جعفری, حسین, رجائی پور, مصطفی, دلاور, غلامحسن. (1396). درنگی در قلمروی قاعدة فقهی«التّعزیر فی کلِّ عمل المحرّم». اسلام و مطالعات اجتماعی, 3(4), 141-168. doi: 10.22081/jrj.2018.66014
حسین جعفری; مصطفی رجائی پور; غلامحسن دلاور. "درنگی در قلمروی قاعدة فقهی«التّعزیر فی کلِّ عمل المحرّم»". اسلام و مطالعات اجتماعی, 3, 4, 1396, 141-168. doi: 10.22081/jrj.2018.66014
جعفری, حسین, رجائی پور, مصطفی, دلاور, غلامحسن. (1396). 'درنگی در قلمروی قاعدة فقهی«التّعزیر فی کلِّ عمل المحرّم»', اسلام و مطالعات اجتماعی, 3(4), pp. 141-168. doi: 10.22081/jrj.2018.66014
جعفری, حسین, رجائی پور, مصطفی, دلاور, غلامحسن. درنگی در قلمروی قاعدة فقهی«التّعزیر فی کلِّ عمل المحرّم». اسلام و مطالعات اجتماعی, 1396; 3(4): 141-168. doi: 10.22081/jrj.2018.66014
1دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
2استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
تاریخ دریافت: 17 شهریور 1397،
تاریخ پذیرش: 20 اردیبهشت 1397
چکیده
پژوهشِ حاضر، بررسی فقهی قاعدة «التّعزیر فی کلِّ عمل محرّم» در بینِ فقهاست. این قاعده یکی از قواعدی است که در نزدِ فقهای اسلام، اعمّ از متقدّمان و متأخّران دارای شُهرت بوده و یک قاعدة اصطیادی از مضامینِ ادلّه است؛ بهگونهای که هیچ فقیهی به طورِ صریح آن را نفی نکرده است؛ اما این قاعده با وجودِ شُهرت، خالی از اِشکال نیست. موضوع قاعده، تعمیمِ تعزیر به جمیعِ معاصی و محرّمات است، بدین گونه که حاکمِ شرع طبقِ قاعدة مذکور حقّ دارد در موردِ جرایمی که به اصطلاحِ فقهی، حرام اند و موجبِ حد نیستند، تعزیر نماید. هدف از این پژوهش، نقد و ردّ استنادِ قاضی به این قاعده در جُرم انگاری معاصی فاقدِ بیانِ مجازات در شرع و بهطور کلّی، نقدِ جُرم انگاری دوگانه (براساسِ متون شرع و قانون) میباشد. در نهایت، با ذکرِ ادلّه و بررسی آنها به دست میآید که استدلال بر این قاعده به دلیلِ وجود نداشتنِ مستندِ قابلِ اعتماد تمام نبوده است و قاعده ای بی پایه قلمداد می شود؛ مگر اینکه جُرم و گناه را یکسان و مساوی بدانیم که چنین چیزی هم نمی تواند صحیح قلمداد گردد، زیرا هیچگونه تلازم و رابطه ای بینِ جُرم و گناه نیست.
2jurisprudence and principal of Islamic law، theology
azad mashad
iran
چکیده [English]
The present paper investigates the jurisprudential rule of “Atta’zir fi kooli a’malil mooharam” as proposed by jurisprudents. This rule is one of the most famous ones among Islamic jurisprudents either the pioneer ones or the contemporary scholars and considered one of the extractive rules out of themes of reason that no jurisprudent could have rejected this rule clearly. However, this rule suffers from some drawbacks in spite of being famous. It is about generalization of all sins and forbidden acts so that based on this rule, the religious judge is authorized to execute ta’zir (discretionary punishment) for those crimes which are deemed unlawful according to jurisprudence but are not entitled to had (legal punishment). The present research aims at criticizing the inference of judge to this rule in determining crimes which do not have any punishment in shariah and generally, the authors are to criticize bilateral crime determination (based on shariah and law texts). Finally, the indications and proofs show that reliance on this rule is not acceptable due to lack of authentic documentation. Thus, this rule is considered unsubstantial unless the crime and sin are considered equal that such a hypothesis could not be a correct one as there is no correlation between sin and crime.
حُرّ عاملی، محمّد بن حسن. (1409ق). وسائل الشّیعه إلی تحصیل مسائل الشّریعه. به تحقیقِ گروه پژوهش مؤسّسة آل بیت (:). چاپ اول. قم: موسّسةآل بیت (:).
حسینی تاش، سیّد صادق. (1386ش). رابطةجُرم و گناه. چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حسینی، سیّد محمد. (1383ش). رابطةمفهومِ شرعی «گناه» و مفهومِ حقوقی «جُرم» و نسبتِ تحریم تجریم. علوم جنایی ( مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمّد آشوری). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی«سمت».
