مشق نه

با کودکانی که از تکالیف مدرسه بیزار هستند چه باید کرد؟

فرزاد مهدوی‌فر

موقع مشق‌نوشتن که می‌شود، فرزند شما شتابان به سمت میز تحریر و دفتر و کتاب‌هایش می‌رود، یا خود را به کوچه‌ی علی‌چپ می‌زند و سرش را به جایی گرم می‌کند. اگر نخواهد مشق بنویسد، ممکن است ناگهان دل‌درد بگیرد، با وجود ناهار مفصلی که خورده شدیداً گرسنه یا تشنه شود، احساس مسئولیتش گل‌کند و بخواهد سر برادر کوچک خود را گرم کند و... یا این‌که رسماً اعلام کند که من از مشق‌نوشتن متنفرم. مشق‌نوشتن، معمولاً سوژه‌ی دعوای بین والدین و بچه‌مدرسه‌ای‌هاست. این مطلب را بخوانید، شاید چند ایده‌ی جدید برای پیروزی در این جنگ تمام‌عیار پیدا کردید!

بحران مشق شب

پسرک با هر بهانه‌ای، از رفتن به اتاق و انجام تکالیف اجتناب می‌ورزد. حالت صورتش از شادابی به پژمردگی می‌گراید و همیشه، حتی صبح بعد از ده ساعت خواب راحت، ادعای خستگی می‌کند. حتی برای خود اولویت‌های مهم‌تری مثل حمام و ناهار و غیره می‌تراشد. این رفتارهای متناقض یعنی چه؟

بیزاری کودک از مشق و تکالیف، علائمی دارد:

- دست‌خط شلخته و بهم‌ریخته؛

- صرف دو ساعت وقت برای انجام تکلیف پانزده‌دقیقه‌ای؛

- نمره‌ی کم، با وجود مطالعه و آمادگی قبلی؛

- میان‌برزدن در انجام تکلیف؛

- ژست و ادا، هنگام صحبت‌کردن درباره‌ی مشق، مثل آه‌کشیدن، صورت آویزان و ابروهای درهم.

بین خواندن و یادگرفتن تفاوت است. یادگرفتن لذت‌بخش است؛ در حالی که خواندنِ صِرف، طاقت‌فرساست. کودکان، معمولاً مشتاق یادگرفتن و کشف‌کردن هستند؛ اما متأسفانه به‌محض ورود آن‌ها به مقطع ابتدایی، انجام تکلیف اجباری و خواندنِ صِرف، جزئی لاینفک از زندگی می‌شود. در این میان، مشق برای بعضی کودکان مثل آب‌خوردن است و برای بعضی بسیار طاقت‌فرسا. دردسر بزرگ والدین هم از همین‌جا شروع می‌شود. از آن‌جایی که کودک مشق را کاری اجباری می‌داند که ابداً جالب و جذاب نیست و معلم و والدین مشق را مهم‌ترین وظیفه‌ی فرزند و رمز موفقیت او می‌دانند، در ذهن کودک، معلم و والدین به‌عنوان منبعی استرس‌زا قلمداد می‌شوند که کارشان حذف فعالیت‌های جذاب و تحمیل کارهای خسته‌کننده است.

نکته‌ی دیگر این‌که بیشتر کودکان - به‌ویژه در مقطع ابتدایی - بی‌قرار هستند و تحمل نشستن در مکانی برای ساعت‌های طولانی را ندارند. راه‌حل این مسئله، اضافه‌کردن چند فعالیت جذاب در حین انجام تکالیف و همچنین اجازه‌ی کمی حرکت است. معلم و والدین با دانستن حوزه‌های علاقه‌مندی کودک، برنامه‌ریزی مفرحی برای او در نظر می‌گیرند، تا راحت‌تر زیر بار مشق‌نوشتن برود. البته یادمان باشد که قرار نیست کودک در ازای این کار، از والدینش باج و امتیازات اضافه بگیرد.

