لطفاً کمربندهای‌تان را ببندید

چرا می‌گویند باید نماز صبح، مغرب و عشا را با صدای بلند خواند؟ *مگر آرام و بلندخواندن ما در عبادت تأثیری دارد؟ تازه اگر بنا باشد نماز را آرام و بلند بخوانیم به نظر من بهتر است که نماز صبح، مغرب و عشا را آرام بخوانیم؛ چون در هنگام خواندن این نمازها ممکن است مردم خواب باشند. پس بهتر است آرام بخوانیم تا دیگران بیدار نشوند.

البته این را فقط به عنوان یک سؤال پرسیدم؛ وگرنه من می‌دانم هر چیزی که در دین ما آمده دلیل خاصی دارد.

سمانه گنجور – تهران

این سؤال می‌تواند جواب‌های گوناگون داشته باشد. «نمی‌دانم» شاید اولین و درست‌ترین پاسخی باشد که در وهله‌ی اول به ذهن ما می‌رسد. می‌دانی چرا؟

چون خداوند وقتی فرمان می‌دهد کاری انجام گیرد، گاهی وقت‌ها به دلیل و فلسفه‌اش اشاره می‌کند، مثل نماز که فایده‌اش پاکی جسم و جان و رسیدن به آرامش روح و روان و دوری از گناهان است (که در قرآن و روایات به این آثار اشاره شده است.)(1)

گاهی وقت‌ها هم بدون اشاره به فلسفه و اَسرار آن از ما می‌خواهد آن را انجام دهیم تا مشخص شود چه کسانی بندگان واقعی خداوند هستند و چه کسانی به محض روبه‌رو شدن با هر حکم و مسأله مرتب از خداوند توضیح می‌خواهند و پای‌شان را در یک کفش می‌کنند که مثلاً تا ندانیم فلسفه‌ی این حکم چیست آن را نمی‌پذیریم و زیر بار آن نمی‌رویم.(2)

مسأله‌ی بلند و آهسته خواندن نماز از آن دسته مسائلی است که خداوند فرمان داده انجام دهیم، اما به عللی که خود می‌داند و بس رازش را بر ما آشکار نکرده است. گرچه خداوند از این راز پرده برنداشته، در بعضی از آیه‌های قرآن کدهایی به دست ما داده که فکر کردن درباره‌ی آن‌ها ما را به پاسخ نزدیک می‌کند. در آیه‌ی 10 سوره‌ی رعد می‌فرماید: «برای او یکسان است که کسی از شما سخنش را نهان دارد و کسی که آن را آشکار کند، و (باز برایش یکسان است) کسی که در شب خود را پنهان سازد و کسی که در روز به طور آشکار راه پیماید.»(3)

بر اساس این آیه پنهان یا آشکار سخن گفتن ما فرقی برای خدا ندارد؛ چون در هر دو صورت خدا صدای ما را می‌شنود. در جای دیگری می‌فرماید: «اگر سخن آشکارا بگویی (یا مخفی کنی) او پنهانی‌ها و حتی پنهان‌تر از آن را نیز می‌داند.»(4)

حالا می‌رسیم به اصل سؤال. وقتی برای خدا یکسان است که او را آهسته یا بلند بخوانند و صدا بزنند، پس چرا باید نماز صبح، مغرب و عشا را بلند خواند؟ دلیل این «چرا» هر چه باشد به ما برمی‌گردد، نه به خدا؛ اما برای ما چه فرقی می‌کند که نماز صبح را بلند بخوانیم یا آهسته؟ آهسته خواندن نماز چه تأثیری بر ما یا اطرافیان ما دارد؟

اولین فایده‌اش آن است که با صدای نماز ما، آن‌ها هم بیدار شده و –اگر اهل نماز باشند– می‌توانند نماز بخوانند.

البته این بیدار کردن در جایی خوب است که -همان‌طور که شما هم به آن اشاره کردید– مزاحم خواب یا استراحت آن‌ها نشود که در آن صورت باید در عین آن که فرمان خداوند –یعنی نماز با صدای بلند– را انجام می‌دهیم در جایی بخوانیم که مزاحمت برای دیگران ایجاد نکنیم.

