قالب‌هایی برای نوشتن/ سفرنامه

مهارت نوشتن، هم یک هنر است و هم یک فن؛ و چه پسندیده است که انسان هر دو را یک‌جا داشته باشد؛ یعنی هم بداند چگونه باید بنویسد و هم هنرمندانه بنویسد.

از جمله لوازم نوشتن، شناختن قالب‌هایی است که در چارچوب آن‌ها می‌توان دست به قلم برد. در این قسمت سراغ سفرنامه می‌رویم:

قسمت سوم: سفرنامه

انسان فطرتی تنوع‌طلب و گریزان از ایستایی دارد و شاید به همین خاطر است که خداوند مهربان همه‌ی چیزهای دور و بر او را دست‌خوش تغییراتی مستمر قرار داده است! زمین می‌چرخد، فصل‌ها می‌آیند و می‌روند، شب جایش را به روز و روز جایش را به شب می‌دهد، نوزاد، خردسال می‌شود و نوجوانی جایگزین طفولیت و هزاران مورد دیگر از این دست.

در این‌جاست که راز علاقه‌مندی به سفر رخ می‌نماید؛ وجود تنوع و تازگی در مسافرت و پیراستگی آن از ایستایی.

آری، انسان به سیر و سیاحت و گردش و مسافرت علاقه‌مند است و چه خوب است که شرح دیده‌ها و شنیده‌های خود را به رشته‌ی نگارش درآورد و برای خود و دیگران به یادگار بگذارد.

- سفرنامه‌نویسی سابقه‌ی درازی دارد؛ چنان‌که گفته‌اند در دوران قبل از اسلام موبدی زرتشتی به نام «ویراف مقدس» اقدام به نگارش سفرنامه‌ای به نام «ارداویراف‌نامه» کرد و در آن به شرح دیده‌ها و شنیده‌های خود از سفر خیالی به جهنم و بهشت پرداخت.

- سفرنامه جدای از این‌که واقعی باشند یا خیالی، نثری ساده داشته باشد یا ادبی، بخشی مهم از گنجینه‌ی زبان و ادب هر ملت است.

- بعضی از سفرنامه‌ها از حد و مرز یک کشور و ملت پا را فراتر نهاده و شهرتی جهانی یافته‌اند؛ از جمله «کمدی الهی» دانته آلاگری، نویسنده‌ی معروف ایتالیایی که سفری خیالی و منطبق بر آموزه‌های مسیحیت به عالم برزخ، بهشت و جهنم دارد. این سفرنامه، تحت تأثیر ارداویراف‌نامه و هزار سال بعد از آن نوشته شده است.

- از معروف‌ترین سفرنامه‌های فارسی می‌توان به سفرنامه‌ی ناصرخسرو اشاره کرد که حدود هزار سال پیش نوشته شده است و اطلاعات باارزشی را از زمان خود ارائه می‌دهد و نیز کتاب «هندشناسی» ابوریحان بیرونی، سفرنامه‌ی میرزاصالح شیرازی، سفرنامه‌ی عتبات ناصرالدین‌شاه و...

- از معروف‌ترین جهان‌گردانی که شرح سفر خود را به ایران نوشته‌اند، می‌توان به ابن‌بطوطه اشاره کرد که اهل مراکش بود و حدود هفتصد سال پیش به قصد دیدن قاره‌ی آسیا پای از آفریقا بیرون نهاد.

ادوارد براون، ایران‌شناس فرانسوی و هم‌وطنانش، ژان شاردن و مسیو اولیویه نیز مثل او عمل کردند و گزارش‌های جالبی از گوشه و کنار ایران گرد آوردند.

- برای نوشتن سفرنامه لازم است در امتداد سفر، کار نوشتن و ثبت شنیده‌ها و دیده‌ها انجام گیرد؛ والا ممکن است خیلی از جزئیات که در حکم نمک اثر هستند، فراموش شوند.

- توجه به این نکته ضروری است که سفرنامه‌نویسی فراتر از ثبت اتفاقات روزانه است و نویسنده باید زمینه‌ی آشنایی خواننده با شهر یا کشور مورد بازدیدش را به لحاظ آداب و رسوم، فرهنگ و هنر، بناهای تاریخی، دین و زبان، باورها و ارزش‌ها و مانند آن فراهم آورد.

- نظر به نگارش سفرنامه‌های متعدد در حوزه‌ی‌ حج و عتبات، لازم است نویسندگان از نوآوری غفلت نورزند.

- مصور بودن سفرنامه کمک زیادی به خوانندگان در فهم مطلب می‌کند.

در ادامه قسمتی از سفرنامه‌ی جملی کارری، سیاح ایتالیایی را که در سال 1105 هجری قمری از ایران دیدن کرده است تقدیم می‌کنیم:

«در اصفهان صنعت طلاکاری، نقره‌سازی، زری‌دوزی و تهیه‌ی ابریشم رواج دارد. هنرمندان گل‌های ظریفی طرح و روی پارچه‌ها منعکس می‌کنند. فلزکاران استاد، ابزار و ظرف پولادی نیز تهیه می‌کنند. در سابق، اسلحه و ابزار جنگی پولادین در کلکته و دمشق ساخته می‌شد و در بازارهای اصفهان به فروش می‌رسید؛ ولی اکنون هنرمندان اصفهانی خود اسلحه‌ی پولادین منقش و ظریف تهیه می‌کنند...»1  

1. سفرنامه‌ی پاتینجر، ص278.