نکته‌های طلایی

اگر کودک شما از مشق متنفر باشد، چه می‌کنید؟ متأسفانه این سؤال پاسخ روشنی ندارد و بیشتر به این بستگی دارد که چرا کودک شما نمی‌خواهد تکالیفش را انجام دهد؟ در این‌جا پنج علت برای عدم تمایل کودکان به انجام تکالیف و روش برخورد با هر یک را ذکر می‌کنیم:

1.‌ انجام تکالیف زمان می‌برد؛ زمانی که کودک ترجیح می‌دهد به بازی‌گوشی و فعالیت‌های جذاب‌تر بپردازد.

راه‌حل: برای زمانی که کودک به انجام تکالیف می‌پردازد، محدودیت بگذارید و آن را رعایت کنید. این اطمینان را به او بدهید که برای بازی‌کردن هم وقت دارد؛ مشروط بر این‌که مشقش را نوشته باشد. اگر کودک بداند که باید کارش را در زمان مشخصی تمام کند، برای انجام آن به برنامه‌ریزی تن می‌دهد. یادتان باشد که نباید مشق‌نوشتن تحت فشار و زور باشد؛ والا نفرت او بیشتر می‌شود.

2.‌ تکلیف مشکل است و کودک نمی‌داند چگونه آن را انجام بدهد.

راه‌حل: برای انجام آن، کودک را راهنمایی و به او کمک کنید؛ بدون این‌که خودتان برایش نوشته باشید. اگر این موضوع ادامه پیدا کرد، به آموزگار اطلاع دهید که کودک شما قادر به انجام این تکلیف نیست، تا آن را بازبینی کند؛ البته در صورتی که مطمئن هستید واقعاً انجام آن تکلیف برای کودک‌تان مشکل است و او فیلم بازی نمی‌کند.

3. تکلیف کسل‌کننده است.

راه‌حل: خب، البته تکالیف در بیشتر موارد کسل‌کننده هستند! این‌جا نیز تعیین زمان پایان و صدالبته صحبت‌کردن با آموزگارِ کودک، می‌تواند راه‌حل خوبی باشد. کودکان اغلب اوقات، از واژه‌هایی مثل خسته‌کننده یا کسل‌کننده برای توصیف شرایط گوناگون بهره می‌برند. بهتر است با او صحبت کنید که چرا فکر می‌کند تکلیفش خسته‌کننده است و سعی کنید کمی هیجان و تنوع، ضمیمه‌ی مشق‌نوشتن او کنید؛ مثلاً یک مشق نیم‌ساعته را به دوتا ربع ساعت تفکیک کنید و بین این دو به او استراحت دهید، تا کار مورد علاقه‌اش را انجام دهد. برای او ساعتی معین، بدون فاصله‌ی زیاد تعیین کنید.

4. مشق به آخرین دقایق موکول شده است.

راه‌حل: به کودک‌تان کمک کنید، به برنامه‌ی زمان‌بندی برای انجام تکالیف برسد. در چنین برنامه‌ای مشخص می‌شود، هر بخش تکلیف در چه زمانی باید انجام پذیرد و ساعت شروع آن نیز مشخص است. از فرزندتان بخواهید، تا در این باره پاسخ‌گو باشد. اجازه ندهید مشکل او (عدم وقت کافی) به مشکل شما هم بدل بشود. تحت هیچ شرایطی به‌خاطر کمبود وقت، خودتان مشق‌های او را انجام ندهید؛ فقط کمی به او کمک‌های جانبی کنید.

5.‌ کتاب یا موارد درسی لازم برای انجام تکلیف را در مدرسه جاگذاشته است.

راه‌حل: اگر این مسئله به کرات اتفاق می‌افتد، ممکن است نشانه‌ی این باشد که فرزند شما احساس می‌کند، تکلیفش مشکل است یا می‌خواهد از زیر مشق‌نوشتن فرار کند. با آموزگار او صحبت و درخواست کنید، به‌نحوی درباره‌ی بردن کتاب‌ها به خانه، به او تذکر دهد.