فایده‌ی دومش برای کوچک‌ترهاست. آن‌هایی که حتی نماز هنوز برای آن‌ها واجب نشده با شنیدن نماز بزرگ‌ترها حتی در حالت خواب می‌توانند کلمات و اذکار نماز را یاد بگیرند. جالب است بدانیم که امروزه برخی از دانشمندان نظریه‌ی (یادگیری یا آموزش در خواب sleep–learning=sleep-teaching ) را مطرح کرده‌اند و این که چگونه می‌شود در عین حال که خواب هستیم از وقت‌های‌مان در آموزش استفاده می‌کنیم. بنابراین بلند خواندن نماز می‌تواند نوعی آموزش نماز در بیداری (در نماز مغرب و عشا) و نوعی آموزش نماز در حالت خواب (در نماز صبح) باشد. امروزه روان‌شناسان، روان‌کاوان و مشاوران به کسانی که می‌خواهند به موفقیت برسند می‌گویند یک جمله را هر روز صبح با صدای بلند تکرار کنند؛ مثلاً روزی 20 بار بگویند: «من خوش‌بخت‌ترین فرد روی کره‌ی زمین هستم.»

خُب چرا باید با صدای بلند تکرار کنند؟ مگر نمی‌شود آهسته زمزمه کنند؟ بلندگفتن سبب می‌شود که علاوه بر زبان، گوش نیز نقشی در این تأثیرپذیری و در این تلقین داشته باشد. اگر از پدر و مادرت سؤال کنی اولین کلمات آسمانی که پس از تولد در گوش تو خواندند، چه بود؟ بدون شک به سرود آسمانی اذان و اقامه اشاره خواهند کرد. هنوز باید سال‌ها بگذرد و علم انسان پیشرفت کند تا به راز اذان و اقامه گفتن در گوش شیرخواران پی ببرد. شاید هم هیچ‌گاه به آن پی‌ نبرد.

شاید عده‌ای تصور کنند که معنای جمله‌ی زیبای پیامبر اسلام(ص) ز گهواره تا گور دانش بجوی(6) تنها تأکید بر آموزش در همه‌ی عمر باشد. حال آن که با توضیحاتی که داده شد می‌توان فهمید که کودکان بر اساس نظریه‌ی یادگیری قرآنی(7) از لحظه‌ای که به دنیا می‌آیند قابلیت فراگیری دانش را پیدا می‌کنند.

امیدوارم با این توضیحات تا حدودی به پاسخ سؤالت نزدیک شده باشی. سربلند باشی.

* واجب است مردان حمد و سوره‌ی نماز صبح و مغرب و عشا را بلند و حمد و سوره‌ی نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند و زنان باید حمد و سوره‌ی نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند اما حمد و سوره‌ی نماز صبح و مغرب و عشا را می‌توانند بلند یا آهسته بخوانند. (رساله‌ی توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، بحث قرائت نماز)

1. سوره‌ی عنکبوت، آیه‌ی 45.

2. البته استدلال کردن و با دلیل پذیرفتن اصل دین امری پسندیده است؛ اما احکام فرعی دین را که دارای رازهایی است که فکر ما به همه‌ی آن‌ها نمی‌رسد، لازم است اطاعت کنیم. گرچه می‌توانیم درباره‌ی آثار آن‌ها فکر و مطالعه کنیم.

3. سَوَاءٌ مِنکُم مَن أَسَرَّ القَولَ وَ مَن جَهَرَ ِبهِ وَ مَن هُوَ مُستَخفٍ بِالَّیلِ وَ سَارِبٌ بِالنَّهَارِ (سوره‌ی رعد، آیه‌ی10).

4. وَ اِن تَجهَر بِالقَولِ فَاِنَّهُ یَعلَمُ السِّرَّ وَ اَخفَی (سوره‌‌ی طه، آیه‌ی 7). منظور از پنهان‌تر از پنهان، چیزهایی است که ممکن است حتی برای خودمان هم پنهان مانده باشد و آن را تنها خدا می‌داند و بس. (تفسیر نمونه، ذیل همین آیه).

5. ویکی پدیای انگلیسی.

6. نهج‌الفصاحه، ص218، حدیث 327.

7. وَ اللهُ أَخَرجَکُم مِن بُطُونِ أمَّهَاتِکُم لا تَعلَمُونَ شَیئًا وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمعَ وَ الأَبصَارَ وَ الأَفِئدَه لَعَلِّکُم تَشکُرُونَ (سوره‌ی نحل، آیه‌ی 78). خداوند شما را از شکم مادران‌تان خارج کرد در حالی که هیچ نمی‌دانستید؛ اما برای شما گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را به جا آورید.