تأثیر مشورت در ساختار شخصیت جوان

مقدمه

بر هر انسانی که در آغاز نوجوانی قرار گرفته، لازم است تا برای رسیدن به شخصیتی سالم تلاش نماید و «من» وجودی خود را پایه‌ریزی کند. در شکل‌گیری هویت هر فرد عوامل گوناگونی دخیل است؛ از جملة آنها احساس ارزشمندی و بزرگی می‌باشد. یکی از راه‌های رسیدن به آن، بهادادن به فرد است. این امر از طریق مسئولیت دادن به وی، مشارکت دادن او در امور و مشورت نمودن با او به دست می‌آید.

نوجوانی و جوانی، دورة حساس و مهمی است که نیاز به توجه ویژه دارد. از این رو در سخنان بزرگان دین به این مهم اشاره شده است، چنان که پیامبراکرم6در روایتی، زندگی کودک را به سه قسمت هفت ساله تقسیم فرموده و هفت سال سوم آن را دوران "وزارت جوان" معرفی کرده‌اند.^[1] از این روایت به دست می‌آید، جوان در این مرحله از زندگی ـ یعنی از 14 تا 21 سالگی ـ مسئولیت پذیر بوده و می‌تواند عملکرد وزیرگونه داشته باشد. از جمله بایسته‌های وزارت این است که؛ دارای اختیارات باشد، در مسائل مختلف مشارکت و اظهار نظر نماید و گوشه‌ای از مسئولیت‌ها را برعهده گیرد.با وجود سفارش و تأکید بسیار بزرگان در مورد مشورت و نیاز به آن، به این مسئله هنوز در جامعه نهادینه نشده است. به ویژه والدین و مربیان گرامی بدان پایه که شایسته است از آن بهره نمی‌برند و در روابط خود با فرزندانشان کمتر از آن استفاده می‌کنند. یکی از عوامل انحراف جوانان، بی‌توجهی والدین به مسئله مشورت و گفتگو با جوانان است.

 

بخش اول: شخصیت

شخصیت در لغت به معنای خلق و خو و مجموعة ویژگی‌های یک فرد است که او را از دیگران متمایز می‌سازد.^[2]

دوان پی شولتز (از نظریه‌پردازان شخصیت) در مورد تعریف اصطلاحی شخصیت چنین می‌نویسد: «شخصیت ویژگی‌های با دوام و منحصر به فرد است که امکان تغییر در موقعیت‌های مختلف را دارد.»^[3]

در تعریفی دیگر آمده است: «شخصت همان ویژگی‌هایی است که در یک فرد شکل گرفته و در رفتارش ظاهر می‌گردد، گرچه تا حدی ثبات دارد لکن تغییرپذیر است.»^[4]

 

عوامل مؤثر در ساختار شخصیت، از دیدگاه روان‌شناسی

روان‌شناسان و نظریه‌پردازان شخصیت، دو عامل را در ساختار شخصیت افراد دخیل می‌دانند: عامل نخست وراثت است که برخی از ویژگی‌های شخصیتی والدین را به فرزندان منتقل می‌کند و دیگری محیط است. محیط، می‌تواند صفات وراثتی را تقویت یا تضعیف نماید.

از سوی روان‌شناسان عوامل دیگری نیز بیان شده است که والدین یکی از آنها هستند. آدلر، نقش والدین را بسیار مهم می‌داند. او رفتار والدین را در هویت‌سازی فرزندان به دو نوع تقسیم می‌کند؛ یکی والدین نازپرور و دیگری والدین سهل‌انگار.^[5] غریزه هم عامل دیگری به شمار می‌رود. به نظر فروید، غرائز، عناصر اصلی شخصیت هستند. مثلاً انسان گرسنه برای رفع گرسنگی خود رفتاری انجام می‌دهد که قسمتی از شخصیت وی را می‌سازد.^[6] یادگیری، رشد و هوشیاری، عوامل دیگری هستند که در ساختار شخصیت انسان اثر گذارند.

 

عوامل مؤثر در ساختار شخصیت از منظر دین

دین اسلام نیز در مورد شخصیت‌سازی فرد، عواملی را مطرح نموده است که در این قسمت به چهار عامل اساسی اشاره می‌کنیم؛

1. وراثت؛ امام علی7 در این‌باره می‌فرماید: «حُسنُ الأخلاق بُرهانُ کَرَم الأعراق»^[7]؛ «اخلاق خوب دلیل وراثت‌های پسندیده است.»

