«سانتریفیوژ»ت تو حَلقَم!

دانش ایرانی

«سانتریفیوژ»ت تو حَلقَم!

سانتریفیوژ چیست و در ایران چه استفاده می‌شود؟

به کوشش: معصومه‌سادات میرغنی

* اصلاً چی هست؟

«سانتریفیوژ» دستگاهی است استوانه‌ای شکل مثل توربین هواپیما که پره‌هایی در وسط آن وجود دارد. سانتر به معنی مرکز و فیوژ به معنی فرار یا گریز از مرکز است. این دستگاه با استفاده از نیروی گریز از مرکز، مواد را از یک‌دیگر جدا می‌کند. کاربرد عمومی آن برای جداسازی مایع از مایع یا مایع از جامد است. مخلوط را درون لوله‌ای طوری قرار می‌دهند که با چرخش دستگاه،‌ به سمت خارج از مرکز حرکت می‌کند و به حالت افقی قرار می‌گیرد. نیروی گریز از مرکز مخلوط را برخلاف مرکز سانتریفیوژ می‌راند و از این نقطه دور می‌کند تا ذرّات یا مایع سنگین‌تر به سمت ته مخلوط یا بیرون رانده شود. در این حالت، هنگامی که دستگاه سانتریفیوژ متوقف می‌شود، مواد به حالتی غیر مخلوط درآمده‌اند.

* از کِی بوده؟

«زیپه» مهندس آلمانی بود که حدود چهل سال پیش برای اولین بار به کشفی تازه رسید. او با استفاده از فناوری سانتریفیوژ، به غنی‌سازی اورانیوم دست یافت. از آن زمان تاکنون سانتریفیوژ تغییرات و پیشرفت‌هایی داشته است که برای دانشمندان علوم گوناگون، مزایای قابل توجهی را در بر گرفته است. دانشمندان با استفاده از این دستگاه، به جداسازی مایعات و تفکیک آن‌ها به ذرّات سازنده‌‌ی‌شان می‌پردازند.

* کار دیگری ندارد؟

سانتریفیوژ به هر دستگاهی گفته می‌شود که با سرعت زیادی به دور خود می‌چرخد و با استفاده از نیروی گریز از مرکزش، مواد خود را به بیرون پرتاب می‌کند. این دستگاه انواعی دارد و در موارد مختلف استفاده می‌شود. نمونه‌های خانگی‌اش، دستگاهی است برای جداسازی آب سبزی‌ها و همین‌طور در ماشین لباس‌شویی برای خشک کردن لباس‌ها کاربرد دارد.

در نمونه‌های آزمایشگاهی برای جداسازی گلبول‌های خون از پلاسما و در آزمایش ادرار مورد استفاده قرار می‌گیرد. تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران در نطنز واحد پیشرفته‌ای از این نوع است.

* از صفرتا صد

درسال 1335 مرکز اتمی دانشگاه تهران پایه‌گذاری شد. در سال‌های بعد، پژوهش‌گران ایرانی روی راکتور پنج مگاواتی خود تحقیقات‌شان را انجام دادند. دوسال بعد ایران به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درآمد و به فعالیت خود ادامه داد. درسال 1353 سازمان انرژی اتمی در ایران تأسیس شد و برای تهیه سوخت هسته‌ای قراردادی ده‌ساله با آلمان، فرانسه و آمریکا بست؛ اما با پیروزی انقلاب اسلامی، غربی‌ها نقض پیمان کردند و از دادن تجهیزات به ایران سر باز زدند. این وضعیت تا پایان جنگ تحمیلی ادامه داشت. سپس برای تکمیل نیروگاه بوشهر مذاکراتی صورت گرفت که در نتیجه‌ی آن، روس‌ها همکاری هسته‌ای با ایران را پذیرفتند. از سال 1364 پژوهش‌گران ایرانی تلاش‌های بسیاری کردند تا تمامی تجهیزات و سوخت لازم برای نیروگاه هسته‌ای بوشهر را در داخل کشور بسازند. در سال 1380 دانش هسته‌ای به سایت هسته‌ای نطنز منتقل شد و ایران به دانش غنی‌سازی اورانیوم ازطریق لیزر دست یافت. هم‌چنین عملیات احداث راکتور آب سنگین اراک آغاز گردید. تأسیسات هسته‌ای فردو، در عمق نود متری صخره‌های سنگی در فردو ساخته شد. ایران درسال 1385 به غنی‌سازی اورانیوم سه‌ونیم درصدی رسید و توانست مرکز گریزهای گازی را، راه‌اندازی کند.

* از نوع وطنی

سرعت سانتریفیوژ غنی‌سازی ایران بین هشتاد تا صدهزار دور در دقیقه است. در سانتریفیوژ قدیم برای چرخاندن موتور از تسمه استفاده می‌شد و کنترل نمایش‌گر نداشت؛ اما در نوع جدید از گیربکس استفاده شده، کنترل نمایش‌گر دارد و سیستمش تمام اتوماتیک است. با این پیشرفت، ایران هیج نیازی به خرید اورانیوم بیست درصد از خارج ندارد. سانتی توبولار از جمله تجهیزاتی است که برای جداسازی مایع از جامد استفاده می‌شود. این نوع سانتریفیوژ در ایران مورد استفاده صنایع دارویی و غذایی است و برای تولید صنعتی محصولات بیوتکنولوژی و انواع واکسن‌ها به کار می‌رود. ایران بیش از 1600 سانتریفیوژ نصب شده در تأسیسات هسته‌ای نطنز دارد که این تعداد آماده‌ی تزریق گاز اورانیوم هستند. این‌چنین پیشرفت‌هاست که ایران را از وابستگی به کشورهای دیگر بی‌نیاز می‌کند و توانایی مبارزه با کمبود انرژی را افزایش می‌دهد. این پیشرفت‌هاست که خشم دشمنان را برانگیخته و آن‌ها خواستار عدم فعالیت‌های هسته‌ای ایران شده‌اند؛ اما ایران دست از تلاش برنخواهد داشت.

* او گفت...

«اگر ما در مذاکرات در برخی موارد کوتاه آمدیم و برخی امتیازات را دادیم، عمدتاً برای این بود که تحریم‌ها برداشته شود؛ وگرنه چه لزومی به حضور در مذاکرات بود و ما کار خود را ادامه می‌دادیم و می‌توانستیم نوزده درصد را نیز ادامه دهیم و تحقیق و توسعه را هم سرعت بیش‌تری ببخشیم... غربی‌ها معتقدند ما برای اعتمادسازی باید دور مسئله‌ی استفاده از انرژی هسته‌ای را به طور کلی خط بکشیم؛ اما این حرف کاملاً غیرمنطقی و غیرقابل قبول است. آن‌ها اکنون این جنجال را درباره‌ی ساخت قطعات سانتریفیوژ به راه می‌اندازند، در حالی که این کار مخالف هیچ قراردادی نیست؛ اما آن‌ها درصددند کار را به جایی برسانند که ما حق نداشته باشیم حتی اسم تکنولوژی هسته‌ای را بیاوریم که البته جمهوری اسلامی بی‌اعتنا به این جنجال‌ها، هدف منطقی استفاده از فناوری هسته‌ای را دنبال می‌کند. جوانان ما در سال 90 اورانیوم غنی‌شده بیست درصد را برای سایت هسته‌ای تهران تولید کردند و آن را به دنیا اعلام کردند. در سال 90، در همین صنعت هسته‌ای،‌ تولید سوخت را در کشور انجام دادند. دشمنان ما ماندند متحیر!» (مقام معظم رهبری)