خدمات شهری و مدیریت رفتار در استفاده از اموال عمومی

سهیلا ملکی

موضوعی که می‌خواهم طرح کنم به احتمال زیاد شما را هم درگیر کرده باشد؛ یعنی ممکن است برای شما هم پیش آمده باشد که بخواهید برای تفریح از اموال عمومی استفاده کنید و وضعیت آن‌قدر نامطلوب باشد که عطایش را به لقایش ببخشید. این قضیه وقتی برای من اتفاق افتاد که تصمیم گرفتم آخر هفته، یک پیک‌نیک کوچک ترتیب بدهم. در طول هفته مشغلۀ کاری زیادی داشتم. چندوقت مدام درگیر کارهایم بودم و دوست داشتم فرصتی دست بدهد که تفریح کوچکی بروم. از طرفی برای خانواده خیلی وقت نگذاشته بودم. پول مسافرت و خرج آن‌چنانی مهیا نبود. تصمیم گرفتیم آخر هفته با خانواده به یکی از بوستان‌های شهر برویم و پیک‌نیک مختصری داشته باشیم. طبق معمول روی سکوی مخصوص و سپس در آلاچیق نشستیم که چمن‌ها و اموال عمومی آسیب نبیند. سعی کردیم لذت ببریم؛ اما اگر دور سکو و داخل آلاچیق خراب و کثیف نبودند، شاید بیشتر خوش می‌گذشت! از سرویس بهداشتی هم چیزی نگویم بهتر است! طبق قرار نانوشته، می‌دانستیم که از آن استفاده نخواهیم کرد؛ اما مجبور شدیم و به سرویس بهداشتی پارک رفتیم و دیدن آلودگی مفرط آن، باعث شد به خانه برگردیم. همیشه برایم سؤال است که مناسب‌نبودن نیمکت‌، سرویس بهداشتی و دیگر اموال عمومی، به استفادۀ نامناسب شهروندان برمی‌گردد یا به خدمت‌رسانی ضعیف شهرداری؟ در این یادداشت سعی کرده‌ام علاوه بر بیان علت‌های ضرروی برای وجود اماکن و اموال عمومی مطلوب، نقش و وظایف شهرداری و شهروندان را در به نتیجه رسیدن این مسئله، بررسی کنیم.

این روزها با توسعۀ شهرنشینی و افزایش آلودگی‌های محیط زیست ـ از جمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی و فشارهای روانی ناشی از محیط‌های مصنوعی شهرها به‌ویژه شهرهای بزرگ ـ نیاز به ایجاد پارک‌ها و فضاهای سبز شهری و وسایل آن مثل نیمکت، آلاچیق، سرویس بهداشتی، سطل زباله و... لازم و ضروری است که اموال عمومی هستند. با توجه به اهمیت وجود این وسایل در فضای شهری، موضوعات بهداشت، ایمنی و محیط زیست از جمله مواردی‌ست که برای رفع نیازهای استفاده‌کنندگان از پارک‌ها، اماکن و اموال عمومی باید مورد توجه قرار بگیرد. ایجاد و حفظ این سازه‌ها، نیازمند همکاری متقابل شهرداری و شهروندان است. شهرداری با آگاهی بخشی به شهروندان برای استفادۀ صحیح از اموال عمومی و حفظ آن در قالب تابلو، پلاکارد، بروشور به شهروندان توضیح ‌می‌دهد که چرا و چگونه از اموال عمومی استفاده و مراقبت کنند. شهرداری وظایف مهم دیگری دارد که در قالب خدمات شهری به این امر می‌پردازد؛ این وظایف عبارت‌اند از:

