی به نام «یاد شعرهای شیرین دبستان» را داری؟» من هم که اسم بیش‌تر کتاب‌های کتابخانه‌ام را حفظ هستم، جواب دادم: «نه! مطمئنم که ندارم. راستی این کتاب کجا بوده که ما ندیدیم؟» گفت: «من تعریف این کتاب را شنیده‌ام. کتابی خاطره‌انگیز است برای پیر و جوان؛ چون مؤلف آن، شعرهای کتاب‌های درسی دوره‌ی دبستان طی صد سال گذشته را جمع‌آوری کرده و...»

خلاصه مشتاق خریدن شدم؛ چون از بچگی شنیده بودم که بزرگی گفته است: هر کتابی که ارزش خواندن دارد، ارزش خریدن هم دارد.

هر جور بود کتاب را از طریق پُست از ناشر آن تهیه کردم با این مشخصات:

یاد شعرهای شیرین دبستان (یک قرن شعرهای دبستان) 1290 تا 1390

پژوهش و گردآوری: اکبر قره‌داغی

انتشارات: بهجت

تعداد صفحه‌ها: 248 صفحه

چاپ اول: 1390

شمارگان: 3000 جلد

طرح جلد زیبای کتاب مرا به یاد کاغذهای کاهی دوران مدرسه انداخت که مداد و پاک‌کن روی جلد هم همراه همیشگی‌مان بود و حالا در عصرِ تکنولوژی دانش‌آموزان به قلم گرافیکی، تخته‌ی هوش‌مند، دوره‌های کامپیوتر و... فکر می‌کنند.

پس‌زمینه‌ی این مداد و پاک‌کن، شعرهایی است که برخی از آن‌ها را به زور نمره‌ی معلم حفظ می‌کردم و حالا همان‌ها برایم روزهای پُرخاطره‌ی درس و مدرسه را به ذهن می‌آورد.

پژوهشگر کتاب، آقای قره‌داغی، خودش نزدیک به پنجاه سال در دوره‌های مختلف تحصیلی به تدریس ادبیات فارسی پرداخته است و به‌جز این کتاب، کتاب‌های دیگری هم چاپ کرده که از جمله‌ی آن‌ها «یادِ داستان‌های دل‌انگیز دبستان» است.

کتاب «با نام دوست که هر چه هست از اوست» آغاز شده و در پیشگفتار آن، پژوهشگر، داستانِ جذّاب شیطنت‌های خودش از مدرسه را در 14 صفحه آورده که خواندنی است. همچنین آورده است:

گاه‌گاه بزرگ‌ترها از فرزندان دبستانی‌شان می‌خواستند که از کتاب‌های درسی برای‌شان شعری بخوانند. خواندن این شعرها یادآور کودکی خودشان بود. مادربزرگم که سواد چندانی نداشت، هر وقت مرا در حال درس خواندن می‌دید، کارش را رها می‌کرد، می‌آمد می‌نشست و می‌گفت: «درس امروزت را برایم بخوان.» اگر درس مربوط به حساب یا به قول آن زمان علم‌الاشیاء بود، بلافاصله می‌گفت: «این‌ها که به درد من نمی‌خورد.» می‌دانستم که عاشق شعرهای کتاب است. وقتی برایش می‌خواندم، مثل کودکی به وجد می‌آمد. وقتی برای بار دوم از من می‌خواست که تکرار کنم، بعضی از مصرع‌ها را همراه من با همان آهنگ می‌خواند. امروز هم اگر برای زن یا مرد شصت‌- هفتاد ساله‌ای مصراع «فریدون مهربان است»‌ را بخوانید، با شوق و خوش‌حالی بلافاصله خواهد گفت: «این شعر را ما در کتاب سال دوم ابتدایی حفظ کرده‌ایم.» و در یاد و خاطره‌اش به دنبال ابیات بعدی می‌گردد. علت، پاکی، سادگی، صمیمی و آهنگین بودن آن اشعار است؛ مهم‌تر از همه‌ی این‌ها نتیجه‌ی اخلاقی آن است که غیرمستقیم با ابزار دلنشین شعر آموزش داده می‌شود.

گردآورنده‌ی کتاب «یاد شعرهای شیرین دبستان»، از مشکلات تألیف این کتاب هم سخن گفته است:

از جمله مشکلات تألیف و تدوین این کتاب، دسترسی به منابع و مآخذی بود که بتوانم از آن بهره‌مند شوم. هیچ کتابخانه‌ای به طور کامل همه‌ی کتاب‌های سال‌های مختلف را در اختیار نداشت، که کتابخانه‌های شخصی ادب‌دوستان تهران و شهرهای مختلف یاری‌ام داد، گفت‌وگو با آموزگاران دوران‌های مختلف، روزنه‌های نورانی بود که دستم را گرفت...

کارِ جالب مؤلف این است که با صرف وقت و هزینه‌ی فراوان، توانسته تمام اشعار کتاب‌ها را همان‌گونه که در کتاب‌ها بوده، اسکن کند تا خواننده با فضای کتاب‌های درسی و تنوع تصاویر آن در صد سال گذشته آشنا شود و از تماشای آن لذّت ببرد.

همچنین در پایین هر شعر، توضیحاتی درباره‌ی آن شعر آمده است تا اطلاعات عمومی خوانندگان درباره‌ی نوع شعر، نام شاعر و... افزایش پیدا کند.

برخی شعرها در یک دوره‌ی محدود در کتاب‌های درسی بوده و پس از ده‌- بیست یا سی سال به دلایل مختلف حذف شده است؛ اما بعضی دیگر با گذشت صد سال از چاپ اولین‌بار آن‌ها، هنوز هم در کتاب‌های درسی بچه‌ها دیده می‌شود، مانند شعر «جوان و مادر»:

روزی به غرور جوانی بانگ بر مادر زدم. دل‌آزُرده به کنجی نشست و گریان همی گفت: «مگر خُردی فراموش کردی که درشتی می‌کنی؟»

چه خوش گفت زالی به فرزند خویش

چو دیدش پلنگ‌افکن و پیلتن

گر از عهد خُردیت یاد آمدی

که بیچاره بودی در آغوش من

نکردی در این روز بر من جفا

که تو شیرمردیّ و من پیرزن

پیشنهاد می‌کنیم این کتاب را در کنار پدر و مادر و بزرگ‌ترها بخوانید تا آن‌ها هم با تجدید خاطره‌های دوران کودکی با شما لذّت ببرند.