بانک خون، بانک همه

بانک خون، بانک همه

معصومه‌سادات میرغنی

یعنی چه؟

خونی را که بعد از تولد نوزاد در جفت باقی می‌ماند، خون بندناف می‌گویند. این خون خیلی زود لخته می‌شود و برای ذخیره‌ی آن، فقط بین پنج تا ده دقیقه فرصت هست. این خون که معمولاً دور انداخته می‌شود، حاوی سلول‌های بنیادی است و می‌تواند به بیمارانِ نیازمند پیوند مغز استخون کمک کند. این سلول‌ها می‌توانند جایگزین سلول‌های خون‌ساز در بیماران مبتلا به سرطان یا بیماری‌های دیگر شوند. نگه‌داری از خون بندناف نوزادان، مزایایی دارد که مهم‌ترین آن درمان بیماری‌هایی است که می‌تواند سلامت آینده‌ی کودک را به خطر بیندازد. بیماری‌هایی که در گروه بیماری‌های خاص با منشأ خونی هستند، مانند تالاسمی ‌و کم‌خونی‌های مادرزادی.

از کی به فکرش افتادند؟

از سال ۱۹۹۸ نخستین بانک‌های ذخیره‌ی خون بندناف در جهان تأسیس شده و فعالیت در این زمینه آغاز گردیده است. در همین سال در فرانسه، دکتر گلوکمن یک کودک مبتلا به کم‌خونی فانکونی را با موفقیت درمان کرد و اولین پیوند خون بندناف به نام او ثبت شد. از آن زمان تاکنون صدها پیوند موفق خون بندناف صورت گرفته و مراکز بزرگ ذخیره‌ی این سلول‌ها در کشورهای مختلف جهان تأسیس شده است. آمار نشان می‌دهد هر ساله حدود سی هزار نفر با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان است، شناسایی می‌شوند و حدود ۷۵ درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهدای خون مغز استخوان نیستند. با اهدای خون بندناف نوزادان می‌توان جان این‌گونه بیماران را نجات داد.

در ایران هم هست؟

در سال 1384پژوهشکده‌ی رویان با همکاری سازمان گسترش، بانک خون بندناف را تأسیس کرد تا با استفاده از سلول‌های بنیادی خون‌ساز، به بازسازی مجدد خونی و سیستم ایمنی بدن افراد کمک کنند. اهدای خون بندناف هیچ خطری برای مادر و نوزادش ندارد، بلکه خطر ابتلای آن‌ها به بیماری‌های ویروسی و عفونی خطرناک را کاهش می‌دهد. از نظر علمی،‌ بهترین زمان برای استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف پنج سال اول نگه‌داری آن است. تاکنون بیمارستان شریعتی به عنوان قطب‌ پیوند سلول‌های بنیادی موفق شده است حدود 35 پیوند را با موفقیت انجام دهد.

پژوهشگاه رویان در 23 استان کشورمان دفاتر نمایندگی بانک خون بند ناف دارد. سال گذشته، ایران توانست اولین شعبه‌ی برون‌مرزی بانک خون بندناف در اربیل کردستان عراق را افتتاح کند. هم‌چنین در فکر تأسیس این بانک برای کشورهای عمان و جمهوری آذربایجان است.

درمان‌ها

امروزه تحقیقات گسترده‌ای به منظور درمان بیماری‌ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده‌ی قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی‌ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم دیگر بافت‌های آسیب‌دیده با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و دیگر سلول‌های بنیادی یک فرد بالغ در حال انجام است. بیماری‌هایی که با خون بندناف درمان می‌شوند عبارت‌اند از:

اختلالات سلول‌های بنیادی: کم خونی؛

ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز؛

اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی؛

بیماری‌های کبدی، سکته‌ها، دیابت نوع یک وابسته به انسولین، پارکینسون، آلزایمر، کم‌خونی‌های مغزی، سرطان خون، لوپوس، بیماری‌های قلبی عروقی، اختلالات عصبی و فلج مغزی.

انواع بانک‌ها

همیشه انگیزه‌ی افراد متغیر است. پدر و مادری، برای درمان بیماری یکی از افراد خانواده یا اقوام نزدیک خود اقدام به ذخیره‌سازی خون بندناف نوزادشان می‌کنند. پدر و مادری دیگر، خون بندناف را برای استفاده عموم مردم اهدا می‌کنند و دسته‌ای دیگر از پدر و مادرها هم خون بندناف نوزادشان را برای کارهای تحقیقاتی اهدا می‌کنند. در واقع ذخیره‌ی این خون، بیمه‌ای است برای نوزاد، خانواده‌اش و سایر بیماران. بر این اساس بانک‌های خون بندناف به سه دسته تقسیم می‌شود:

۱ـ بانک خون بندناف عمومی: در این بانک فقط نمونه‌های اهدایی برای تحقیقات نگه‌داری می‌شود. البته بعضی از بانک‌های عمومی‌ برای خانواده‌هایی که یک بیماری شناخته شده قابل درمان با سلول بنیادی دارند، خون نوزاد را برای مدت کوتاهی فقط برای همان خانواده نگه‌داری می‌کنند.

