عید نوروز در آینه‌ی تمبر

بیژن شهرامی

در سال 1244خورشیدی، ناصرالدین‌شاه قاجار، جمعی را برای ساخت و طراحی تمبر به فرانسه اعزام کرد. آن‌ها مدتی در پاریس ماندند تا شخصی به نام «ریستر» قالب‌های مورد نیاز  برای ساخت تمبر را تهیه کرد و نمونه‌هایی از آن را به دست چاپ سپرد.

این نمونه‌ها برای تأیید به ایران ارسال شد و پس از تصویب  در چهار رنگ بنفش، سبز، آبی و قرمز به ترتیب به بهای ۱، ۲، ۴ و ۸ شاهی به طبع آراسته شدند.

 طرح این تمبرها نشان رسمی دولت قاجار بود که درون دایره‌ای با حاشیه‌ای متشکل از زنجیره‌ای  ۸۶ دانه از مروارید جای داشت و قیمت هر تمبر با حروف فارسی در چهار دایره‌ی کوچک در چهار گوشه‌ی آن نوشته ‌شده بود.

این‌گونه بود که داستان چاپ تمبر در ایران شروع شد و با عضویت کشورمان در اتحادیه‌ی جهانی پست در سال 1256 ادامه یافت؛ اما حدود صد سال طول کشید تا متولیان پست کشور به فکر چاپ تمبر به مناسبت گرامی‌داشت نوروز بیفتند.

اولین تمبر نوروزی در اسفند سال 1342 خورشیدی و با نماد «شکوفه» چاپ شد و تا سال 1357 ادامه یافت تا پست نوپای جمهوری اسلامی ایران اولین سری از این نوع تمبرها را فروردین 1358 روانه‌ی بازار کند.

در ادامه، نمونه‌ای از تمبرهای نوروزی را به تفکیک نماد آن‌ها معرفی می‌کنیم:

الف) گل و شکوفه

گل در فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی حضوری پررنگ دارد؛ ضمن آن‌که اول فصل بهار هم تداعی‌کننده‌ی رویش دوباره‌ی گلزارها و گلستان‌ها بعد از سرمای زمستان است. توجه به این دو موضوع کافی بوده است که نماد بسیاری از تمبرهای نوروزی ایران و کشورهایی که نوروز را گرامی می‌دارند، گل باشد.

ب) پرندگان

انسان‌ها از دیرباز با پرندگان مأنوس بوده‌اند؛ از جمله مردم ایران که از هزاران سال پیش با این موجودات دوست‌داشتنی و زیبا زندگی کرده‌اند و تصویر آن‌ها را بر دیواره‌ی آثار تاریخی خود از جمله تخت جمشید و کاخ‌های شوش حک کرده‌اند.

پ) آبزیان

مردم ایران به برکت هم‌جواری با دو پهنه‌ی وسیع آبی در جنوب و شمال کشور و نیز ده‌ها دریاچه، تالاب و آب‌بند و مانند آن، آبزیان را می‌شناسند و کم و زیاد از آن در سبد غذایی خویش استفاده می‌کنند.

در این میان ماهی اهمیت زائدالوصفی دارد؛ چنان که به شکل ماهی قرمز در سفره‌ی هفت‌سین و به شکل سبزی‌پلو با ماهی در سفره‌ی شب عید و به شکل نمادهای زیبا به تمبرهای پستی وطنی راه یافته‌اند.

ت) حیوانات

چه کسی است که از دیدن آهوهای زیبا، گوزن‌های مغرور و دیگر حیوانات در طبیعت به وجد نیاید؛ مخصوصاً وقتی تصویر آن‌ها با کلک خیال‌انگیز نگارگران بر سینه‌ی تمبرهای پستی نوروزی نشسته و به مهمانی من و شما می‌آیند.

ث) پروانه‌ها

پروانه‌ها حشرات زیبایی هستند که اگر قدری از مشغله‌های روزمره‌ی خود کم کنیم، می‌توانیم به تماشای آن‌ها در دامان طبیعت بپردازیم.

این زیبایی تا آن‌جاست که شاهد بال‌زدن این موجودات ظریف و تماشایی به عرصه‌ی تمبرهای نوروزی هستیم.

ج) سفره‌ی هفت‌سین

بارزترین نماد نوروز سفره‌ی هفت‌سین (یا به قول تاجیک‌ها میز نوروز) است که سال‌های سال اعضای خانواده را دم عیدی دور هم جمع می‌کند.

چ) عمونوروز

در افسانه‌ها، عمونوروز (یا به‌ قول اهالی سیستان بی‌بی نوروز) در اولین روز بهار با کلاه نمدی، زلف حنایی، کمرچین آبی، شال خال‌خالی، شلوار گشاد، گیوه‌ی سفید، لبی خندان و دلی شاد، عصازنان از بالای کوه پایین می‌آید تا نماد نوروز بودن را با دادن هدیه به بچه‌ها ایفا کند.

این شخصیت که گاهی با هنرنمایی بازیگران صورت واقعیت به خود می‌گیرد، در عرصه‌ی تمبرهای نوروزی حضوری مؤثر دارد.

ح) سایر نمادها

تنوع نوروز تا آن‌جاست که چاپ تمبرهای یادبود نوروزی با نمادهای دیگری از قبیل عطردان، چراغ، لباس‌های محلی، پرچم کشورهای حوزه‌ی نوروز، پیام تبریک و... هم بروز و ظهور یافته است؛ خواه در ایران و خواه در دیگر کشورهای دور و نزدیک.