تاریخ دریافت: 08 اردیبهشت 1397،
تاریخ بازنگری: 05 اسفند 1397،
تاریخ پذیرش: 09 اسفند 1397
چکیده
بر اساس دیدگاه غالب در بین اصولی‌ها مواد قابل استناد در فرایند استنباط منحصر در ادله قطعی و برخی از ظنون است که حجیتشان به دلیل خاص اثبات شده است و سایر ظنون تنها می‌توانند نقش مؤید را در فرایند استنباط ایفا کنند و هرگز دلیل مستقل محسوب نمی‌شوند. در این نوشتار با روش تحلیلی- اجتهادی نشان داده می‌شود حتی با عدم پذیرش دلیل انسداد، استفاده از ظنون ضعیف، در فرایند استنباط امکان‌پذیر است و در آثار بزرگانی چون شیخ انصاری عملیاتی شده است. فرضیه تحقیق آن است که تراکم ظنونِ ضعیف، مرتبه بالاتری از معرفت را ایجاد می‌کند که به لحاظ فقهی و اصولی حجت است. البته اثبات این راه میانه، متوقف بر پاسخ به دو پرسش اساسی است. اول آنکه آیا به لحاظ معرفتشناختی امکان شکل‌گیری یک معرفت با درجه تصدیق بالا از تراکم معرفت‌های با درجه تصدیق پایین وجود دارد؟ دوم آنکه آیا چنین معرفتی حجیت دارد؟ نتیجه تحقیق حاکی از آن است که در استنباط مبتنی بر تراکم ظنون، امکان شکل‌گیری معرفت در سه سطح قطع، اطمینان و ظن همتراز با ظنون خاص وجود دارد. با توجه به حجیت ذاتی قطع و حجیت عرفی اطمینان، در صورتی که تراکم ظنون سبب حصول قطع یا اطمینان گردد، نتیجه استنباط معتبر خواهد بود؛ اما اگر حاصل تراکم ظنون، ظن همتراز با ظنون خاص باشد، اعتبار چنین ظنی بر مبنای مشهور فقها محلّ تأمل است. در صورت اثبات اعتبار تراکم ظنون، نقش آن در اسلامی‌سازی علوم انسانی بی‌بدیل خواهد بود.
Validating Suspicion Density in the Process of Inference
نویسندگان [English]
Mahdi Khatibi
Imam Khomeini Educational Research Institute
چکیده [English]
According to the majority of viewpoints by Osuli scholars, the citable cases in the process of deduction is confined to unimpeachable evidences and is limited to referring the suspicions whose density is not confirmed due to specific reasons; thus, other suspicions could play an affirmative role which are not considered as an independent reason. Deploying an analytical-deductive method, the current research is to substantiate that referring to weak suspicions is possible in the process of deduction even by not accepting the closure reason, and this trend is observed in the works of scholars such as Shaikh-e Ansāri. The hypothesis of this research is that the density of weak suspicions determines a higher degree of knowledge which is regarded as authority according to jurisprudence and Osul. However, proving this moderate claim depends on responding two basic questions; the first one is that ontologically, is it possible to form knowledge with a high degree of affirmation using the low degree density knowledge? The second question is that does such knowledge enjoy authority? This research concludes that knowledge could be formed in three ranks of certainty, assurance and suspicion aligned with specific suspicion. Due to the natural authority of certainty and customary authority of assurance, if the suspicion density ends in reaching certainty and assurance, the result of deduction is valid, but if the outcome of suspicion density ends in a kind of suspicion aligned with specific suspicions, the validity of such a suspicion is doubtable according to the majority of jurisprudents. Given the validity of suspicion density is proved, its contribution to Islamizing human sciences would be of paramount significance.
مصباح یزدی، محمد تقی، (1405)، تعلیقة علی النهایة، چاپ اول، قم: موسسه در راه‌حق.
مصباح، مجتبی، (1390)، احتمال معرفتشناختی، چاپ اول، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
مکارم شیرازى، ناصر، (1426)، أنوارالفقاهة، چاپ‌اول، قم: مدرسة الامام علی‌بن‌أبی‌طالب 7.
منتظرى، حسینعلى، (1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، چاپ دوم، قم: نشر تفکر.
الموسوی، سید علیعباس، (1424) «الاستقراء الفقهی و دوره فی عملیة الاجتهاد»، مجلة فقه أهل البیت: (بالعربیة)، ش29 صص129-154 .
میرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن، (1378)، قوانین الأصول(طبع قدیم)، چاپ دوم، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
نائینى، محمد حسین، (1352)، أجود التقریرات، چاپ اول، قم: نشر عرفان.
نجفی، محمدحسن، (بیتا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
نجفى، کاشف الغطاء، احمد بن‌على‌بن‌محمدرضا، (1423)، سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات، چاپ اول، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
نراقى، احمد، (1415)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت:.
نراقى، احمد، (1417)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
هدایی، علیرضا، حمیدی، محمد رضا، (1396)، «ماهیت قطع از حیث معرفت شناختی و ضرورت تدوین مطالب اصولی بر مبنای آن»، فقه و اصول، سال چهل و نهم، شماره ۱، شمارۀ پیاپی ١٠٨، صص١٣١- ۱۵۳ ، بهار ١٣٩٦.
