روان شناسی حضور در استادیوم

حضور کودکان و بانوان در ورزشگاه؛ چرا و چگونه؟

فاطمه دولتی

فوتبال، یکی از رشته‌های ورزشی مورد علاقه‌ی مردم کشور ماست. این رشته‌ی ورزشی، چنان محبوب است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت. شاید سال‌ها پیش، مردها تنها مشتاقان تماشای فوتبال و رفتن به استادیوم بودند؛ اما این روزها دیگر مرزی برای علاقه‌مندان فوتبال وجود ندارد. افراد با سن، جنسیت، تحصیلات و مشاغل مختلف، این ورزش را دنبال می‌کنند. بارها دیده‌ایم که کودکان نیز همراه پدران خود، در ورزشگاه حاضر می‌شوند. از طرفی شاهد مطالبه‌ی زنان برای حضور در ورزشگاه‌ها هستم؛ اما این مسئله نیز مانند هر اتفاق دیگری در دنیا، آسیب‌ها و محسناتی دارد. برای آگاهی بیشتر درباره‌ی این موضوع، سراغ خانم دکتر «مریم جمال‌نیک» رفتیم تا آسیب‌ها و فرصت‌های حضور در استادیوم فوتبال و حواشی آن‌ را از نظر روان‌شناسی بررسی کنیم.

ـ به نظر شما حضور کودکان در ورزشگاه روی تربیت‌ آنان تأثیر دارد؟

این بحث به جوّ و محیط مرتبط است. ما در ورزشگاه با افراد و هوادارانی روبه‌رو هستیم که برای تخلیه‌ی هیجانات خود، هنگام برد یا باخت تیم محبوب‌شان، از کلماتی استفاده می‌کنند که مناسب نیست. از طرفی ما والدینی داریم که روی تربیت کودک بسیار حساس هستند. مثلاً رسانه‌ی کشور سعی می‌کند تا مرز‌ها و معیارها را رعایت کند و اگر در فیلمی از یک عبارت نامتعارف استفاده شود، با برخورد و اعتراض والدین روبه‌رو می‌شود. پس تصور کنید کودکی که در چنین محیطی بوده و بسیاری از الفاظ و رفتارهای زننده را تجربه نکرده، زمانی که در ورزشگاه حاضر می‌شود، با افرادی روبه‌رو می‌شود که بر اثر هیجان، هر رفتاری از آن‌ها سرمی‌زند. این دوگانگی محیط، آسیب بزرگی همراه دارد. از طرفی می‌تواند فرصت هم باشد؛ چون کودک با قرارگرفتن در یک اجتماع، اعتماد به نفسش افزایش پیدا می‌کند و رفتارهای بزرگانه از خود نشان می‌دهد. پس همه‌چیز به جوّ برمی‌گردد و حضور کودک در جوّ ایمن ورزشگاه فرصت و در جوّ غیرایمن آسیب است.

ـ آیا این فرهنگ‌سازی در غرب صورت گرفته است؟ چون ما در آن‌جا شاهد حضور کودکان در ورزشگاه‌ها و مسابقات تیم‌های محبوب هستیم.

فرهنگ‌سازی رخ داده؛ ولی با همه‌ی تمهیدات و با زمینه‌های فراهم‌شده برای حضور کودکان در ورزشگاه‌ها، موارد زیادی هم وجود دارد که کودک به‌خاطر این حضور، آسیب دیده است. مثلاً موردی بوده که کودکی در استادیوم مسابقه‌ی دو تیم پرطرفدار اروپایی حاضر شده و در طول مسابقه، بین جمعیت سرگردان بوده است. او تمام مدت گریه می‌کرد. بعد از اتمام مسابقه و انجام بررسی، مسئولان ورزشگاه متوجه شده بودند که کودک‌آزاری صورت گرفته است، یا موارد دیگری بوده که با بازنگری فیلم‌های ورزشگاه، متوجه تماس‌های غیرمعمول بعضی تماشاگران با کودکان شده‌اند. پس نمی‌توان گفت که در آن‌جا هیچ خطری وجود ندارد و فرهنگ‌سازی به‌طور کامل اتفاق افتاده است.

ـ برای کاهش این آسیب‌ها در کشور، باید چه اقداماتی صورت بگیرد؟

نکته‌ی اول، فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی کودکان است؛ این‌که والدین به کودک یاد بدهند چطور از خودشان مراقبت کنند. این آموزش بسیار مهم است. نکته‌ی دوم، رعایت حقوق دیگران است؛ حال چه حقوق کودک باشد، چه زن، چه مرد و چه سال‌مند. در دین ما هم به این نکته توجه شده است. اگر این ارزش از سوی والدین، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در جامعه نهادینه شود، بسیاری از مشکلات و آسیب‌ها رفع می‌شود و می‌تواند مقدمه‌ای برای حضور کودکان، بانوان و... در ورزشگاه باشد.

