گزارش/ تجمع عاشقانه‌ی شیرین‌بیان، به‌لیمو و سیاه‌دانه

گفت‌وگو با یک عطار

هم‌نشین صالح مانند عطار است. اگر عطر خویش به تو ندهد، بوی خوش آن در تو آویزد.

رسول اکرم(ص)

عطر گل بهارنارنج، گل‌پر، فلفل و گل‌سرخ در فضا پیچیده. گیاهان سبز و خشکیده در شیشه‌های سربسته به ردیف در قفسه‌ها چیده شده‌اند و خودنمایی می‌کنند. عطر گلاب و زعفران هوش از سر آدم می‌برد.

آقای محمودرضا امید ‎علی 32 سال سن دارد. او از بیست سالگی در مغازه‌ی عطاری مشغول به کار است.

از نوجوانی خودت برامون بگو.

 پسری سربه‌زیر، ساکت و آرام بودم و یکی از بهترین شاگردهای مدرسه. رشته‌ی دبیرستانی‌ام ریاضی فیزیک بود. عضو تیم فوتبال هم بودم...

عطار به کی می‌گن؟

عطار به کسی می‌گویند که برای درمان بیماری‌ها، گیاهان دارویی تجویز می‌کند. یک عطار در وهله‌ی اول باید پاک و باخدا باشد، چون در این حرفه به راحتی می‌توان از مردم سوءاستفاده کرد. عطار باید از دل و جان به کارش عشق بورزد. کاربلد و تجربه‌ی کافی داشته باشد. تجربه، شرط اصلی این کار است. یک عطار باید به خواص گیاهی که به دست مشتری می‌دهد کاملاً آگاه باشد.

فرق عطاری قدیم و جدید چیه؟

 در قدیم به عطاری‌ها دواخانه هم می‌گفتند و عطارها به حکیم معروف بودند. عطاری قدیم به این شکل فانتزی نبوده، بسته‌بندی، عرقیات یا عصاره‌ی گیاه وجود نداشته. به عنوان مثال عصاره‌ی سنبل‌الطیب الآن موجود است؛ اما آن زمان گیاه سنبل‌الطیب فقط به شکل سنتی بود.

چرا این شغل رو انتخاب کردید؟

من به عطاری علاقه داشتم، البته پدر و عموهام در این کار بودند. من هم کم و بیش اطلاعاتی از خواص گیاهان داشتم.

یعنی پیامدهای گیاهان رو از اون‌ها یاد گرفتید؟

نه، این مقدار آگاهی کافی نبود. به دلیل علاقه‌ام، تحصیلاتم رو در رشته‌ی گیاه‌شناسی و طب سوزنی در هند به پایان رسوندم و مدرک بین‌المللی گرفتم و بعد در ایران، حدود چهار سال در کنار دو نفر از بهترین عطارها، تحقیق و مطالعه کردم. یکی‌شون در همدان و یکی دیگه در تهران هستند.

پس در کشورهای دیگه هم به درمان گیاهی توجه دارن.

البته؛ در کشورهای آسیایی، هند حرف اول رو می‌زنه و بسیار پیش‌رفته‌س. بعد از اون چین  و کره و بعد پاکستان. آلمان هم در میان کشورهای اروپایی عالیه، ولی ایران، عطار حاذق کم‌تر داره و بیش‌تر اونا سنتی هستن. در دانشگاه‌های ایران رشته‌ی گیاه‌شناسی تدریس می‌شود، ولی فقط به شناخت مزاج‌ها و خواص گیاهان نباید اکتفا کرد. مثلاً یک عطار باید بدونه اسطوخودوس چه شکلیه؟ چند ساله است؟ اگه دو ساله باشه خوردن آن برای بیمار بی‌نتیجه‌س.

هر گیاه فقط یک خاصیت داره؟

نخیر، هر گیاه  سه تا چهار خاصیت داره. به عنوان مثال گل گاوزبان برای اعصاب، درمان سرماخوردگی و بیماری‌های زنانه مفیده؛ ولی خانم‌های باردار نباید استفاده کنن. برای کسانی که فشارخون بالایی دارند هم لیموعمانی بسیار مفید است.

البته گاهی هم برای درمان یک بیماری، چند گیاه با هم ترکیب می‌شود. مثلاً برای درمان سینه‌درد، ترکیباتی مثل آویشن، پونه، عناب، تخم گشنیز، گل پنیرک، گل ختمی، پَر سیاوُشان و گل بنفشه ترکیب می‌شود.

گیاهان دارویی از لحاظ روحی هم تأثیرگذار هستن؟

بله. بالای هشتاد درصد از گیاهان، از نظر روحی بیماران را تسکین می‌دهد. مثلاً اسطوخودوس علاوه بر این‌که سیاه‌سرفه، معده‌های عصبی و پادرد را درمان می‌کند،  برای افسردگی بسیار اثربخش است.

