مهدی‌شهر و غاری با شش‌صد پله!
عدالت عابدینی
قسمت دوم
توقف چند لحظه‌ای از طرف پلیس
امروز اتفاق جالبی برایم افتاد. هنگام عکس‌برداری از یک آب‌انبار، شخصی را می‌بینم که سوار بر خودرو از لاین مخالف خیابان به سمتم می‌آید. تعجب می‌کنم. از داخل ماشین اشاره کرد که لحظه‌ای بایستم.
گفتم شاید مسافری است و می‌خواهد سؤالاتی بپرسد. از ماشین که پیاده می‌شود کارت شناسایی نیروی انتظامی را نشانم می‌دهد. از من طلب پاسپورت می‌کند! تعجب می‌کنم. می‌پرسم: «پاسپورت برای چه؟» او هم با تعجب می‌گوید: «ایرانی هستی؟» می‌گویم: «بله!» معذرت‌خواهی می‌کند و می‌گوید: «جلوتر به ما اعلام کردند یک نفر خارجی با دوچرخه در حال حرکت است و...» فقط مانده‌ام چه بگویم! بالأخره شاید آن‌ها چیزهایی می‌دانند که ما نمی‌دانیم.
به هر حال این کارشان کمی سؤال‌برانگیز است. با همه‌ی این‌ها نباید زحمت‌های‌شان را برای امنیت کشور نادیده گرفت. این لباس دوچرخه چه‌قدر من را شبیه خارجی‌ها کرده است!
شهر مهدی‌شهر و زبان سنگسری
جاده به سمت سمنان شلوغ و پرازدحام است؛ اما مسیر، سرپایینی و پشت به باد است. به شهر سمنان می‌رسم و از آن‌جا مسیرم را به سمت شمال شهر پیش می‌گیرم. پس از طی حدود ده کیلومتر به شهر مهدی‌شهر «سنگسر» می‌رسم.
نام این شهر قبل از انقلاب «سنگسر» بوده که بعد از انقلاب به «مهدی‌شهر» تغییر نام پیدا کرده است. مردم این شهر گویش «سنگسری» دارند. این زبان بیش‌تر از سوی مردم شهر سنگسر و چند منطقه در اطراف آن استفاده می‌شود. ریشه‌ی بسیاری از واژه‌های سنگسری را می‌توان در زبان فارسی باستان، زبان اوستایی و زبان‌های پهلوی اشکانی و... یافت که این امر حکایت از اصالت تردیدناپذیر این گویش و دیرینگی آن دارد. هم‌چنین شماری از گویش‌وران این زبان در شهرستان ساوه در استان مرکزی نیز، حضور دارند. این زبان در تاریخ معاصر مورد تجزیه و تحلیل بسیاری از کارشناسان و خُبرگان رشته‌ی زبان‌شناسی قرار گرفته است، به‌طوری که پروفسور «ویندفوهر» استاد دانشگاه میشیگان آمریکا، در سال ۱۹۶۵ رساله‌ی دکترای خود را با موضوع «ریخت‌شناسی افعال زبان سنگسری» ارائه داد.
جاذبه‌های شهر
برخی از دیدنی‌های این شهر را می‌توان «پارک آبشار»، «حسینیه‌ی المهدی»، «موزه‌ی عشایری ایل سنگسر»، «عمارت کیپور»، «دیوار صخره‌نوردی سنگسر سل»، «کافر قلعه» و «امامزاده قاسم سنگسر» نام برد.
دیدار با عشایر سنگسری با طولانی‌ترین کوچ در جهان
در همان ابتدای ورودم به شهر، سیاه‌چادرهایی را می‌بینم که در ورودی شهر سمت راست جاده برپا هستند. متوجه می‌شوم در آن‌جا از طرف شهرداری نمایشگاهی برای صنایع دستی و عشایر برپا شده است.