2. محیط؛ شامل محیط قبل از تولد (رحم) و محیط بعد از تولد است که بیشتر محیط خانواده مورد نظر است. اما شامل مدرسه، محیط کاری و جامعه هم می‌شود.

3. والدین؛ اسلام برای والدین نسبت به فرزندان وظایفی را بیان کرده است. انجام این وظایف، ارتقاء سطح شخصیت فرزندان را درپی دارد. این وظایف عبارتند از: فراهم کردن تغذیة حلال، نام نیکونهادن، تربیت صحیح، تشویق شایسته آنان، مشورت با جوان، خطاب با لحن نیکو، اعتماد به جوان، تقویت عزت نفس در ایشان و مصادیق زیادی که زیر مجموعة احترام و محبت است. به عنوان نمونه؛ پیامبر اکرم6 در روایتی می‌فرمایند: «اَکرمُوا اَولادَکُم وَاَحسِنُوا آدابَهُم یَغفِر لَکُم»^[8]؛ «به فرزندان خود احترام بگذارید و خوب ادبشان کنید تا مورد رحمت الهی قرار گیرید.» 

4. خود فرد، برخورداری از این عامل در گرو سه اصل است:

اول. اراده قوی.

دوم. آگاهی از شخصیت خود؛ امام علی7 می‌فرماید: «مَن عَرَفَ نَفسَهُ جَلَّ اَمرُهُ»^[9]؛ «کسی که خود را بشناسد، جایگاه برتری می‌یابد.»

سوم. غلبه عقل بر شهوت؛سازمان شخصیت از دیدگاه انسان‌شناسی اسلامی از دو عاملِ، عقل و شهوت تشکیل شده است و شخصیت انسان بستگی به این دارد که کدام یک از این دو، حاکم بر نفس و جان شوند. اگر عقل و فطرت غلبه پیدا کنند، چنین انسانی در دیدگاه امام علی7 از فرشتگان برتر است؛ اما اگر جنبة شهوت غالب گردد، انسان حتی از حیوانات هم پست‌تر خواهد شد.^[10]

 

آفات شخصیت

 از دیدگاه روان‌شناسی، ناهنجاری‌ها، اختلالات و نقایص جسمی و روحی، آفت به شمار می‌رود این آفات از نگاه اسلام، شامل گناهان و رذائل است.

اینک برخی از آفات و رذائل که سبب از میان رفتن هویت انسانی می‌گردد را یادآور می‌شویم؛

1. وسواس؛ روان‌شناسان، وسواس را نوعی بیماری می‌دانند که تعادل روانی و رفتاری انسان را سلب می‌کند و او را در سازگاری با محیط دچار مشکل می‌سازد.^[11]

2. خود‌کم‌بینی (عدم عزت نفس)؛ کسی که خود را کوچک و ناچیز شمارد، برای خود ارزش قائل نشود و خود را لایق احترام و تکریم نداند، عزت نفس ندارد. فردی که دارای عزت نفس نباشد، شرافت اخلاقی نخواهد داشت. چنین فردی به پستی گراییده و به گناهان آلوده می‌گردد.

 3. هراس؛ ترس شدید از محرک، یا ترس از موقعیتی که غالب مردم از آن احساس خطر نمی‌کنند.

4. شک؛ مردّدبودن در امور، که انسان را در تنگنا قرار می‌دهد و مانع تصمیم‌گیری صحیح می‌شود.

5. بدبینی؛ نسبت به دیگران نگرش منفی داشتن. فردی که نسبت به دیگران بدبین باشد، نمی‌تواند به آنان اعتماد کند و از تجربیات و اندرزهای دیگران بی‌بهره می‌ماند.

 6. نفاق (دو رویی)؛ سبب دو گانگی در شخصیت و گاهی سبب دو شخصیتی می‌شود.

 7. اضطراب و استرس، و تمامی گناهان و رذائل اخلاقی.

   فردی که دارای این صفات است، شخصیتی بیمار دارد. چنین افرادی برای رسیدن به هویت سالم خویش، لازم است این خصلت‌ها را از خود دور نمایند، به انجام اعمال مثبت روی آورند و محو دستورات الهی گردند. در این صورت، کامل‌ترین شخصیت در آنان بوجود می‌آید.