چه کاری از دست شما برمی‌آید؟

تلویزیون را خاموش کنید

صرف‌نظر از این‌که آیا دیدن همه‌ی برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان مناسب است یا خیر، دیدن این حجم عظیم برنامه که به‌صورت 24ساعته پخش می‌شود، وقت زیادی از بچه‌ها تلف می‌کند؛ وقتی که می‌تواند علاوه بر سرگرمی، صرف آموزش آن‌ها نیز بشود؛ بنابراین اولین قدم شما، محدودکردن وقت‌هایی‌ست که فرزندتان پای تلویزیون می‌نشیند. بهتر است در طول روز، زمان‌های مشخصی را برای دیدن برنامه‌های مناسب و مورد علاقه‌ی او معین کنید و در غیر این زمان، اجازه‌ی روشن‌کردن تلویزیون را به وی ندهید. می‌توانید این برنامه را بنویسید و به میز تلویزیون یا در اتاقش بچسبانید؛ البته برای نوشتن این برنامه، با خودش مشورت کنید.

به فرزندتان زیاد کمک نکنید

فرزندتان براساس آنچه شما می‌توانید انجام دهید، ارزیابی نخواهد شد. کسانی هستند که تقریباً تمام مشق فرزندشان را برای آن‌ها انجام می‌دهند؛ این کار چه فایده‌ای برای آنان دارد؟ به کودک‌تان بیشتر کمک روحی کنید و به او انگیزه بدهید و تنها در مواردی که خودش از شما می‌خواهد، کمکش نمایید.

اجازه ندهید خیلی خسته شود

قانون طلایی برخورد با کودک هفت‌ساله، این است که مشق را به‌محض بازگشت از مدرسه انجام دهد؛ حتی قبل از خوردن چای و عصرانه. توجه کودک پس از گذشت زمان کوتاهی، تنها به سمت بازی‌گوشی معطوف می‌شود. بعضی کودکان، به کمی استراحت بعد از مدرسه نیاز دارند؛ اما نگذارید مشق‌شان خیلی به دیروقت بینجامد. خستگی، باعث کاهش تمرکز می‌شود.

به فرزندتان بفهمانید که شما طرف او هستید

اگر آن‌ها به تلخی از تکالیف‌شان گله می‌کنند، هم‌دردی با آنان می‌تواند فایده‌بخش باشد. اگر احساس آن‌ها را درباره‌ی تکالیف‌شان درک کنید، به فرزندان کمک می‌کند تا درک کنند، شما طرف او هستید نه در برابر او؛ اما هم‌زمان بر این تأکید داشته باشید که تکالیف باید انجام شود و باید توازنی بین این دو برقرار کنید.

حرف حساب آخر

والدین، هر راه ممکن را در پیش می‌گیرند تا فرزندشان تکلیفش را انجام دهد. تشنج و عصبانیت ناشی از آن هم، همه‌ی ابعاد زندگی خانوادگی آن‌ها را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و به مشکلات زیادی منجر می‌شود؛ حتی والدینی هستند که فرزندشان را تهدید می‌کنند در صورت عدم انجام تکالیف، از حقوقش محروم می‌شود و مادرهایی هستند که ساعت‌ها اشک می‌ریزند، چون نمی‌دانند چه کنند و حتی مادرهایی هستند که خودشان مشق فرزندشان را انجام می‌دهند تا از تشنج و اختلاف جلوگیری کنند. این را بدانید بهره‌ای که کودک از تمام‌کردن مشقش می‌برد، هیچ‌گاه به‌اندازه‌ی اهمیت رابطه‌ی شما با فرزندتان نخواهد بود. زمانی را که شما صرف وادارکردن بچه‌ها به انجام تکلیف می‌کنید، وقت تلف‌شده محسوب می‌شود. اجازه ندهید تحت هیچ شرایطی، تکلیف بچه‌ها باعث ایجاد تنش در جو خانواده شود. خلاصه این‌که اجازه ندهید، مشق بچه‌ها مساله‌ساز شود؛ ارزشش را ندارد!