ذهن‌تکانی در خرید ظروف یک‌بارمصرف

رعنا شکوهی‌ستا

در چند سال اخیر، به‌ویژه در کلان‌شهرها، استفاده از ظروف یک‌بارمصرف، شیوع پیدا کرده است و سالانه، حجم وسیعی از این ظروف تولید، خریداری، مصرف و درنهایت زباله می‌شود.

دلایل اصلی مصرف

1. عدم نیاز به شست‌و‌شو؛
2. نشکستن و آسیب ندیدن؛
3. عدم نیاز به عودت ظروف (برای مثال در غذاهای نذری)؛
4. قیمت کم؛
5. عدم اِشغال فضای زیاد در منزل.

معایب ظروف یک‌بارمصرف

1. مخاطرات زیست‌محیطی و عدم امکان بازیافت: سال‌هاست که محققان و رسانه‌ها، از عوارض زیست‌محیطی مصرف این ظروف گفته‌اند؛ ولی جدی گرفته نمی‌شود. این زباله‌ها با گذشت سال‌های زیاد (چندصد یا چندهزار سال)، فقط به‌صورت پودر درمی‌آیند و سبب کاهش نفوذپذیری خاک، آلودگی خاک، کاهش حاصل‌خیزی خاک، بیابان‌زایی و آلودگی محصولات کشاورزی می‌شوند. با ورود به چرخه‌ی غذایی انسان‌ها باعث تغییرات ژنی، کاهش مصونیت بدن و بالارفتن هزینه‌ی درمان جامعه می‌شود. با ورود این مواد به اکوسیستم آب، سبب برهم‌خوردن شکل طبیعی اکوسیستم، ایجاد اختلال در تغذیه‌ی موجودات آب‌زی، مرگ‌ومیر و انقراض نسل‌های گوناگون آن‌ها می‌شود.
2. انتقال مواد مضر شیمیایی از ظروف به بدن، به‌ویژه در غذاهای گرم یا مرطوب: در مرحله‌ی تولید ظروف یک‌بارمصرف، مواد شیمیایی زیادی مانند پایدارکننده‌ها، روان‌کننده‌ها، نرم‌کننده‌ها، رنگ‌دانه‌ها، پرکننده‌ها، مواد ضدالکتریسیته و مواد مات‌کننده اضافه می‌کنند که همه‌ی این مواد، برای سلامت انسان مضرند.
3. انتقال میکروب‌ها و آلودگی‌ها: در انتقال ظروف از کارخانه به مغازه، سپس به محل مصرف، آلودگی‌های زیادی بر ظروف می‌نشیند که به‌دلیل عدم شست‌وشو، به مصرف‌کننده منتقل می‌شود. از سوی دیگر برای توجیه اقتصادی و کاهش مشکل دفع ضایعات و زباله‌های حاصل که بسیار هزینه‌بر است، ساخت ظروف یک‌بارمصرف از زباله‌ی پلاستیکی غیربهداشتی، معضل دیگری‌ست که از سوی کارگاه‌های غیرمجاز انجام می‌شود و باعث انتشار طیف وسیعی از بیماری‌ها می‌گردد.
4. هزینه: برای تهیه‌ی ظروف یک‌بارمصرف، هزینه‌ی قابل‌توجهی مصرف می‌شود که قابل بازیابی یا استفاده‌ی مجدد نیست و درواقع، سالانه مبلغ هنگفتی دور ریخته می‌شود.
5. منظره‌ی نازیبا در خیابان‌ها، پارک‌ها، ساحل‌ها، اماکن گردشگری و... .
6. جاگیربودن در زباله‌ها.
7. آب‌گرفتگی معابر: درصورت رهاکردن ظروف در سطح شهر، به جوی‌ها و نهرهای سطح شهر وارد و با هدایت به فاضلاب شهری، سبب آب‌گرفتگی معابر می‌شود.