   این‌گونه آفات و رذائل، معلول علت‌هایی از قبیل؛ نبود محبت و امنیت و عدم تربیت شایسته است. مشورت نکردن با جوان نیز یکی از عواملی است که این آفات را به دنبال دارد.

 

بخش دوم: مشورت

  مشورت در لغت، به معنای "صلاح اندیشی، رایزنی، تبادل اطلاعات و استفاده از نظر دیگران" است و در قالب مشاوره، واژه‌ای عربی، از ریشة "شارَ، یَشیرُ" به معنای" بیرون آوردن، آراستن و رأی زدن" می‌باشد.^[12]

 علامه محمدتقی جعفری، مشورت را این‌گونه تعریف می‌کند: «اجتماع عده‌ای از مردم آگاه و مورد اطمینان برای به دست آوردن حقیقت در موضوعی که بدیهی نبوده و نظری است.»^[13]

 

اهمیت مشورت

اسلام برای مشورت اهمیت زیادی قائل است، به گونه‌ای که قرآن کریم، پیامبر اکرم6 را که از مقام عصمت برخوردار است و از منبع وحی الهام می‌گیرد، به مشورت کردن با مردم سفارش کرده است.

قرآن کریم، در آیاتی دیگر، از این مهم سخن به میان آورده از جمله در سورة شوری صریحاً امر به مشورت کرده و می‌فرماید:  وَ اَمرُهُم شُوری بَینَهُم... ^[14]؛ «... و کارشان را با مشورت یکدیگر انجام می‌دهند.» همچنین در سوره آل عمران به پیامبر6 امر می‌شود تا مشورت نماید. آنجا که می‌فرماید:  وَ شاوِرهُمْ فِی الأمرِ... ^[15]؛ «در کارها با آنان مشورت کن.» سورة بقره نیز به موضوع مشورت کردن زن و شوهر، دربارة از شیرگرفتن کودک اشاره کرده است.^[16]

در مورد اهمیت مشورت در روایات به ذکر روایتی از نبی اکرم6 بسنده می‌کنیم. ایشان می‌فرمایند: «لا مُظاهَرَہ أوثَق مِنَ المشاوَرَہ »^[17]؛ «هیچ پشتیبانی، مطمئن‌تر از مشورت نیست.»

 

فواید مشورت

در روایات، فواید زیادی برای مشورت ذکر شده است؛ از جمله: استفاده از افکار دیگران، بهره‌مندی از تجربیات دیگران، روشن شدن زوایای پنهان مسئله، برطرف شدن تردیدها، کاهش احتمال خطا و... .

در این باره به چند روایت اشاره می‌کنیم؛ امام علی7 می‌فرمایند: «مَن شاوَر الرّجال شاِرکها فی عُقُولِهم»^[18]؛ «کسی که با افراد بزرگ مشورت کند، در عقل آنها شریک شده است.»

و هم‌چنین می‌فرمایند: «مَنِ استَقبَلَ وُجُوهُ الآراءِ عَرَفَ مَواقِعَ الخَطاء»^[19]؛ «آن کس که از آرای گوناگون استفاده کند، صحیح را از خطا تشخیص می‌دهد.»

   بزرگان و اندیشمندان نیز ثمرات فراوانی برای مشورت بیان نموده‌اند. آیت‌الله طالقانی، بهره‌گیری از آرای دیگران را به نور تشبیه کرده و می‌فرماید: «هر عقل نوری است، که چون با یکدیگر جمع شود، شدت نور آن بیشتر می‌شود. در نتیجه شعاع پرتوافکنی آن گسترده می‌گردد.»^[20]

مولوی در مورد فواید مشورت (آگاهی بخشیدن و کاهش احتمال خطا) چه زیبا سروده است:

 

 

 

^[21]

^[22]

آثار مشورت

   از مهم‌ترین آثار مشورت، شخصیت‌سازی است. فردی که مورد مشورت قرار می‌گیرد، احساس استقلال، بزرگی و ارزش می‌کند. چنین کسی برای خود جایگاهی درنظر می‌گیرد و به هیچ وجه حاضر نیست آن را از دست بدهد. در تفسیر نمونه انسان‌های با شخصیت را به خردمندانی تشبیه کرده‌اند که بیش از آنکه از دوزخ بترسند، از رسوایی وحشت دارند.^[23] چنانچه در روز قیامت، سربلندی مؤمن و شرمسار نشدنش در نزد پروردگار با ارزش‌تر از بهشت رفتن اوست.

