نگاه‌دار سر رشته، تا نگه‌دارد...

مژده پورمحمدی

 با مادرشدن، تحول بزرگی در زندگی زن رخ می‌دهد. این تحول، همه‌ی برنامه‌های روزمره و نظم زندگی او را دچار دگرگونی می‌کند و گاه، زمانی نسبتاً زیاد به طول می‌انجامد تا مادر خود را با قواعد جدید زندگی‌اش تطبیق دهد و بتواند به برنامه‌ای برسد که سیال‌بودن و نظم را هم‌زمان در خود جای داده باشد. به هم‌ریختن برنامه­های معنوی، نیافتن فرصت برای انجام اعمال عبادی و قادرنبودن بر استمرار عباداتی که زمان و جایگاه خود را در زندگی پیشین فرد داشته‌اند، یکی از دل‌مشغولی‌های تازه‌مادرهاست. مادری خود، جایگاه ویژه‌ای در آموزه‌های دینی ما دارد و تعابیر درخشانی برای مراحل مختلفی که زن از ابتدای بارداری تا زایمان، شیردهی و فرزندپروری طی می‌کند، در متون دینی ما آمده است؛ در عین حال، هر انسانی در هر برهه‌ای از زندگی، نیازمند آن است که با تمسک به عبادات و مناسک دینی، اتصال معنوی خود را با خالق هستی حفظ کند و نگذارد که کف‌گیر معنویتش به ته دیگ بخورد. به جای آوردن عبادات، کمک می‌کند تا ذخیره‌ی معنوی مادر فروکش نکند و دیگر اعمال و برنامه‌های روزانه‌ی او نیز، رنگ و بوی متعالی‌تری به خود بگیرد.

به استقبال تغییر

پذیرش تغییر اساسی در برنامه­های زندگی، از مقدمات پیداکردن جایگاه جدید امور عبادی در زندگی مادر است. فرد باید بپذیرد که شرایط زندگی‌اش عوض شده است: برنامه‌ی خواب، مشغله­های روزانه، وضعیت سلامت جسمانی، شرایط روحی و روانی، نوع تغذیه، همه و همه تا حد زیادی متحول شده­اند. بدین ترتیب تغییر در وضعیت، نیازمند تغییر در برنامه­ است و نمی‌توان به جنگ شرایط موجود رفت و فرصت­ها را در حسرت و آرزوی روزهای پیشین، از دست داد. زمانی­که ما خود به استقبال شرایط جدید می­رویم، تطبیق یافتن با آن برای‌مان آسان­تر می­شود. یادتان باشد عذاب وجدانی که همراه حرکت برای بهبود اوضاع نباشد، هیچ فایده­ای ندارد. اگر قاعده‌ی «لا یکلف الله نفسا الا وسعها» را کنار قاعده‌ی سعی و جهاد بگذاریم، به تعادل صحیحی می‌رسیم. اگر چند وقتی شرایط ما به‌قدری دشوار است که به جا آوردن نمازهای یومیه نیز، پیش چشم­مان تکلیف فوق‌طاقت می­نماید، حسرت تعقیبات و نافله­ها را نخوریم و از فرصت­های کوچکی که داریم، بهره­مند شویم؛ حتی اگر آن فرصت، چند دقیقه پیش از خواب شبانه فراهم شود و بهره‌ی ما از آن، به‌قدر قرائت یک دور تسبیح حضرت زهرا(س) باشد. رفته‌رفته با گذر زمان، احاطه‌ی مادر بر وضعیت جدیدش بیشتر می­شود و می­تواند با شناخت بهتری که از امکانات زمانی خود پیدا می­کند، به برنامه­ریزی جدیدی برای اوقات شبانه­روزش دست یابد؛ برنامه­ای که هم باید بسیار منعطف و سیال باشد و هم به‌خوبی از امکانات موجود استفاده کند.

