پرواز ناتمام 655

(حمله‌ی آمریکا به هواپیمایی ایرباس)

معصومه‌سادات میرغنی

پروازی ناتمام!

یکشنبه دوازدهم تیر1367 برابر با ژوئیه 1988 بود. هواپیمایی مسافربری ایرباس مدل A300 از ایران به مقصد دبی می‌رفت. 274 نفر مسافر داشت و شانزده نفر خدمه. نزدیک جزیره‌ی هنگام، بالای آب‌های خلیج ‌فارس بود که به سمتش شلیک شد. یک موشک به بال هواپیما اصابت کرد و موشکی دیگر دم آن را نشانه گرفت. تمام 290 نفر مسافر ایرباس جان باختند و جسدهای‌شان در آب‌های خلیج فارس سقوط کرد. 66 کودک و 46 نفر غیرایرانی نیز از کشورهای امارت، هند، پاکستان، یوگسلاوی، ایتالیا و دبی مسافرین پرواز 655 بودند.آخرین ماه‌های جنگ تحمیلی ایران و عراق بود؛ اما آمریکایی‌ها جنگی دیگر به پا کردند. ویلیام‌سی راجرز، ناخدای کشتی پیشرفته وینسنس بود که به هواپیمای ایرباس شلیک کرد. نیروی دریایی، هشتاد نفر غواص را به آب‌های خلیج فارس فرستاد. 52 روز تلاش شبانه‌‌روزی برای جمع‌آوری اجساد مسافرین و قطعات هواپیما صورت گرفت. غواص‌ها تا عمق 37 متری آب‌های جزیره‌ی قشم به جست‌وجو پرداختند و خطر مواجه با کوسه‌ها و سفره ماهی‌ها در شب را به جان خریدند. هواپیمای ایرباس داشت راهش را می‌رفت؛ به راستی چرا این جنایت از سوی آمریکا رخ داد؟

اشتباهی در کار نبود

ویلیام‌سی راجرز سوم، افسر نیروی دریایی آمریکا بود. او ناخدای ناو یو.اس.اس وینسنس و مسئول سرنگون کردن پرواز 655 بود. ناو وینسنس مثل پادگانی متحرک بود. تجهیزات پیشرفته‌ای برای جنگ هوایی، زمینی، دریایی و زیردریایی داشت. رادار این کشتی می‌توانست شعاعی بیش‌تر از هواپیمای آواکس را پوشش دهد؛ اما آمریکا برای سرپوش گذاشتن روی این جنایت بهانه‌هایی آورد، عدم تشخیص هواپیما. آن‌ها ادعا کردند که در تشخیص نوع هواپیما (جنگی یاغیرجنگی) دچار اشتباه شده‌اند و برای دفاع از خود در برابر حمله‌ی احتمالی شلیک کرده‌اند. در حالی که رادارهای ناوشکن موشک‌انداز به سیستم I.F.F مجهز بودند. این سیستم نوع هواپیمای در حال پرواز را به راحتی نشان می‌دهد. گذشته از آن هواپیمای در حال پرواز، از نوع رادار آتشش معلوم می‌کند که هواپیما جنگی است یا غیرجنگی. در ماده یک کمیسیون حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد آمده: «هر فعل متخلفانه بین‌المللی دولت، موجب مسئولیت بین‌المللی آن دولت می‌گردد.» بی‌شک آمریکا مقصر این جریان بوده و باید ویلیام راجرز را مجازات می‌کرد؛ ولی جورج هرپرت و اکربوش مدال لیژیون لیاقت را به ویلیام راجرز دادند. در پایان سفر هم به تمام خدمه‌های آن کشتی مدال مبارزه اعطا کردند.