از دیگر آثار مشورت می‌توان به: ایجاد روحیه عزت نفس، ایجاد حس مسئولیت، ایجاد اعتماد، شتاب در رشد عقلی، اجتماعی شدن و ... اشاره نمود.

 

بایسته‌های مشاور

  براساس آیات و روایات، باید با افرادی مشورت کرد که عاقل و پرهیزگار باشند، امین و دلسوز و صاحب‌نظر باشند و از اظهارنظر خام بپرهیزند. این افراد به خاطر صفات مثبتی که دارند، مشاورین مناسبی هستند و در شخصیت انسان تأثیر مطلوب را می‌گذارند.همچنین در روایات از مشورت با افراد ترسو، حریص، جاهل، لجوج، بخیل، دروغگو، احمق، منافق، خودرأی و ... نهی شده است. نکته قابل توجه در مورد این ویژگی‌ها آن است که این افراد دارای شخصیتی بیمار و ناقص هستند که مشورت با آنها، سبب نقص در هویت مشورت گیرنده می‌شود.^[24]

 

فصل سوم

سازوکار هم‌فکری با جوان

در هر مشارکت، برای دست‌یابی به هدف موردنظر رعایت برخی مسائل ضروری است. در گفتگو با جوان نیز لازم است، نکاتی مورد توجه قرار گیرد، که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1ـ مذاکره بین والدین و جوان؛ بدون برد و باخت باشد. پدر و مادر هدف‌شان این نباشد که حرف خود را به کرسی بنشانند، بلکه باید تلاش نمایند تا مشاوره‌ای حقیقی انجام شود و رأی صحیح مورد پذیرش قرار گیرد.

2ـ توجه به انتخاب بهترین زمان؛ زمانی برای مشاوره مناسب است که والدین و جوان مشغله‌ای نداشته باشند. مذاکره در موقعیت‌های نامناسب سبب می‌شود تا گفتگوی میان آنان، کیفیت خود را از دست بدهد؛ زیرا هر کدام سعی دارند گفتگو را زودتر به پایان برند تا به کار مورد علاقه خود بپردازند.

3ـ دقت و حوصله در شنیدن؛ اگر سخن جوان مخالف با افکار و اعتقادات والدین باشد، ناراحت نشوند، خشونت ننمایند و با تأمّل و تدبر او را راهنمایی کنند.

4ـ فضای گفتگو؛ باید توأم با صمیمیت، شیفتگی و احترام متقابل باشد. در چنین موقعیتی است که جوان با آرامش و آسودگی خاطر می‌تواند تمام مشکلات و نگرانی‌های خود را ابراز دارد و والدین را در ارشاد خود، کمک نماید.

5ـ اگر جوان دچار تردید است و خواهان راهنمایی، نظر خود را با صراحت بیان کنند تا شک او برطرف شود.

6ـ یافتن بهترین راه حل که منافع تمام افراد ذی نفع در آن لحاظ شده باشد. پس باید منافع شخصی خود را رها کرده، منافع کل را در نظر بگیرند.

 

بخش سوم: آثار مشورت در زندگی جوان

آثار مشورت در زندگی جوان را می‌توان در سه بخش بررسی کرد:

الف. تأثیر مشورت در شخصیت فردی جوان

   در پرتو گفتگو، جوان می‌تواند هویت‌سازی کند و خود را برای ورود به عرصه‌های مختلف آماده سازد. بهرة این نظرخواهی‌ها در ابتدا برای خود جوان و سپس برای والدین، خانواده و جامعه است. از جمله ثمرات مشورت در شخصیت فردی جوان عبارت‌اند از:

1ـ رشد عزت نفس؛ مهم‌ترین سود حاصل از تعامل با جوان، رشد صحیح عزت نفس در اوست. عزت نفس به ارزیابی که انسان از خود دارد و ارزشی که برای خود قائل است، اطلاق می‌شود.^[25]

