وقتی فرزندتان دید، آنچه را نباید دید

وقتی فرزندتان دید، آنچه را نباید دید

راهکارهایی برای پیش‌گیری و برخورد با آثار ناخواستۀ رسانه در زمینۀ اطلاعات جنسی

حجت حاجی‌کاظم

مسئلۀ ما

مسئله این است که قبل از گرفتارشدن به مشکلات حاد، راهکارهایی را برای حفظ فرزندمان پیش بگیریم و در موارد خاص، بتوانیم تا حدودی از عهدۀ مدیریت اوضاع برآییم. به این مسئله‌ها توجه کنید:

• گاه مادران با این سؤال سراغ مشاور می‌روند که فرزند خردسال یا نوجوانم، سؤالی خیلی خصوصی از من پرسیده است؛ سؤالی که برق از چشمانم پرانده؛ نه می‌توانستم جواب دهم و نه می‌توانستم چیزی نگویم.
• خانمی می‌گفت من و همسرم، فیلم‌هایی را می‌دیدیم که نباید ببینیم و بعد از مدتی، فهمیدیم فرزندمان که تصور می‌کردیم خواب است، بیدار می‌مانده و از لای در می‌دیده هرچه می‌دیدیم و هر واکنشی داشتیم. او الآن وحشت‌زده است و مدام در فکر فرومی‌رود.
• پدری بعد از چند ماه که فرزندش با بازی رایانه‌ای جدیدی مشغول بود، متوجه کنجکاوی‌های عجیبش می‌شود و پی می‌برد که آن بازی، صحنه‌های وحشتناک جنسی را برای جایزۀ اتمام مراحل بازی، به مخاطب نشان می‌داده است.

ایدۀ تربیتی کلی دربارۀ آموزش جنسی

به نظر می‌رسد افزایش اطلاعات بچه‌ها دربارۀ مسائل جنسی و حتی در دیگر زمینه‌ها، باید به تناسب سن آن‌ها باشد؛ به‌ویژه آموزش‌های مرتبط با مسائل بلوغ باید با ظرافت، حتی‌الامکان به‌طور خصوصی و چهره به چهره انجام شود. متأسفانه گاه رسانه‌هایی مثل تلویزیون، فضای مجازی، صفحات وب، بازی‌های رایانه‌ای و... نه‌تنها غیرمتناسب با وضعیت سنّی فرزندان ما، بلکه حتی گاه نامتناسب با اخلاقیات همۀ گروه‌های سنّی، موضوعاتی را مطرح یا تصاویری را منتقل می‌کنند! زمانی که کودک ما باید برای بازی و خلاقیت صرف کند، نباید به چیزی فکر کند که بیشتر او را در ابهام (به‌دلیل عدم درک مسائل جنسی) بیندازد.

برخی تصور می‌کنند که پیش‌گیری موجب کودن‌شدن فرزندشان می‌شود و او را در معرض آسیب و فریب قرار می‌دهد. به نظر ما این بهانه، دلیل بر اشغال‌کردن ذهن کودک و نوجوان با مسائل جنسی نیست؛ بلکه باید او را در قدرت نه‌گفتن، تحلیل عقلانی و هم‌دلی با پدر و مادر، آن‌قدر قوی تربیت کنیم که در موقعیت انحراف دچار فریب نشود.

وضعیت‌های فرزند ما

فرزند ما دربارۀ بدآموزی‌های رسانه، سه وضعیت دارد:

1. در معرض آن قرار گرفته و ما باخبر شدیم: نیازمند راه‌های اصلاحی هستیم.
2. در معرض آن قرار گرفته و ما باخبر نشده‌ایم: چاره‌ای جز اکتفا به راه‌های پیش‌گیرانه نداریم.
3. در معرض آن قرار نگرفته است: در این صورت نیازمند راهکارهای پیش‌گیرانه هستیم.

