مصدریت امام علی(ع) در علوم اسلامی متقدم در سده اول هجری

[1] : این کتاب تحت عنوان تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام  نوشته شد و خلاصه آن نیز تحت عنوان الشیعه و فنون الاسلام توسط مؤلف محترم تدوین گشت. این اثر را شاهزاده قاجاری خسروی ترجمه نموده است و محدث کرمانشاهی مستدرکی مفصل بر آن نوشته است. این کتاب توسط دکتر علی مشتاق عسکری محلاتی ترجمه و تحت عنوان شیعه، بنیانگزاران فرهنگ اسلام توسط دارالکتب الاسلامیه منتشر شد و هم‌چنین دکتر امیر هوشنگ دانایی تلخیص و ترجمه آن را تحت عنوان شیعه و پایه گذاری علوم اسلامی در سال 88 متشر نمود و تعلیقات ارزشمندی نیز بر این کتاب توسط استاد سید عبدالستار حسنی تگاشته شد که تحت عنوان توطید التأسیس، تعلیقات علی کتاب تأسیس الشیعة الکرام توسط مؤسسه کتاب شیعه در سال 93 منتشر شد و هم‌چنین مؤسسه کتاب شیعه نسخه تحقیق شده این کتاب را به همت محمد جواد محمودی اخیراً منتشر نموده است.

[1] : جرجی زیدان (۱۲۷۸ ق در بیروت، ۱۳۳۲ قاهره) نویسنده و روزنامه نگار مسیحی و لبنانی است که جمله‌ای از وی در مورد علی(ع) مشهور است: «اگر بگویم مسیح از علی(ع) بالاتر است عقلم اجازه نمی‌دهد، و اگر بگویم علی(ع) از مسیح بالاتر است دینم اجازه نمی‌دهد». وی در ایران بیشتر به کتاب تاریخ تمدن اسلامی شناخته می‌شود.

[1] :علی محمد حق شناس در مقام معرفی الذریعه چنین می‌نویسد: چون جرجی زیدان کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة را منتشر کرد و در آن بذر تعصّب ملی را پاشید و تشیّع را مذهبی گمنام و کم اثر قلمداد کرد و با دیده حقارت، ادبیات شیعه را تضعیف کرد و نسبت‌های ناروایی بدان داد، از این روی چند تن از علمای مبرّز شیعه درصدد پاسخ علمی به ادعاهای او برآمدند و پس از مذاکراتی که انجام شد، سه تن از ایشان تعهد کردند که هر یک کاری را به ترتیب زیر انجام دهد:

1) سید حسن صدر تعهد نمود که کتابی در پایه‌گذاری علوم اسلامی که برای اولین بار به وسیله شیعیان رواج یافته، بنویسد.
2) شیخ محمد حسین کاشف الغطاء تعهد نمود که نقایص و غلط‌های کار جرجی زیدان را نشان دهد.
3 ) شیخ آقا بزرگ تهرانی تعهد نمود که تاریخ ادبیات شیعه را گردآوری کند.

 نتیجه کار نخستین ایشان کتاب تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام در سه جلد که خلاصه آن به نام الشیعه و فنون الاسلام در یک جلد در سال 1331 هـ. ق. چاپ شد . نتیجه کار کاشف الغطاء به صورت دو کتاب المراجعات الریحانیه و النقود و الردود منتشر گردیده که در بخش دوم آن به اشتباهات جرجی زیدان پرداخته است. ثمره کار آقا بزرگ گرچه دیرتر از دیگر همکارانش به نتیجه رسید، ولیکن نتیجه‌ای که به دست داد قابل قیاس و برابری با نتیاج کار آن دو بزرگوار نبود. او کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة را به وجود آورد که مجلدات آن به صورت خطی در 6 جلد و به صورت چاپی در 29جلد منتشر گردیده است. (نک: " الذریعه و طبقات دایرة المعارف‌های بزرگ شیعه"، منتشر شده در فصلنامه کتاب، دوره نهم، شماره 3-4، پاییز-زمستان 1377)

[1] : رک: شرح نهج البلاغة، مقدمه ابن ابی الحدید و المناقب، ابن شهر أشوب، ج 1، فصل فی المسابقة بالعلم و نهج الایمان، ابن چبر، انتساب ارباب العلوم الی علی(ع)، اسرارالامامة طبرسی ، فی انتهاء علوم الناس الی علی (ع).

[1] : عبد اللّه بن عمر بن خطّاب، متولد سال دهم قبل از هجرت و در گذشته سال 93 هجری. وی آخرین صحابی است که در مکه بوده و همان جا در گذشته است، 2630 حدیث از او در کتب حدیث نقل شده است. ر ک : (زرکلی:2002، 4/ 246)

[1] : علامه محمد بن طاهر عاشور در مقدمه تفسیرش التحریر و التنویر در مورد قرائات رایج در بلاد امروز می‌گوید قرائت حفص از عاصم در تمام شرق اسلامی رایح است مانند عراق و شام و مصر و جزیرة العرب و هند و پاکستان و ترکیه و افغانستان. (به نقل از کلبی: بی‌تا، 1/55)

[1] : ابن اثیر در اسد الغابه(1/50) سال مرگ ابی بن کعب را بررسی کرده و می‌گوید عقیده بیشتر مورخان بر این است که در حکومت عمر درگذشته است. زرکلی هم در الاعلام(1/78)، مرگ او را در سال بیست و یکم می‌داند

[1] : از آنجا که به نقلی وی در زمان عثمان تصمیم به افشاگری گرفت و بلافاصله به صورت مشکوکی فوت کرد ممکن است نسبت مرگ وی به دروان عمر برای انکار اصل این فضیه باشد. نمونه اختلاف در مرگ وی (خزاعی، 120 ؛ ابن حجر العسقلانی، 1/182)

[1] : برای اطلاع از تناقض روایات جمع قرآن در دوره عثمان رک: (خویی: 1410، 258- 278).

[1] : زید عثمانی و منحرف از امیر المؤمنین علی (ع) بود. او در سقیفه بنی ساعده تلاش می‌کرد که خلافت را از انصار به نفع مهاجرین برگرداند. ابو بکر هم به خاطر همین موضع، وی را مدح و ستایش کرد. زید از جمله کسانی است که با علی (ع) به خلافت بیعت نکردند. او یکی از همراهان عمر برای آوردن علی (ع) برای بیعت با ابو بکر بود. زید عثمانی بود و در هیچ یک از جنگ‌های علی (ع) شرکت نداشت. امیر المؤمنین (ع) از کسانی که با وی در جنگ‌ها حضور نداشتند، عطاء را قطع و با آنان همچون اعراب مسلمان برخورد کرد. زید مردم را به ناسزاگویی از علی (ع) تشویق می‌کرد. چهار نفر عثمان را در مقابل انقلابیون یاری کردند، یکی از آنان زید بود. زید بن ثابت به حکم عثمان منصب قضاوت داشت و عامل بیت المال و دیوان وی بود. هرگاه خلیفه از مدینه بیرون می‌رفت، او را جانشین خود می‌کرد. زید چنان از عثمان دفاع کرد که به خاطر گفته وی عده‌ای از انصار برگشتند.