روان‌شناسان توجه زیادی به عزت نفس کرده‌اند و آن را به عنوان نیاز اولیه برشمرده‌اند. در اسلام، اساس پرورش دینی بر رشد شخصیت از طریق تقویت عزت نفس استوار شده است. در این هنگام انسان برای خود اعتبار و ارزش والایی قائل است، ضربه‌های تحقیرآمیز را دفع می‌کند و تن به ذلت نمی‌دهد. چنین فردی هرگز به گناهان آلوده نمی‌شود، و اگر لغزشی نمود خود را از آن دور می‌نماید. امام علی7 می‌فرماید: «مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسُه لَم یُهِنها بِالمَعصِیَـۂ»^[26]؛ «کسی که کرامت نفس داشته باشد، و به ارزش و بزرگی خود پی ببرد، خود را با گناه بی‌ارزش نمی‌کند.»

2ـ احساس استقلال و آزادی؛ این احساس در تمامی نوجوانان و جوانان وجود دارد. آنان دوست دارند، بدون اتکا به کسی زندگی کنند. خودشان تصمیم بگیرند و کارهایشان را خود انجام دهند. این حس در افراد، در حد یک خواسته است و وقتی نمایان می‌شود که به جوان ارزش دهیم، مسئولیتی به او واگذاریم و او را در امور شریک کنیم. در این هنگام است که احساس استقلال در جوان، شکوفا می‌شود و آزادی او در اعمال و رفتارش جلوه می‌کند و می‌تواند از این دو صفت بهره ببرد و در ساختن آینده خویش موفق گردد.

3. احساس بزرگی؛ نوجوان، هنگامی که غرق در بحران‌هاست، به دنبال هویت خویش می‌گردد. می‌خواهد از کودکی خود فاصله بگیرد و به بزرگ‌سالی برسد. آن‌قدر پخته نیست تا بزرگ به حساب آید و آن‌قدر بچه نیست، تا کودک قلمداد شود. بزرگداشت او، بزرگش می‌کند و مشارکت با او صعودش می‌دهد. در این هنگام از کودکی فاصله می‌گیرد، رفتارهای کودکانه را دور می‌ریزد و خود را همانند بزرگان می‌پندارد. رفتار آنان را انجام می‌دهد، و به شیوة آنان زندگی می‌کند.

4. رشد عقلی؛ در پرتو مشاوره، انسان زودتر به بلوغ عقلی می‌رسد؛ زیرا مشورت فکر را به تکاپو وا می‌دارد و ذهن را فعال می‌سازد. قرآن کریم، سخن گفتن با یتیمان را سفارش کرده است. مفسرین هدف از این سفارش را برطرف کردن کمبودهای روانی و کمک به رشد عقلی آنان می‌دانند.^[27]

5ـ قدرت تصمیم‌گیری؛ کسی که چندین بار مورد مشورت قرار گرفته، راحت‌تر می‌تواند تصمیم بگیرد، در تصمیم‌گیری تمام جوانب را در نظر می‌گیرد و احتمالات را مورد سنجش قرار می‌دهد تا نظر نهایی، دقیق، واقعی و قابل اجرا باشد.

6ـ شناخت استعدادها و توانایی‌ها؛ جوانی که نسبت به توانایی‌های خود آگاه است، در خود احساس قدرت و لیاقت می‌کند. او احساس سودمندی نموده و تلاش می‌کند ارزش‌ها و ضدارزش‌ها را بشناسد و در زندگی به کار گیرد.

7ـ تعدیل و سلامت روان؛ چنانکه بیان شد، نوجوانی، دورة بحران و انتقال است. (گذر از کودکی به بزرگسالی) باید دید چگونه این بحران مهار شود تا روح و روان نوجوان آسیب نبیند و کجروی در پیش نگیرد. یکی از عواملی که سبب مهار این بحران می‌شود، خانواده است. در خانواده‌ای که فرزندان از والدین حرف شنوی داشته باشند، حرف یکدیگر را بفهمند و به همدیگر کمک کنند، نوجوان با آسودگی بیشتری این دوران را طی خواهد نمود و پس از این دورة سلامت روان وی مشهود و رفتارش تعدیل می‌گردد.

8ـ جوشش امید و نیرو؛ امید به زیستن در جوان تقویت می‌شود. قوای وی فعال می‌گردد و برای انجام هر مسئولیتی آماده می‌شود. وظایف خود را به درستی انجام می‌دهد تا رضایت دیگران را به دست آورد.