نکات تکمیلی

تحقیقات گسترده نشان داده که ارتباط مستقیمی بین مصرف غذای داغ در ظروف یک‌بارمصرف با احتمال سرطان سینه، سرطان کبد، بیماری‌های گوارشی و عصبی‌ست؛ ضمن این‌که آزمایش‌ها نشان داده مصرف آب‌های معدنی در بطری‌های یک‌بارمصرف، می‌تواند سبب انتقال مواد سرطان‌زای جداره‌ی بطری به داخل آب شود؛ به‌ویژه اگر در فضای گرم نگه‌داری شود یا بالعکس، آب درون آن یخ بزند.

چه باید کرد؟

شاید امروزه نتوان به‌طور کامل مصرف ظروف یک‌بارمصرف را از زندگی شهری حذف کرد، با دقت و درایت، می‌توان مصرف آن را به حداقل رساند و در صورت لزوم مصرف نیز، تا حد امکان از ظروف باکیفیت استفاده کرد.

راه‌های پیشنهادی برای کاهش ظروف یک‌بارمصرف

الف) تأمین ظروف برای مهمانی‌های خانگی

ممکن است برای نذری پانصدنفره در زندگی آپارتمانی امروزی، نتوان ظروف نگه‌داری کرد، ولی با دقت و درایت، می‌توان ظروف مورد نیاز برای پنجاه یا حتی صد نفر مهمان را تأمین کرد.

چند نکته

-         هزینه: شاید در نگاه اول ظروف یک‌بارمصرف ارزان به نظر برسند، ولی از آن‌جا که پس از مصرف دور ریخته می‌شوند، هزینه‌ی چندبار مهمانی با این ظروف، معادل هزینه‌ی همان تعداد ظروف از جنس ارزان و با کیفیت نسبتاً خوب است. پس‌ می‌توان با یک هزینه‌ی اولیه، بارها و بارها از این وسایل استفاده کرد.

-         فضای نگه‌داری: یکی از معضلات در زندگی آپارتمانی، فضای نگه‌داری‌ست. نکته‌ی مهم این است که جنس ظروف، در وزن و حجم فضای اشغال‌شده، تأثیر بسزایی دارد. ظروف پیرکس، آرکوپال و ملامین، وزن کمی دارند. از سوی دیگر تنوع طرح و شکل ظروف، سبب اشغال فضای زیادی در کابینت و کمد است؛ چون ظروف مختلف حجم‌های متنوعی دارند و چند نوع بشقاب یا کاسه، قابل قرارگیری روی هم نیست یا جای زیادی می‌گیرد؛ در حالی که اگر از یک طرح و جنس، تعداد زیادی تهیه شود، حجم به‌مراتب کمتری اشغال خواهد شد. به عبارت دیگر با انتخاب مناسب جنس و عدم تنوع، می‌توان تعداد قابل‌توجهی ظرف را در فضای کم جا داد. 

-         هراس از آسیب: یکی از دلایلی که برخی افراد تمایل زیادی به استفاده از ظروف یک‌بارمصرف در مهمانی‌های خانوادگی دارند، هراس از آسیب و شکستن آن‌هاست. لذا پیشنهاد می‌شود هنگام تجهیز یک منزل، به‌جای استفاده از ظروف گران‌قیمت، آسیب‌پذیر، فانتزی، کمیاب و...، از ظروفی استفاده شود که تا حد امکان با قیمت مناسب، باکیفیت، نشکن، در دسترس و با قابلیت امکان تهیه‌ی مجدد و... باشد. در نظر گرفته شود که اگر از ظروف با قیمت مناسب و رایج در بازار استفاده شود، ولو چند ظرف در طی زمان آسیب ببیند، هزینه‌ی تهیه‌ی مجدد آن‌ها، از هزینه‌ی بارها خرید ظروف یک‌بارمصرف کمتر خواهد بود.