۲ـ بانک خون بندناف خصوصی: این بانک فقط خون بندناف را برای خود نوزاد یا خانواده‌ی او نگه‌داری می‌کند. البته بانک‌های خصوصی برای ذخیره‌سازی خون، هزینه‌ای از خانواده نوزاد دریافت می‌کنند.

۳ ـ بانک خون بندناف ترکیبی: هر دو نوع فعالیت را دارد. این بانک از هزینه‌های دریافتی در قسمت خصوصی استفاده می‌کند. در صورت انصراف والدین در بخش خصوصی، نمونه‌ی خون آن خانواده با رضایت شخصی آن‌ها برای استفاده‌ی عموم به بخش عمومی ‌انتقال می‌یابد.

بر اساس استانداردهای جهانی یک خون بندناف را می‌توان تا بیست سال در بانک خون نگه‌داری کرد، این در حالی است که امکان نگه‌داری خون بندناف در 30 تا 35 سال هم امکان‌پذیر است.

آبجی کوچولوی قهرمان

سوسن مدت‌ها می‌شد که مثل دیگر دوستانش شاد نبود. غمی‌ بزرگ او را از شادی دور می‌کرد. بارها از خودش پرسیده بود: «چرا من باید بیماری خونی داشته باشم؟» هر چند وقت یک بار باید بستری می‌شد. فضای بیمارستان را دوست نداشت و خسته و کسل می‌شد. سوسن در اتاق راه رفت و لحظاتی بعد به اتاق دیگر رفت. پدر با دیدن او از پشت کامپیوترش بلند شد. پیش از آن‌که سوسن بتواند حرفی بزند، بغضش ترکید. پدر او را در آغوش گرفت. دستی به سرش کشید و گفت: «نگران نباش دخترم!»

سوسن گفت: «خسته شده‌ام. می‌خواهم مثل دوستانم سالم باشم و...»

ـ تو هم مثل آن‌ها می‌شوی. بگذار آبجی کوچولو به دنیا بیاید. او کمکت می‌کند.

سوسن متعجب به پدر نگاه کرد. پدر لبخندزنان گفت: «من و مادرت مدت‌هاست که به فکر تو هستیم.»

ـ اما دکترها نتوانستند من را خوب کنند. آبجی‌کوچولو چه‌طور کمکم می‌کند؟

ـ با خون بندنافش! مادر که بیاید، می‌رویم سراغ درمان تو!

پدر اشک‌های سوسن را پاک کرد و او را بوسید. شادی توی دل سوسن چرخید. چشم‌هایش را بست و نفس عمیقی کشید. خودش را در میان دوستانش سرحال‌تر از همه دید.

او گفت

«علوم و دانسته‌های دیگر کشورها و ملت‌ها، مقدمه‌ی حرکت در عرصه‌ی بسیار وسیع علم و تحقیق است و به‌ هیچ‌وجه نباید در این حد متوقف شد. جایگاه و نقش کشورها و ملت‌ها در نظام بین‌الملل باید بر اساس استعداد و ظرفیت علمی ‌آن‌ها باشد؛ اما در وضع کنونی به علت تلاش برخی قدرت‌ها برای انحصاری کردن علم و نیز زورگویی مستکبران، جهان به دو بخش «پیشرفته و عقب‌مانده» و «سلطه‌گر و سلطه‌پذیر» تقسیم شده است که این وضع باید تغییر یابد. در این مسیر، ملت ایران می‌تواند با توجه به تاریخ، فرهنگ و سابقه‌ی علمی‌ خود و استعداد درخشانش، نقش ویژه‌ای ایفا کند... باید میل و اشتیاق به تحقیق و پژوهش در محیط‌های علمی‌ موج بزند که البته تحقق این مهم با توصیه و دستور ممکن نیست، بلکه تدبیر و کمک وزارت‌خانه‌های مربوط، بخش‌های مسئول در برنامه‌ریزی فرهنگی کشور و تلاش صاحبان فکر و اندیشه را می‌طلبد.»

مقام معظم رهبری در بازدید از پژوهشگاه رویان