9ـ ایجاد تفکر صحیح در جوان؛ مشورت باعث به وجود آمدن تفکرات و اعتقادات درست در جوان می‌شود. به گونه‌ای که اگر افکار باطلی در وی به وجود آید، با ارشادات منطقی و معقول والدین بر طرف خواهد شد.

10ـ استفاده از تجربیات دیگران؛ جوان هنگامی از تجربیات دیگران بهره می‌گیرد که دیگران او را مورد توجه قرار داده؛ اکرامش کنند. در این صورت، راهنمایی، پند و تجربه دیگران را به گوش گرفته و در برنامه‌های خود مورد استفاده قرار می‌دهد. اگر این توجه از طرف والدین و الگوهای مثبت باشد، جوان به رشد همه جانبه خواهد رسید. اما اگر منبع توجه و احترام افراد سودجو باشند، خطر انحراف جوان را تهدید خواهد کرد.

11ـ جلوگیری از انزوا و گوشه‌گیری؛ کسی که از مشورت نمودن و مشارکت با دیگران دوری کند، مورد پذیرش جامعه نخواهد بود. چنین فردی منزوی شده و در ارتباطات با مشکل مواجه می‌شود. او کمرو، خجالتی، ترسو، کسل، مضطرب و ... است و اختلالات در وی افزایش می‌یابد. اما فردی که جامعه و خانواده او را می‌پذیرند، هرگز در گوشة عزلت منزوی نمی‌شود و مشکلات روانی و ناهنجاری‌های اجتماعی در وی کمتر به چشم می‌خورد. در مصاحبه با دانش‌آموزی دبیرستانی، عقیده‌اش را دربارة جوانی می‌پرسند؛ او پاسخ می‌دهد: تا قبل از هفده سالگی منزوی بودم، اما پس از آن، با استقلالی که در پرتو مشورت و مشارکت به دست آوردم، دیگر گوشه گیر نیستم.^[28]

 

ب. تأثیر مشورت با جوان، در خانواده

مشاوره با جوان علاوه بر اینکه برای او مفید است و سبب افزایش کرامت، شرافت، رشد و تعالی وی می‌گردد؛ سبب رشد سطح اجتماعی و فرهنگی خانواده نیز می‌شود.

اکنون آثار گفتگو در خانواده را بر می‌شماریم:

1ـ استحکام بنیان خانواده؛ در عصر حاضر به ویژه در جوامع غربی جهت گرفتاری‌ها و اشتغال والدین در خارج از منزل، بنیان خانواده رو به تزلزل نهاده است. این روند به کشور ما نیز رسیده و جامعة ما نیز از آن متأثر گردیده است. به گونه‌ای که بعضی از والدین، فرزندان خود را چند روز نمی‌بینند، با یکدیگر غذا نمی‌خورند و از احوال همدیگر بی‌اطلاع هستند. به همین دلیل خانواده در معرض فروپاشی قرار می‌گیرد و لزوم اقدام اساسی برای نگهداری آن احساس می‌شود.

  از مهمترین بحث‌هایی که طی سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده تا در خانواده‌ها نهادینه گردد، بحث گفتگوی اعضای خانواده است. نزدیک شدن دل‌ها، صمیمیت، شیفتگی، احترام و استواری کانون مقدس خانواده مرهون همین گفت و شنودهاست. دور هم گردآمدن، مذاکره با یکدیگر و از نظرات یکدیگر استفاده کردن، صلة رحم و جلسات مفید از جمله عواملی هستند که در استحکام نهاد خانواده نقش به سزایی دارد.

2ـ رفاقت با والدین؛ والدینی که با فرزندانشان ارتباطات بیشتری دارند، با یکدیگر همدل و رفیق هستند. امام علی7 می‌فرمایند: هرکس به خاطر (برای خوشبختی) تو کاری انجام داد، دوست توست.^[29] پس بهتر است پدر و مادر با فرزندان خود دوست باشند؛ زیرا والدین خیرخواه‌ترین افراد نسبت به فرزندان خویش هستند.