برخی راهکارهای پیش‌گیرانه

محتوای خوب تهیه کنید

همیشه نمی‌توانیم منع کنیم. باید جایگزینی داشته باشیم. جهت تهیۀ محتواهای خوب برای بچه‌ها وقت بگذارید:

• بازی‌های فکری و اسباب‌بازی خلاقیتی تهیه کنید و با آن‌ها بازی کنید.
• انیمیشن‌های خوب و بازی‌های سالم برایشان پیدا کنید.
• از نرم‌افزارهای سالم‌سازی اینترنت استفاده کرده و خودتان به‌قدر کافی بر تنظیمات ویندوز تسلط یابید.
• کتاب‌های خوب برای بچه‌ها تهیه کنید و وقت کافی جهت خواندن آن‌ها برای فرزندان بگذارید.

مدت استفاده از رسانه‌ها را کم کنید

اول خودتان را عادت دهید که قانون‌های کوچک برای محدودکردن استفاده از موبایل، تلویزیون، رایانه و... داشته باشید؛ برای مثال با خودتان قرار بگذارید که موقع برقراری سفره و غذاخوردن، گوشی جواب داده نشود. بعضی مادرها با خوشحالی فرزندشان را عادت به تلویزیون می‌دهند تا با این روش، او را آرام نگه‌دارند؛ در حالی که باید آن‌قدر بازی‌کردن برای بچه دل‌پذیر باشد که زمان کمتری را به رسانه اختصاص دهد.

نسبت به برنامه‌های تلویزیون، خود را جای کودکتان قرار دهید

گاهی برنامه‌های شبکۀ پویا هم، می‌تواند در کودک یا نوجوان شما ایجاد ابهام کرده و بدآموزی داشته باشد. برای نمونه ارتباط با جنس مخالف، یا ازدواج دو هم‌جنس گاهی در برخی برنامه‌های کودکان به چیزی دیگر دوبله شده است؛ در حالی که همین شاید در فرزند شما ایجاد سؤال نماید! یک گوشتان پیش تلویزیون باشد که اگر در جایی مناسب شرایط سنّی او نبود، بتوانید شرایط را مدیریت کنید. گاهی پدر و مادر به برنامه‌ای که مناسب سن بچه‌ها نیست (مثل برنامه‌های جنایی) علاقه دارند. بهتر است برنامۀ مربوطه را در زمان بیداری فرزندشان ضبط کنند و در فرصتی دیگر ببینند.

دربارۀ بازی‌های رایانه‌ای تحقیق کنید و هم‌بازی شوید

وظیفۀ خود بدانید که پابه‌پای فرزندتان، برای تهیۀ بازی وقت بگذارید. اگر لازم است مشورت کنید. نام بازی را در اینترنت جست‌وجو کنید و دربارۀ آن، اطلاعاتی به دست آورید. بازی را اگر می‌توانید، خودتان نصب کنید تا در این کار به شما متکی شود. با علاقه نشان‌دادن، مدتی را در بازی با او همراه شوید تا خیالتان از آن راحت باشد؛ هرازگاهی هم او را در بازی همراهی کنید.

رایانۀ منزل را در جایی عمومی و در معرض دید دیگران قرار دهید

برای آن‌که همۀ اعضای خانواده در استفاده از محتوای مناسب، رعایت فضای پاک خانواده را نمایند، رایانۀ منزل را در اتاق خصوصی قرار ندهید؛ بلکه در جایی که همه رفت‌وآمد دارند بگذارید و صفحۀ نمایش آن، به سمت اتاق قرار داشته باشد. ممکن است این کار موجب خدشه در دکور منزل شود؛ اما برای حفظ بهتر فرزندان مفید خواهد بود.

دیرتر برای فرزند گوشی بخرید و اگر خریدید، تا مدتی مشترک باشد

هرچه ممکن است و به روحیات فرزندتان لطمه وارد نمی‌کند، دیرتر گوشی برای او تهیه کنید. مدتی که به گوشی نیاز دارد، با وجود دشواری‌ای که برای شما ایجاد می‌کند، گوشی مشترک داشته باشد؛ یعنی گوشی او با مادر یا گوشی دوم پدر و... مشترک باشد. از ابتدا او را عادت دهید که گوشی را حریم خصوصی و خلوت خود در نظر نگیرد.