ـ مدتی‌ست که اشتیاق خانم‌ها به حضور در ورزشگاه به شکل چشم‌گیری افزایش پیدا کرده است. این مسئله از کجا ناشی می‌شود؟

یک قسمت این ماجرا مکانیزم جبران است؛ یعنی خانم‌ها احساس می‌کنند که حق‌وحقوق‌شان با مردان برابر نیست. آن‌ها حس می‌کنند عدم حضور در ورزشگاه، به‌دلیل محدودیتی‌ست که برای آن‌ها لحاظ شده و برای مردان وجود ندارد. قسمت بعدی ماجرا این است که ما جدای از ورزشگاه‌ها، مکان‌هایی نداریم که افراد ـ به‌ویژه خانم‌ها ـ بتوانند هیجانات و احساسات خود را تخلیه کنند. مثلاً می‌بینیم که گاهی دوردورکردن با ماشین، برای بعضی تفریح است. این مسئله ناشی از آن است که تخلیه‌ی هیجان، به شکل درست صورت نمی‌گیرد و خانم‌ها می‌خواهند با حضور در ورزشگاه‌ها، اولاً حقوق برابر خود را ثابت کنند و ثانیاً هیجانات خود را ابراز کنند.

ـ به نظر شما برای حضور خانم‌ها در ورزشگاه‌ها، باید چه اقداماتی صورت بگیرد؟

اگر بخواهیم روزی شاهد حضور خانم‌ها در چنین مکان‌هایی باشیم، باید ابتدا محل حضور بانوان در ورزشگاه با نگاه اسلام و عرف جامعه منافات نداشته باشد. برای مثال می‌توانیم قسمت خانوادگی داشته باشیم. قرار نیست که حتماً خانم‌ها و آقایان را جدا کنیم؛ مثل پارک‌ها. دوم حضور بیشتر مأموران نیروی انتظامی و افراد مسئول که می‌تواند به حفظ امنیت و کم کردن تشنج کمک کند. مسئله‌ی بعدی فرهنگ‌سازی‌ست. در این مسئله می‌توانیم از رسانه‌ها برای ایجاد جوّ و فرهنگ استفاده کنیم. هنرمندان، افراد سرشناس و... می‌توانند بسیار مؤثر باشند؛ اما چون تاکنون شاهد حضور خانم‌ها در ورزشگاه‌ها نبوده‌ایم، باید به‌تدریج شرایط برای این حضور فراهم شود. مسئله‌ی فرهنگ‌سازی، زمان‌بر است و به‌تدریج اتفاق می‌افتد. پس نباید شتاب‌زده عمل کرد.

ـ نظر شما درباره‌ی پدیده‌ی تغییر چهره‌ی خانم‌ها و رفتن به ورزشگاه چیست؟

مسئله این است که خانم، گمان می‌کند حضور او حق است و برای گرفتن این حق، باید تغیر هویت و چهره بدهد و این آسیب و درد است. ما در دوران نوجوانی تأکید داریم که دخترها، از دختربودن خود و پسرها از پسربودن خود، احساس رضایت داشته باشند؛ اما زمانی که خلاف این اتفاق می‌افتد، گفته می‌شود که هویت جنسی فرد کامل نشده و این آسیب است. تغییر هویت برای رسیدن به حق و حضور در یک محیط، اتفاق خوشایندی نیست. باید هر فرد بتواند با هویت واقعی خود برای رسیدن به حقوقش تلاش کند.

ـ چه اتفاقی در فرد رخ می‌دهد که دست به تخریب ورزشگاه می‌زند و رفتارهای ناهنجار نشان می‌دهد؟

در روان‌شناسی، مسئله‌ای داریم به‌نام «نفوذ اجتماعی». افراد زمانی که در یک محیط قرار می‌گیرند، مطابق اجتماع و جوّ آن رفتار می‌کنند. بسیاری از افراد که به اموال عمومی در ورزشگاه آسیب می‌زنند، ابتدا به این مسئله فکر نکرده‌اند؛ اما بنا بر رفتار دیگران، از خود رفتار سوء نشان می‌دهند. البته بیشتر، افرادِ با عزت نفس پایین دست به این کار می‌زنند. زمانی که ما در جامعه سوپاپ‌های اطمینان نداشته باشیم، نتیجه‌ای چنین به دست می‌آوریم. سوپاپ اطمینان، یعنی محیطی که جوان بتواند انرژی‌های منفی خود را تخلیه کند. متأسفانه در بعضی از شهرها، دسترسی به شهربازی وجود ندارد، فرهنگ ورزش ترویج نشده، آمار دوچرخه‌‌سواری پایین است و کلاس‌های روان‌شناسی برای ترویج افکار مثبت در سطح جامعه نیست. پس فرد تمام مشکلات خود را جمع می‌کند و همه را در ورزشگاه بروز می‌دهد. می‌توان گفت وقتی این هیجانات در بستر مناسب برون‌ریزی نشود، به ورزشگاه کشیده می‌شود. این برون‌ریزی، باید در سطح شهر و در بستری مناسب اتفاق بیفتد. برای فرهنگ‌سازی و کنترل این اتفاقات، باید از شهر شروع کنیم تا بستر مناسب برای تخلیه‌ی هیجانات جوان فراهم شود. اگر جامعه‌ای برای تفریحات سالم برنامه‌ریزی کند، بسیاری از مشکلاتی که این روزها در ورزشگاه‌ها وجود دارد، حل خواهد شد.