-         امانت گرفتن ظروف: اگر بر حسب استثنا مهمانی بزرگ خانگی را باید مدیریت کرد، می‌توان از آشنایان ظرف امانت گرفت. البته این نکته در نظر گرفته شود که ظروف امانت‌گرفته‌شده، از نوع نایاب یا قدیمی نباشد و به‌سهولت در بازار موجود و در دسترس باشد تا در صورت آسیب احتمالی، قابل جایگزینی باشد. برای عودت راحت، تعداد ظروف امانت‌گرفته‌شده و طرح آن‌ها، با دقت ثبت شود. حُسن امانت‌داری، یک اصل مهم در تعامل‌های اجتماعی‌ست. لذا پس از مصرف، در اولین فرصت ظروف به صورت تمیز و منظم عودت داده شود.

ب) کاهش مصرف بطری‌های آب معدنی

از یک سو جنس بدنه‌ی بطری‌های آب معدنی به‌شدت برای بدن مضر است و از سوی دیگر، کارخا‌نه‌های آب معدنی، لزوماً با رعایت قواعد بهداشتی برای تهیه و نگه‌داری آب اقدام نمی‌کنند. لذا لزوماً همیشه بهترین گزینه برای نگه‌داری و حمل آب نوشیدنی، آب معدنی نیست. شاید در برخی شهرها که آب شُرب به‌شدت کیفیت پایین یا طعم نامناسبی دارد، تنها گزینه‌ی انتخابی استفاده از بطری‌های آب معدنی باشد؛ ولی در دیگر موارد، می‌توان جایگزین‌های سالم‌تری را در نظر گرفت:

ـ حمل و نگه‌داری آب در بطری‌های شیشه‌ای؛

ـ حمل و نگه‌داری آب با کلمن یا قمقمه (متناسب با میزان مصرف). 

می‌توان چند ظرف با جنس مناسب و در حجم‌های مختلف در نظر گرفت تا برای حمل یا نگه‌داری آب در کیف، ماشین، سفر، گردش و... همراه باشد.

ج) تأمین ظروف برای دورهمی‌های دوستانه‌ی خارج از خانه

پیشنهادها:

ـ استفاده از ظروف پیک‌نیک؛

ـ به حضار پیشنهاد شود که ظروف مورد نیازشان را همراه بیاورند.

د) تأمین ظروف برای مراسم‌های بزرگ

اگر به‌دلیل حجم زیاد، راهی جز استفاده از ظروف یک‌بارمصرف نیست، تأکید می‌شود از ظروف باکیفیت و دوست‌دار محیط زیست استفاده شود:

ـ ظروف کاغذی؛

ـ ظروف سلولزی یا گیاهی؛

ـ ظروف آلومینیوم.

البته در نگاه اولیه، یکی از ایرادهای این ظروف، قیمت بالای آن‌هاست؛ ولی به‌ یاد داشته باشیم که هزینه‌ی تبعات، عوارض و عواقب ظروف بی‌کیفیت، به‌مراتب بالاتر است.  

هـ) دیگر موارد

- اغلب اوقات، برخی محصولات در بطری‌های یک‌بارمصرف نگه‌داری و در بازار عرضه می‌شود؛ به‌ویژه برای مواردی مانند نوشیدنی‌ها و آبلیمو. در صورتی که برحسب ضرورت، این محصولات خریداری شده، برای نگه‌داری بلندمدت، در اولین فرصت به بطری‌های شیشه‌ای منتقل شود. بدین منظور پیشنهاد می‌شود که تعدادی بطری شیشه‌ای دهانه‌گشاد خریداری شود که محصولات مایع به آن‌ها منتقل و نگه‌داری شود و پس از مصرف نیز، به‌راحتی قابل شست‌وشو باشد.

- آموزش و ترویج فرهنگ کاهش ظروف یک‌بارمصرف در سازمان‌ها و مدارس، گسترده شود و مدیران، برنامه‌ی جدی داشته باشند که در مناسبت‌ها و شرایط و برنامه‌های مختلف، روش‌های جایگزین را ترویج کنند.