3ـ راه نفوذ در دل جوان؛ برای اثرگذاری بر فرزند، در دورة اول کودکی باید با وی کودکانه رفتار نمود و خود را تا حد کودکی تنزل داد و در هفت سال دوم، باید مقتدرانه عمل نمود. در مورد نوجوان باید تکریمش کرد و ارزشش را والا شمرد.

4ـ اعتماد بین افراد خانواده؛ به خصوص بین جوان و والدین. هنگامی جوان به پدر، مادر و بزرگ‌ترها اطمینان می‌کند که آنان نیز به جوانشان اعتماد کنند. اگر پدر و مادر او را شریک زندگی قرار دهند و بر اسرار زندگی آگاهش سازند، او نیز والدین را از اسرار و مشکلاتش مطلع می‌کند، در این صورت است که می‌توان به بهترین شیوه او را راهنمایی نمود.

5ـ دوست داشتن والدین؛ زمانی که والدین، فرزند را در گفتگوها و مسائل زندگی مشارکت دهند و از این طریق به او احترام بگذارند، فرزند نیز چنین والدینی را دوست می‌دارد و به آنان عشق می‌ورزد. در این جمله شرطی بهتر است در پاسخ شرط، فعل آینده به کار رود یعنی «فرزند چنین والدینی را دوست خواهد داشت و به آنان عشق خواهد ورزید».

6ـ برخورداری از راهنمایی‌های بزرگسالان و حل مسائل و مشکلات خانوادگی؛ چنان که بیان شد، مشورت با جوان سبب اعتماد وی به والدین می‌گردد و جوان را تحریک می‌کند تا مسائل و مشکلاتش را در حلقة بحث ابراز دارد. بنابراین والدین به مشکلات جوان آگاهی یافته، نسبت به حل آنها اقدام می‌کنند و راهنمایی‌های لازم را به وی عرضه می‌دارند و راه درست را به او نشان می‌دهند. از این طریق، نیازِ به تکریم را در جوان ارضاء نموده‌اند، بر اسرارش آگاهی یافته و او را ارشاد کرده‌اند.

 

ج. تأثیر مشورت در زندگی اجتماعی جوان

  از مزیت‌های گفتگو با جوان در جامعه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1ـ رشد اجتماعی؛ جوانی که مشاور خانواده است، رشد عقلی او سریع‌تر انجام می‌گیرد. او تعادل روحی و سلامت روانی دارد و مستقل، وظیفه‌شناس، پرتحرک و امیدوار است. هرگز منزوی نمی‌شود و در تعاملات اجتماعی موفق‌تر است. راحت با دیگران ارتباط برقرار می‌کند و دوستان بیشتری جذب می‌کند. به عقیدة والن^[30] «شخصیت اجتماعی جوان از طریق اجتماعی شدن وی شکل می‌گیرد»^[31]. اما در خانواده‌ای که اثری از احترام و مشورت نباشد، جوان بر اثر سوء تربیت، خودباخته می‌شود و از اینکه در جامعه زندگی کند و با مردم معاشرت نماید، می‌ترسد.

2ـ احساس مسئولیت؛ در کتاب "مشارکت کودکان و نوجوانان" آمده است: «مشارکت نوجوانان تنها به منظور جلوگیری از بی‌تفاوتی آنان و کاهش جرم و جنایت نیست، بلکه مشارکت آنان در ادارة امور جامعه نتایج دیگری هم دارد که مهم‌ترین آن ایجاد حس مسئولیت در  نوجوان است».^[32] بنابراین نوجوان و جوانی که در امور مشارکت می‌کند، مسئولیت‌پذیر است و وظایفش را به درستی انجام می‌دهد و خود را در قبال وظایفش متعهد می‌داند.

3ـ شکوفایی استعدادها و توانایی‌ها؛ گفتگو، برخی از توانایی‌های انسان را نمایان می‌کند تا انسان آنها را در زندگی و روابط اجتماعی به کار گیرد؛ چنانکه یکی از فواید مشورت پیامبر6 با یارانش، رشد و شکوفایی فکری آنان بیان شده است.^[33]

4ـ احترام به حقوق دیگران؛ بهترین آموزش برای فرزند، آموزش عملی است. وقتی به جوان احترام بگذاریم و به او مسئولیت دهیم، او نیز حقوق ما را محترم شمرده و می‌آموزد که در جامعه هر کس حقی دارد که نباید نادیده گرفته شود.