خط را نگه‌دار

دستورالعمل اصلی که می­تواند چراغی در ذهن نومادران برای طی مسیر عبادی­شان روشن کند، این است که تلاش کنید خط آن اعمال عبادی که سال­ها بر آن‌ها مداومت داشته­اید و به نوعی برای شما ملکه شده­اند نشکند. در تأکیدات دینی، توصیه به عبادت کوچک مستمر وجود دارد. عادات عبادی ما، گاه ریشه در کودکی یا نوجوانی ما دارند. گاه فرد سال­ها تلاش می­کند و موفق به تثبیت رفتاری عبادی در خود نمی­شود. پس تلاش برای حفظ این رویه­ها، جایگاه ویژه­ای دارد. می­توان تخفیف­هایی در انجام اعمال قایل شد و به­کلی آن‌ها را حذف نکرد. برای مثال اگر فردی هر شب دو صفحه قرآن قرائت می­کرده، اکنون می­تواند به علت تنگی وقت، دو صفحه را به دو آیه کاهش دهد. یا اگر پیش از نماز اذان و اقامه می­گفته، اکنون فقط اقامه بگوید. هنگام عجله، قنوت نماز را کامل حذف نکند؛ بلکه به فرستادن یک صلوات در آن اکتفا کند. مادری که تا پیش از این، پس از نماز صبح زیارت عاشورا می­خوانده، حال در زمان‌های خستگی و کمبود خواب، می­تواند سلامی کوتاه به حضرت سیدالشهدا(ع) را جایگزین زیارت کامل کند. گاهی ممکن است انجام برخی اعمال ـ حتی به خلاصه­ترین صورت نیز ـ در توان فرد نباشد. در این موارد اهمیت مرور و بررسی گاه‌به‌گاه، بیشتر به چشم می­آید. هر چندوقت یک‌بار، مثلاً هر چهل روز یا شش ماه یا هر زمان که تغییری در برنامه­های زندگی به وجود آمد و شرایط آسان­تر شد یا در موقعیت­های تذکرآور همچون مجلس روضه، می­توانیم نگاهی دوباره به فرصت­ها و برنامه­هامان داشته باشیم و اگر عملی را موقت حذف کرده بودیم، آن را دوباره احیا کنیم.

چند پیشنهاد ساده

برنامه­­ریزی هر مادر، کاملاً وابسته به روحیات او و شرایطش است. با این حال، می­توانید برخی پیشنهادها را که با شرایط شما مطابقت دارد، در برنامه‌ی عبادی­تان عملی کنید: اکثر افراد مایلند عبادت را در خلوت، سکوت و با تمرکز انجام دهند. خوب است در طول شبانه‌روز، دقایقی را پیدا کنید که معمولاً در آن لحظات، آرامش حکم‌فرماست و این امکان برای‌تان فراهم است که در کنج دنج مادری­تان، اندکی با خدای خود خلوت کنید. این زمان که انرژی معنوی دیگر اوقات شما را فراهم می­کند، می­تواند آخر شب پیش از موعد خواب، یا ابتدای صبح باشد، یا چنددقیقه­ای در نیمه‌شب یا هر زمان دیگری که شما مناسب بدانید. البته کنار عبادت در خلوت، خوب است بخشی از کارهای عبادی را نیز برابر فرزندان و حتی با مشارکت آن‌ها انجام دهید. انجام علنی عبادات، هم جنبه‌ی آموزشی برای فرزندان دارد و هم اثر معنوی خوبی بر آنان می‌گذارد. خواندن برخی دعاها و اذکار حین شیردهی، یکی از خرده‌تجربه­های مادرانه است. می­توانید فهرستی در ذهن­تان داشته باشید و هر روز زمان­های شیردهی، یک دور اجزای آن فهرست را قرائت کنید؛ برای مثال آیۀالکرسی، چهارقُل، دعای فرج، فاتحه برای اموات، صلوات، استغفار، لعن و سلام زیارت عاشورا، و صلوات خاصه‌ی امام رضا(ع). هنگام انجام دادن کارهای خانه، سوره­های کوچکی را که حفظ هستید، برای خودتان زمزمه کنید. حین بازی با فرزندان، برخی اذکار و سوره­ها را با لحن کودکانه بخوانید. مثلاً کودکان از آوای این شعر استقبال می­کنند: «حسبی ربی جل الله / ما فی قلبی الا الله / لا اله الا الله / لا اله الا الله.» این شعر، حتی می­تواند همدم بازی­های هیجانی با کودکان باشد. لالایی کودکان شما، می­تواند گاهی دعاهایی باشد که در حافظه­تان دارید؛ مثلاً دعای ماه رجب یا صلوات شعبانیه. می­توانید به‌طور مرتب یا گهگاه، دعا یا قرائت قرآن را که با لحن خوش و کودک‌پسندی خوانده شده، در خانه پخش کنید. برای مثال هر روز پس از برخاستن از خواب، صوت دعای عهد را در خانه بگذارید. از بیداری­های مکرر شبانه که برنامه‌‌ی هر شب مادر است، به عنوان فرصتی برای ارتباط با خداوند بهره ببرید. حتی اگر توان انجام دادن هیچ عملی را ندارید، پیش از بازگشت به خواب، با ذکری مختصر، خداوند را یاد کنید؛ ذکری همچون «یا اله العاصین» یا ذکر یونسیه.