خمینی، روح الله. (بی تا). تحریر الوسیله. چاپ اول. قم: مؤسّسه مطبوعات دار العلم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. محقّق صفوان عدنان داودى. چاپ اول. لبنان- سوریه: دار العلم- الدّار الشّامیّه.
رشتی، حبیبب الله. (بی تا). بدائع الافکار. قم:مؤسّسه آل بیت(:) لاحیاء التّراث.
شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. به تحقیق گروه پژوهش مؤسّسه معارف اسلامى. چاپ اول. قم: مؤسّسة المعارف الإسلامیّه.
صاحب الجواهر، محمّدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. به تحقیق و تصحیح عبّاس قوچانى و على آخوندى. چاپ هفتم. بیروت- لبنان: دار إحیاء التّراث العربی.
صاحب بن عبّاد، اسماعیل بن عبّاد. (1414ق). المحیط فی اللغة. به تحقیق محمّدحسن آل یاسین. چاپ اول. بیروت-لبنان: عالم الکتاب.
صافی، لطف الله. (بی تا). التّعزیر، أحکامه و حدوده. قم: مؤسّسة النشر الاسلامی التابعه.
طُریحی، فخرالدّین بن محمّد. (1416ق). مجمع البحرین. به تحقیق سیّد احمد حسینی. چاپ سوم. تهران:کتاب فروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف. به تحقیق على خراسانى، سیّد جواد شهرستانى، مهدى طه نجف ومجتبى عراقى. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (1377ش). تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
_______________(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
علم الهدی، علی بن حسین. (1415ق).الانتصار فی انفرادات الإمامیّه. به تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم.
عوده، عبد القادر. (1402ق). التّشریع الجنایی الاسلامی فی المذاهب الخمسه مقارنًٌ بالقانون الوضعی. الدّراسات الاسلامیّه فی مؤسّسه البعثه. بی جا.
فاضل لنکرانی، محمد. (1425ق). جامع المسائل. چاپ اول. قم: انتشارات امیر قلم.
فخرالمحققین، محمد بن حسن.(1387ق).ایضاح الفؤائد فی شرح مشکلات القواعد. مصحح و محقق سید حسن موسوی کرمانی. علی پناه اشتهاردی. عبدالرحیم بروجردی. چاپ اول. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. تحقیق مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
کدخدایی، محمد رضا. «پاسخِ اشکالاتِ نظری به قاعدةالتعزیر فی کلّ عمل محرم.» مجلّة فقه اهل بیت :. (بهار 1389ش). ش 61. ص 137- 197.
کلینى، محمّد بن یعقوب. (1407ق).الکافی. به تحقیق علیاکبر غفّاری. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
کیاهراسی، ابوالحسن علی بن محمد. (1405ق). احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
محقق حلّی، جعفر بن حسن. (1408).شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. به تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال. چاپ دوم. قم: مؤسسةاسماعیلیان.
________________(1412ق). نکت النهایه- النهایه و نکتها. محقّق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم.
محقّق داماد، مصطفی. (1406ق).قواعد فقه. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرتضی زبیدى، محمد بن محمد. (1414ق).تاج العروس من جواهر القاموس. به تحقیق علی شیری. چاپ اول. بیروت- لبنان: دار الفکر للطّباعة و النّشر و التّوزیع.
مفید، محمّد بن محمّد. (1413ق). المقنعه. چاپ اول. قم: کُنگره جهانى هزارۀ شیخ مفید (رحمه الله علیه).
مقدس اردبیلى، احمد بن محمّد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. محقّق آقا مجتبى عراقى، على‌پناه اشتهاردى و آقا حسین یزدى اصفهانى. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم.
منتظری، حسینعلی. (1409ق). مبانی فقهی حکومتِ اسلامی، مترجم: محمود صلواتى، محمود. شکورى. ابوالفضل. چاپ اول. قم: مؤسّسه کیهان.
موسوی اردبیلى، سیّد عبدالکریم موسوى. (1413ق).فقه الحدود و التّعزیرات. قم: منشورات مکتبه امیر المؤمنین (دارالمفید).
موسوی خوانسارى، احمد بن یوسُف. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النّافع. محقّق علی اکبر غفّاری. چاپ دوم. قم: مؤسّسه اسماعیلیان.
موسوی خویی، ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج. چاپ اول. قم: موسّسه احیاء آثار الامام الخویی.
نائینی، محمد حسین. (1404ق). فؤائد الاصول مقرر(محمد علی کاظمی). به تعلیق آقا ضیاء الدّین عراقی. قم: مؤسّسه النّشر الاسلامی التّابعه لجماعه المدرّسین.
هاشمی، سیّدحسن. «نقدی بر مادّة638 ق. م.ا در جُرم انگاری بد حجابی». فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، (پاییز 1386ش)، ش 37، ص 75- 133.