5ـ کاهش جرم و جنایت؛ آنکه برخوردار از مقام والا و جایگاه رفیع و محبوبیت است، با ارتکاب گناه، جرم و رفتارهای ناپسند، مقامش را تنزل نمی‌دهد و چهرة محبوب خود را خدشه‌دار نمی‌سازد، سعی می‌کند از اشتباهات دوری کند تا جایگاهش را از دست ندهد. امام علی7 در این باره می‌فرماید: «النفس الکریمـۂ لاتؤثّر فیها النّکبات»^[34]؛ «گناهان، در روان اشخاص با عزت نفس بالا، نقش نمی‌بندد.»

6ـ آباد شدن جامعه؛ خانواده‌ای که در آن اعضا تبادل نظر و گفتگو می‌کنند و در کارها با هم مشورت می‌کنند، جزء موفق‌ترین خانواده‌ها خواهد بود. در جامعه‌ای که چنین باشد نیز، به سبب تعامل بیشتر، افراد، از احوال یکدیگر اطلاع دارند و با درک متقابل به یکدیگر کمک می‌کنند. این اجتماع هرگز ضربه نخواهد دید و به سمت جامعه آرمانی هدایت خواهد شد.

 

منابع

کتاب

1. قرآن کریم.

2. احمدپناهی، علی، «اصول و راهکارهای مشاوره» فصلنامه حوزه، ش4 (زمستان 1386).

3. استریت، ادی، مشاوره خانواده، ترجمة مصطفی تبریزی و علی علوی نیا، فراوان، تهران، 1376ش.

4. البستانی، محمود، اسلام و روان‌شناسی، ترجمة محمود هویشم، چاپ دوم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1375ش.

5. بازرگان، عبدالعلی، شوری و بیعت، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1361ش.

6. بلوم، جرالدارس، نظریه‌های روان‌کاوی شخصیت، ترجمة هوشنگ حق‌نویس، امیرکبیر، تهران، 1352ش.

7. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، ترجمة ابوالقاسم پاینده، جاویدان، 1374ش.

8. پی شولتز، دوان و سیدنی الن شولتز، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، چاپ دهم، تهران، 1386ش.

9. تمیمی آمدی، عبدالواحد‌بن‌محمد، غررالحکم و دررالکلم، دفتر تبلیغات حوزة علمیه قم، قم، 1366ش.

10.  جعفری، محمدتقی، شوری و مسئولیت، فرهنگ اسلامی، تهران، 1378ش.

11. جلالی، مهدی، روان‌شناسی کودک، بی‌جا، چاپ یازدهم، 1361 ش.

12. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین‌بن‌احمد، تفسیر اثناعشری، میقات، تهران، 1363ش.

13. خزعلی، کبری و دیگران، "زن، عقل، ایمان، مشورت"، سفید صبح، تهران، 1380ش.

14. دارابی، جعفر، نظریه‌های روان‌شناسی شخصیت، آییژ، تهران، 1384ش.

15. سیدرضی، نهج البلاغه، ترجمة محمد دشتی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، قم، 1379ش.

16. شریعتمداری، علی، روان‌شناسی تربیتی، چاپ نهم، امیرکبیر، تهران، 1375ش.

17. طبرسی، حسن، مکارم الاخلاق، شریف رضی، قم، 1412ق.

18. فلسفی، محمدتقی، گفتار فلسفی بزرگسال و جوان از نظر افکار و تمایلات،، چاپ یازدهم، معارف اسلامی، تهران، 1352ش.

19. فلسفی، محمدتقی، گفتار فلسفی جوان از نظر عقل و احساسات، چاپ پانزدهم، معارف اسلامی، تهران، 1348ش.

20. مرتضوی، سید ضیاء، درآمدی بر شکل‌گیری شخصیت جوان، دفتر تبلیغات، قم، 1379ش.

21. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چ بیست و پنجم، دارالکتب اسلامی، تهران، 1376ش.

22. هارت، راجرالی، مشارکت کودکان و نوجوانان، ترجمة فریده طاهری، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران، 1380ش.

23. هنری ماسن، پاول و دیگران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسانی، چاپ دهم، تهران، 1375ش.

24. یزدی، محمد، سازندگی محیط، دفتر تبلیغات، قم، 1362ش.

 

تعداد مشاهده مقاله: 11

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1