یاد تو کوران می­کند

مادری، با خود هزارویک دغدغه و فکر رنگارنگ می­آورد. بسیاری از مادرها، از کاهش تمرکز حواس‌شان بر موضوعاتی گله می­کنند که تا پیش از مادرشدن، بسیار در ذهن‌شان پررنگ و پابرجا بوده­اند. برای این‌که ورودی‌های مختلف ذهنی، موجب نشود برنامه­ها و قرارهای عبادی­تان را فراموش کنید، از یادآورها استفاده کنید. کلمات کلیدی یادآوری‌کننده را روی یخچال، آینه یا تخته‌ی اتاق‌تان بنویسید و البته زودبه‌زود آن‌ها را تغییر دهید تا تکراری نشوند. خود را در موقعیت‌هایی قرار دهید که عهدهای شخصی شما را به یادتان می‌آورند؛ موقعیت­هایی مثل نماز جماعت در مسجد، جلسه‌ی درس اخلاق، حضور در امام‌زادگان، و گفت‌وگو با دوستی معنوی و اهل خدا. با همسرتان در صورت تمایل او، قرارهای کوچک دونفره بگذارید؛ مثلاً هر شب قرائت یک صفحه قرآن در جمع خانواده یا هر هفته حضور در دعای کمیل مسجد محله. تلاش کنید هر دو، حافظ قرار کوچک­تان باشید. قرارهای جمعی با گروهی از دوستان نیز، می­تواند مؤثر باشد. در جمع دوستانه­تان یک نفر را انتخاب کنید تا هر روز انجام دادن یک عمل عبادی مشخص را برای مدتی مشخص، به دیگر اعضای گروه یادآوری کند.

کشف­های تازه

دنبال اعمال معنوی و عبادات جدیدی باشید که شاید تا پیش از این، چندان در برنامه‌ی شما جایی نداشته­اند و اکنون درمی­یابید که با مادری سازگاری خوبی دارند و می­توانند جای خود را در زندگی شما باز کنند. نماز جمعه، از این عبادات است و می­تواند به برنامه­ای عبادی و سیاسی و تفریحی بدل شود تا برای کودکان نیز دل‌پذیر باشد. نسخه‌ی مادرانه‌ی برخی از عبادات نیز وجود دارد، و با کمی جست‌وجو یا خلاقیت، می‌توانید به آن­ها دست یابید. برای مثال، اعتکاف مادر و کودک یا اعتکاف خانوادگی، گزینه‌ی مناسبی برای مادرانی‌ست که می­خواهند طعم شیرین مهمانی در خانه‌ی خدا و خلوت با صاحب‌خانه را با فرزندان‌شان بچشند. شما خود می­توانید بنیان‌گذار هیئت مادر و کودک باشید یا داوطلب شوید تا محیط مسجد محله­تان را برای حضور مادران در نماز جماعت مناسب سازید. شرکت در عبادات گروهی، نقطه‌ی اتکای خوبی برای همه‌ی افراد، ازجمله تازه‌مادرهاست.

بی‌عنایات خدا، هیچیم، هیچ

درمجموع، آنچه به حصول نتیجه می­انجامد، هدفمندی، احساس نیاز و تلاش برای فراهم‌کردن نظمی نسبی برای موفق‌شدن به انجام دادن برنامه­های عبادی‌ست. گاهی باید برای ایجاد احساس عطش به ارتباط با خداوند، تلاش کرد؛ با تفکر در مبدأ، معاد و نعمات خداوند، با مطالعه‌ی کتب و آثاری که از رهگذر افزایش شناخت و آگاهی، احساس نیاز را در فرد بیدار می­کنند و... . در بسیاری مواقع، عامل افت معنوی افراد، نه کاهش فرصت­ها و کمبود وقت، بلکه کاهش انگیزه، گم‌کردن اهداف و غفلت­زدگی ناشی از غرق‌شدن در روزمرگی­های زندگی‌ست. البته از عوامل کاهش انگیزه، تسلط کسالت و بی­حوصلگی عمومی بر احوال مادر است. رفع کسالت، راه­های مختص به خود را دارد که از آن‌ها می­توان به جای‌دادن تفریحات سالم و کم‌دردسر در برنامه‌ی روزانه اشاره کرد. این توصیه دینی‌ست که کنار کار و عبادت، بخشی از زمان روزانه‌ی انسان، باید به تفریح اختصاص پیدا کند و درنهایت اصل و مبنای همه‌ی راهکارهای گفته‌شده، احساس فقر و عجز در خود و طلب خیر از خداوند است. هر بار که تصمیم تازه­ای برای به جا آوردن عبادات و اقدام برای رشد معنوی می­گیریم، عمیقاً از خداوند بخواهیم که خود دست‌گیرمان باشد و ما را برای استقامت بر تصمیم­مان، یاری کند. توکل و توسل به ائمه‌ی معصوم(ع)، باید همواره یاریگر ما در مسیرمان باشد.