گیاهان دارویی را از کجا تهیه می‌کنید؟

گاهی وقت‌ها از بازار. گاهی هم از شهرستان‌های مختلف. مثلاً بابونه‌ی شیراز، عالی است. یا آویشنِ تبریز حرف اول را می‌زند. بهترین گل گاوزبان هم برای الموتِ قزوین است. بیش‌تر ادویه را هم از هند، تایلند، برمه و چین تهیه می‌کنیم.

آیا گیاهان هم دارای عوارض هستند؟

صد در صد. استفاده‌ی بی‌رویه و نامناسب از گیاهان خطرناک است. برای مثال کسانی که فشار خون بالایی دارند نباید از شیرین‌بیان استفاده کنند و کسانی که فشار خون پایین دارند نباید چای ترش بنوشند.

در میان گیاهان، دارویی هست که برای بیماری‌های صعب‌العلاج مثل ایدز و سرطان تأثیرگذار باشد؟

بله. در حال حاضر چند شرکت دارویی، گیاهانی را که پیش‌گیری‌کننده‌ی سرطان است به شکل دارو در بازار عرضه کرده‌اند، البته این گیاهان، درمان‌کننده‌ی قطعی نیست، ولی از پیش‌رفت بیماری جلوگیری می‌کند. مثلاً گیاه کنگر فرنگی، خاصیت آنتی‌اکسیدان و ضدسرطان دارد. ریشه‌ی چینی به نام جینسینگ، و یا تخم گیاه فرنجمشک تأثیرگذار است.

روند تأثیر داروهای شیمیایی سریع‌تره یا گیاهی؟

داروهای شیمیایی سریع‌تر اثر می‌بخشد؛ اما عوارض بیش‌تری دارد. مثلاً حال عمومی بیمار با یک قرص و آمپول در عرض یکی - دو روز، خوب می‌شود؛ اما در درازمدت برای او عوارضی مثل پوکی استخوان خواهد داشت. در حالی که درمان گیاهی زمان بیش‌تری می‌برد، ولی عوارضی در پی نخواهد داشت.

با گذر زمان، بسیاری از حرفه‌های قدیمی رنگ باخته‌اند؛ اما دکان‌های عطاری هم‌چنان پابرجا هستند. دلیل ماندگاری این شغل چیست؟

یکی این‌که عوارض گیاهان نسبت به داروهای شیمیایی بسیار کم‌تر است. دیگر این‌که شرکت‌های دارویی، بیش‌تر گیاهان را به صورت  قرص و قطره تولید کرده‌اند که مصرف آن ساده‌تر است و هم‌چنین بیماران با درمان گیاهی به نتیجه رسیده‌اند و سلامت و آرامش را در خود پیدا کرده‌اند.

به دوستانی که به این شغل علاقه‌مند هستند، پیشنهاد می‌کنید وارد این حرفه شوند؟

 بله. این حرفه درآمد خوبی دارد، ولی در وهله‌ی اول باید علاقه‌مند باشند. سپس با آگاهی و دانش به این شغل بیایند. در کل، عطاری شغلی لطیف و سالم است.

اهل ورزش هستید؟

 عاشق فوتبال هستم و تمام مسابقه‌های فوتبال را دنبال می‌کنم.

رابطه‌ی‌تان با کتاب چه‌طور است؟

عالی. کتاب‌های گیاه‌شناسی مطالعه می‌کنم. آخرین کتابی که خواندم طب‌الکریم بود، کتابی بسیار قدیمی اثر محمد اصفهانی.

به کدام گیاه علاقه‌ی بیش‌تری دارید؟

به «به‌لیمو» و «سیاه‌دانه». به‌لیمو بسیار خوش‌عطر است و آرامش عجیبی می‌دهد. سیاه‌دانه هم خاصیت دارویی بالایی دارد.

یک خاطره برای‌مان تعریف کن.

گیاهی به نام شکر تیغال(تیغار) وجود دارد که بهترین درمان برای سرفه  و گلودرد است. در این گیاه جانورهای ریز مثل سوسک بیابانی هست که همیشه در آن دیده می‌شود و موقع مصرف باید تمیز شود. یک روز مشتری از من شکر تیغال خواست. من هم به او گفتم، می‌دانی چه‌طوری است! می‌دانی باید تمیز شود! او هم گفت: «بله شناخت کافی دارم.»

من هم شکر را به او دادم. یک ربعی نگذشته بود که سر و کله‌ی همان مشتری پیدا شد، البته با پلیس 110 آمده بود، و می‌گفت: «این عطاری جنس‌هایش فاسد است و جانور دارد. من هم توضیح دادم که همه‌ی عطاری‌ها می‌دانند این گیاه همین طور است!»

با تشکر از شما که در این گفت‌وگو شرکت کردید؛ حرف آخر.

اگر خواستید وارد این شغل شوید عاشق کارتان باشید و دانش و آگاهی کامل داشته باشید. وقتی با تجویز گیاهی به بیمار، سلامت و آرامش را به او برمی‌گردانیم، فقط یک کلمه برای‌مان دعا می‌کند و می‌گوید خدا پدر و مادرت را بیامرزد، خدا خیرت دهد! و این دعا از همه چیز  ارزشمندتر است.