1. ایجاد پارک و فضای سبز برای گروه‌های مرجع از جمله بانوان، خانواده‌ها، مسافران، جوانان، کودکان، سالخوردگان، بازنشستگان، مفاخر، یادبود و...؛
2. انجام مطالعات فضای سبز با تأکید بر تعدیل دما، تلطیف هوا، جذب گرد و غبار، افزایش رطوبت نسبی، کاهش آلودگی صوتی، زیبایی‌آفرینی، تفریح و...؛
3. تأمین کارکردهایی از قبیل: تفریحی، بهداشت ـ روانی، ارتباطی و معاشرت، آموزشی و سرگرمی، خرید و فروش (گل، نهال و کالاهای مورد نیاز گردشگران) توریستی و...؛
4. طراحی کمربندهای سبز حاشیۀ شهرها و پارک‌های جنگلی و کوهستانی؛
5. الزام مالکین مجتمع‌های مسکونی  برای رعایت سرانۀ فضای سبز و احداث و نگه‌داری از فضای سبز اختصاصی؛
6. ایجاد شهربازی و فضای بازی؛
7. جایگزینی استفاده از آب خام و ایجاد شبکۀ مستقل؛
8. استفاده از سیستم نوین در آبیاری فضای سبز؛
9. استفاده از گونه‌های بومی و حدالامکان مثمر در طراحی و کاشت؛
10. احداث آلاچیق و سایبان در پارک‌ برای جلوگیری از لگدمال‌شدن فضاهای گل‌کاری و چمن‌کاری؛
11. جلب مشارکت مردم در مدیریت فضای سبز و فرهنگ‌سازی برای ارتقای احساس تعلق شهروندان به فضای سبز (مثلاً جشنوارۀ بهترین فضای سبز ایجادشده به دست شهروندان)؛
12. استفاده از ظرفیت مسیل‌ها و رودخانه‌های داخل محدودۀ شهر و سامان‌دهی آن‌ها برای ارتقای سیما و منظر شهر؛
13. مکان‌یابی و احداث سرویس‌های بهداشتی در نقاط مختلف شهر، از جمله مبادی ورودی و خروجی و مرکز شهر؛
14. استفاده از انرژی خورشیدی در تأمین انرژی مورد نیاز برای سیستم گرمایشی و نورانی سرویس‌ها؛
15. خودکفا نمودن سرویس‌ها با احداث مجموعۀ تجاری کنار آن‌ها و واگذاری تنظیف و نگهبانی به بخش خصوصی؛
16. هماهنگی با هیأت امنا و مدیران مساجد، برای قراردادن سرویس‌های بهداشتی در معرض استفادۀ عموم و در صورت نیاز، مساعدت در تنظیف و نگه‌داری آن‌ها؛
17. تعبیۀ دوش برای استفادۀ مسافران در سرویس‌های بهداشتی پارک‌‌ها و حاشیۀ جاده‌‌ها.

بهداشت محیط

1. قراردادن سطل‌ زباله با تفکیک زبالۀ‌ خشک و تر در مناطق شهری و تفرج‌گاه‌‌ها؛
2. تخلیۀ مرتب سطل‌های زباله برای پیش‌گیری از انباشت آلودگی در محیط.

شهروندان جامعه که هر یک عضوی از خانواده­ یا خانواده­هایی هستند، بدون احساس تعلق شهری در محیط زندگی خود، فاقد مسئولیت‌پذیری دربارۀ محیط شهری خواهد بود؛ بنابراین با ایجاد و ارتقای احساس تعلق شهری در شهروند، با التزام به رعایت حقوق فردی، می‌توان مشارکت و مسئولیت‌پذیری وی را افزایش داد. وظایف شهروندان در این زمینه عبارت‌اند از:

1. مطالعه دربارۀ وظایف شهروندان در قبال اموال و اماکن عمومی و آموزش آن به فرزندان؛
2. رعایت سرانۀ فضای سبز و احداث و نگه‌داری فضای سبز اختصاصی؛
3. استفادۀ صحیح از فضاهای سبز در اطراف خود، از جمله نشکستن شاخه‌های درختان، نچیدن گل‌ها، لگدمال‌نکردن چمن‌ها و...؛
4. آسیب‌نرساندن به آلاچیق‌ها، نیمکت‌ها، وسایل بازی، وسایل ورزشی، شیرهای آب و...؛
5. روشن‌کردن آتش، تنها در مکان تعبیه‌شده؛
6. رعایت بهداشت در سرویس بهداشتی و آب‌کشی مناسب؛
7. قراردادن زباله‌ها در سطل ویژه، با توجه به خشک یا تر بودن آن؛
8. ننوشتن یادگاری روی وسایل عمومی، دیوارها، درختان، صندلی‌ها و... .