رایانه و گوشی تلفن همراه، حریم خصوصی نشود

با وجود دشواری‌های خاص خود، از ابتدا گوشی خود را حریم خصوصی نکنید. هرکس اجازه داشته باشد در صورت ضرورت، از گوشی دیگران استفاده کند و رمز گوشی دیگران را هم بداند. البته از نظر اخلاقی، همه متعهد باشند که آن‌قدر اعتماد کنند تا هیچ‌گاه به جست‌وجو در پیام‌ها و ایمیل‌های دیگران نپردازند. اگر این روش را رعایت کردید، می‌توانید از فرزندتان نیز بخواهید که گوشی، تبلت و رایانۀ خود را حریم خصوصی نداند. در این صورت است که فرزندتان تا حد امکان، از ذخیرۀ محتوای غیراخلاقی در دستگاه خود پرهیز خواهد کرد.

برخی راهکارهای پس از برخورد فرزندتان با محتوای نامناسب

هرچقدر هم که فرزند خود را در محیطی سالم تربیت کنید، امکان مواجهه در منزل، مدرسه، مهمانی و محله با عکس یا فیلم نابجا وجود دارد. اگر فرزندمان سؤالی کرد که نشان می‌داد چنین محتوایی را دیده است، چه کنیم؟ باید شرایط را در نظر گرفت و برخی از راهکارهای زیر را دنبال کرد:

پرت‌کردن حواس به موضوعی دیگر

به‌ویژه اگر در همان لحظۀ مواجهۀ فرزندتان با محتوای نابجا متوجه موقعیت شدید، یکی از بهترین راهکارها طرح موضوعی دیگر یا انجام کاری‌ست که حواس فرزندتان از آن مسئله پرت شود؛ برای مثال صحنۀ کشتن یک انسان یا گفت‌وگوی سؤال‌انگیز یک فیلم را می‌توانید با بیان این عبارت: «حالا می‌خوایم یه بازی جدید کنیم. اگه گفتید چه بازی‌ای؟» به دست فراموشی بدهید.

ارائۀ جواب‌های خارج از موضوع

نباید دروغ بگوییم؛ اما در جایی که جواب یک سؤال برای فرزندتان قابل فهم نیست، به او بگویید باید فکر کنم و کمی تحقیق نمایم و بعد جواب را بگویم. البته زیاد برای گفتن پاسخ معطل نکنید؛ اما سنجیده پاسخ دهید. بهترین پاسخ، آن است که به جنبۀ دیگری از موضوع اشاره کرده باشید و او را از کنجکاوی دربارۀ مسائل جنسی بیرون آورید. برای مثال اگر گفت چطوری بچه در دل مادر قرار می‌گیرد، بگویید پدر و مادر باید بخواهند، بعد دعا کنند و اگر خدا بخواهد، بچه‌ای در دل مادر قرار می‌دهد.

تحمل و کمک‌گرفتن از یک مشاور

در مواردی که نتوانستید از عهدۀ سؤالات فرزندتان برآیید، از یک مشاور کمک بگیرید. در مواردی شاید بهتر باشد از همان مشاور بخواهید که در حضور شما، برای فرزندتان پاسخ آن سؤالات را بیان کند! البته بهتر است که خودتان توانمندتر شوید و پاسخ دهید. توصیه نمی‌شود مشاور بدون حضور شما، در این مورد با او صحبت کند؛ زیرا در آن صورت، نمی‌دانید چه گفته و اگر دوباره پرسید، نمی‌دانید چه بگویید و چه نگویید. از کوره درنروید و آشفته نشوید. مرور زمان نیز، به حل برخی مسائل کمک می‌کند.