دوچرخه را گوشه‌ای می‌گذارم. فرصت را غنیمت می‌شمارم برای آشنایی با عشایر سنگسری. با آن‌ها هم‌صحبت می‌شوم. با پیرمردی هم‌دم می‌شوم که با انواع غذاهای محلی عشایری و نان تازه از من پذیرایی می‌کند. بسیار خوش‌صحبت و اهل شعر است. فرزندانش تحصیلات عالی دارند، ولی خودش اصلاً حاضر نشده است که این‌جا را ترک کند و به شهر بزرگ‌تر برود.
اما خالی از لطف نیست که به برخی از ویژگی‌های نسبتاً خاص این عشایر اشاره کرد:
- عشایر این منطقه تنها عشایری در ایران هستند که چادرهای‌شان کاملاً پوشیده است؛ یعنی تا سطح زمین کشیده شده است.
- لبنیات این عشایر بر خلاف دیگر عشایر که دورریز دارد، به هیچ‌وجه دورریزی ندارد. آخرین عصاره‌ای که از آن باقی می‌ماند، آب پنیر است از آن هم شکلاتی به نام «چیکو» تهیه می‌شود. ماست هم اگر بخواهد ترشیده شود آن را چکیده و در نهایت از آن «قره قوروت» درست می‌کنند.
- گوسفندان این عشایر از نژادهای خوب گوسفندان ایرانی و از پروارترین گوسفندان جهان هستند، به طوری که شصت درصد وزن خود گوشت تولید می‌کند.
- طولانی‌ترین کوچ‌های جهان در اختیار این عشایر است که فاصله‌ی دورترین نقطه‌ی قشلاقی به دورترین نقطه‌ی ییلاقی به 1500 کیلومتر می‌رسد.
- با نیم میلیون رأس دام در بین 102 ایل کشور جایگاه دوازدهم را دارند.
- دارای 32 نوع محصول لبنی هستند که مهم‌ترین آن‌ها ماست، دوغ، آرشه، پنیر، خورش، لور، چیکو، کشک، وارعون و... هستند.
- به سیاه‌چادر «گوت» می‌گویند که از قسمت‌های مجزایی تشکیل شده‌اند. هم به لحاظ شکل ظاهری و هم به لحاظ معماری با سیاه‌چادر سایر عشایر در کشور متفاوت هستند. در آن‌جا با نان محلی‌شان پذیرایی می‌شوم.
شب‌مانی در سوئیت شهرداری
بر حسب اتفاق با آقای «محمدعلی سلمانیان» آشنا می‌شوم. آقای سلمانیان جوانی با اخلاق و مردم‌دار است که مسئول روابط عمومی شهر مهدی‌شهر است. نهایت مساعدت و همکاری را برای معرفی این شهر زیبا دارد؛ اما آن شب که دیگر دیروقت هم شده است، محلی را برای اسکانم تدارک می‌بیند که سوئیت شهرداری است.
قراری می‌گذاریم برای دیدار فردا.
ورود به دومین غار بزرگ آهکی ایران
صبح وقتی برمی‌خیزم به دومین غار بزرگ آهکی ایران یعنی «غار دربند» می‌روم که در نزدیکی محل اسکانم است. پس از بالا رفتن از شش‌صد پله به آن‌جا می‌رسم. غاری که قدمتی 140 میلیون ساله دارد! بر طبق کاوش‌های انجام شده از این غار، دیرین‌ترین آثار به‌دست آمده از آن، متعلق به سده‌ی پنجم هجری قمری و هم‌چنین سکه‌های طلایی به خط کوفی مربوط به دوره‌ی سلجوقی است.
پس از بازگشت از غار به گشت و گذار در شهر می‌پردازیم. شهر مهدی‌شهر که در دامنه‌ی رشته‌های کوه‌های البرز واقع شده است، دارای ساختمان شیک و نسبتاً بلندمرتبه و کوچه و خیابان‌های خلوت است.
پس از بازدید از قسمت‌های مختلف شهر، به تماشای دیواره سنگسر سُل می‌رویم که از دیواره‌های معروف کشور برای صعود سنگ‌نوردان است. سنگسر سُل به شکل یک توده‌ی عظیم آهکی به ارتفاع تقریبی ۲۵۰ متر در بلندترین نقطه و طول تقریبی هفت‌صد متر قرار گرفته‌است.