مدارک جرم

زمان وقوع حادثه، ناو وینسنس داخل آب‌های ایران بود و حق حمله به چیزی را نداشت؛ اما ویلیام راجرز متخلفانه به هواپیمای ایران در آب‌های خودش شلیک کرد. اگر کشتی وینسنس در آب‌های بین‌المللی بود، شاید جرمش کم‌تر می‌شد. طبق قانون ایکائو، هیچ‌کس حق حمله به هواپیمای مسافربری را ندارد و مسیر پرواز، برای این هواپیما باید امن باشد. ویلیام راجرز اصرار داشت که برای حفاظت از کشتی و خدمه‌اش، تصمیم مناسب را گرفته؛ اما نوارهای صوتی از مرکز اطلاعات کشتی و اظهارنظر بیش از صد کارشناس و شاهد، ادعای راجرز را رد می‌کند. کاپیتان دیویدکارلسون ازناو «یو. اس. اس سایدز» در نزدیکی ناو وینسنس بوده و متوجه غیرنظامی بودن هواپیما شده است. حتی برای راجرز در این خصوص پیام فرستاده، در حالی که راجرز به حرف او اهمیتی نداده و موشک‌ها را پرتاب کرده است. تحلیل‌گران این واقعه بر این باور هستند که حتی اگر این هواپیما، اف-14 بود، در آن زمان فقط برای مبارزه هوا به هوا کاربرد داشته و هیچ‌گونه تهدیدی برای کشتی به حساب نمی‌آمده. ضمن این‌که هواپیمای مسافربری ایرباس از نظر حجم، شکل، اندازه و توانایی پرواز با هواپیمای جنگی تفاوت‌های آشکاری دارد. رئیس ستاد مشترک ارتش در اولین کنفرانس مطبوعاتی پنتاگون که درست یازده ساعت بعد از وقوع حادثه بود، گفت: «هواپیمای ایرانی نه هزار پا ارتفاع داشت و با کاهش ارتفاع به‌طور مستقیم به سمت وینسنس می‌آمد.» نوارهای کامپیوتری موجود در مرکز اطلاعات کشتی را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که هواپیما سیر صعودی و 12هزار پا ارتفاع داشته و هرگز در حال کاهش ارتفاع نبوده است. سرانجام رونالد ریگان، رئیس جمهور وقت آمریکا دلیل پنهانی حمله به ایرباس را بیان کرد: «این فاجعه، ضرورت دستیابی به برقراری صلح را با حداکثر شتاب، دو چندان ساخته است.» هدف آمریکا رهاندن صدام و عراقی‌ها از دست قدرت و ایمان رزمندگان جبهه‌ها بود. هدفی که از میان گفته‌های‌شان سر بیرون آورد.

علیه خودش!

روزنامه نیویورک تایمز نوشت: «هیچ کدام از نُه مانیتور کشتی، هواپیمایی را در حالت حمله نشان نمی‌دهد. در هیچ کدام از نوارها اثری از سیگنال مود دو، مورد استفاده هواپیماهای نظامی وجود ندارد. همه‌ی دستگاه‌ها در حال نشان دادن یک فروند هواپیمای ایرباس در حال اوج‌گیری هستند.»

هر چه تحقیقات بیش‌تر می‌شد، بر مدارک آمریکا علیه خودش افزوده می‌گشت. طبق تمام مدارک موجود، هواپیمای ایرباس A300 پرواز 655، یک هواپیمای غیرنظامی بوده و دستگاه‌های کشتی وینسنس هم یک هواپیمای غیرنظامی را نشان می‌دهد. چیزی که آمریکایی‌ها از زیر بار مسئولیت آن فرار کرده‌اند و ادعا داشته‌اند که یک هواپیمای جنگی می‌خواسته به کشتی آن‌ها حمله کند! در حالی که ویلیام راجرز متوجه مسافربری بودن هواپیما شده و به عمد شلیک کرده است.

من نبودم دستم بود!

دولت ایران به رئیس شورای امنیت نامه‌ای می‌دهد و از شورا می‌خواهد که برای رسیدگی به این جنایت آمریکا جلسه‌ای فوری تشکیل دهد. این درخواست ایران، جلب نظر عمومی را در برداشت و اکثر کشورها با ایران هم‌دردی کردند؛ اما کشور انگلیس نه تنها ابراز هم‌دردی نکرد، بلکه حق را به آمریکا داد و جانب او را گرفت. جورج بوش پدر، در آن زمان معاون رئیس‌جمهور آمریکا بود. او در اظهارنظری آشکارا گفت: «هرگز از طرف آمریکا معذرت‌خواهی نخواهم کرد. برایم مهم نیست که حقایق چه باشند.» اما این پایان ماجرا نبود. دو هفته بعد از درخواست جمهوری اسلامی ایران شورای امنیت، نشستی اضطراری برگزار کرد و در تاریخ سی‌ام ژوئیه 1988 قطع‌نامه‌ی 616 را تصویب کرد. ابراز تأسف عمیق از حادثه، تأکید بر ضرورت آشکار شدن حقایق با بررسی بی‌طرفانه، لزوم اجرای کامل قطع‌نامه 598 از محورهای این قطع‌نامه بود. ایران به ایکائو (سازمان بین‌المللی هواپیمایی) هم شکایت کرد. سرانجام دولت آمریکا مبلغ  55 میلیون دلار به خانواده‌ی قربانیان و چهل میلیون دلار غرامت سقوط هواپیما را پرداخت کرد؛ اما هنوز مسئولیت حادثه را گردن نمی‌گیرند! غرامتی سنگین بر دوش آمریکاست که تاوانش را هرگز نمی‌تواند بدهد. با هیچ دلاری نمی‌تواند خون به ناحق ریخته‌ی 290 نفر و اشک‌های منتظران مسافران ایرباس را از صفحه تاریخ بزداید.