اطاعت از همسر چرا و چگونه؟

محبوبه ابراهیمی

این روزها بسیاری زوج‌های جوان، با فهم ناقص از مؤلفه‌های ازدواج موفق وارد این رابطه می‌شوند. بسیاری از دختران جوان، نمی‌دانند که در زندگی مشترک، باید در برخی موارد از همسر خود اطاعت کنند و از تأثیر آن بر پایداری و نشاط زندگی‌شان غافل‌اند. در مقابل برخی، به اشتباه تصور می‌کنند که پس از ازدواج، باید کاملاً در همه‌ی مسائل مطیع همسر باشند؛ به همین دلیل تسلیم تمام خواسته‌های او می‌شوند و حتی اگر بخواهد و امر کند، شاید نماز نخوانند یا با آرایش زننده و حجاب ناقص وارد اجتماع شوند.

اطاعت از مرد، ظلم به زن

 در سال‌های اخیر، موج جدیدی میان زنان به وجود آمده و باعث شده است که آنان به دلایل مختلف، زیر بار مطیع‌بودن نروند. برخی با فرورفتن در دام افکار جریان‌های غربی، روحیه‌ی زن‌سالاری پیدا کرده‌اند و حتی تا حدی پیش رفته‌اند که مردان را ملزم به اطاعت از خود می‌دانند. جنبش‌هایی نظیر فمنیسم، با شعارهای آزادی و برابری زنان و مردان، به زنان القا می‌کنند که اعطای نقش رهبری به مرد در خانواده و الزام زن به اطاعت از همسر، نوعی بی‌عدالتی و ظلم در حق زنان است. بر همین اساس زنان را به ستیز با ظلم و بی‌عدالتی دعوت می‌کنند.

حیا از اطاعت شوهر

بعضی از زنان هم گرچه درگیر این جریان‌ها نشده‌اند و اصول و قواعد دین را درباره‌ی کسب رضایت همسر و اطاعت او می‌دانند، از تمسخر دیگر زنان گریزان‌اند و تصور می‌کنند که اگر مطیع باشند، به سنتی‌بودن و عقب‌افتادگی متهم شوند. این عده باور دارند که اگر اطاعت از همسر در مسیر خلاف اطاعت الهی نباشد، باید آن را بپذیرند؛ اما مطیع همسر نیستند و در حقیقت، شرم و حیا مانع اطاعت‌شان از همسر می‌شود.

حد و حدود اطاعت از همسر

خوب است بدانیم از دیدگاه اسلام، اطاعت زن از شوهر تنها در دو مورد خروج از منزل و تمکین جنسی واجب است و در دیگر موارد مانند انجام کارهای خانه و اطاعت از شوهر، جنبه‌ی الزامی ندارد(1). البته در این باره بحث‌های فقهی، حقوفی، اخلاقی و حتی روان‌شناختی مفصلی شده و چرایی و حد وحدود شرعی اطاعت مشخص گردیده است که در این‌جا مجال طرح آن نیست؛ اما نکته‌ی مهم و قابل تأمل این‌که شرط اساسی در اطاعت همسر، مخالف‌نبودن خواسته‌ی مرد با منطق عقلی و موازین شرعی‌ست(2). نکته‌ی دیگر این‌که نباید این حق، موجب غرور و سوء استفاده‌ی مرد و ظلم و سخت‌گیری او بر زن شود.

روایات چه می‌گویند؟

در روایات منقول از اهل بیت(ع) نیز، بر لزوم اطاعت زن از شوهر تأکید شده است؛ اما در برخی روایات، به‌طور مطلق بر لزوم یا مطلوبیت آن تأکید شده و اطاعت را محدود به موارد خاصی ننموده است. برای نمونه در روایتی، اطاعت زن از شوهر و ترک نافرمانی او، جزء حقوق شوهر بر زن ذکر شده است(3).

در برخی روایات، به‌طور خاص بر مسئله‌ی ممنوعیت خروج زن از منزل در صورت منع شوهر تأکید شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «رسول خدا(ص) از این‌که زن بدون اجازه‌ی شوهر از منزل خارج شود، نهی فرموده است(4).» همچنین آن حضرت، این مسئله را از حقوق شوهر بر همسر برمی‌شمارند(5).

امام صادق(ع) نیز، در این‌ باره می‌فرماید: «خوشا به سعادت زنی که شوهرش را بزرگ شمارد، به او آزار نرساند و همیشه مطیعش باشد(6).»

الگوهای عملی

وقتی سخن از الگوی عملی در زندگی مشترک به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهن به‌سوی زندگی زوج آسمانی، یعنی حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) می‌رود؛ چراکه تمام مؤلفه‌های یک زندگی آرمانی و بی‌نقص، در زندگی مشترک آن دو بزرگوار متجلی بوده است. بنابراین، برای یافتن جلوه‌ی اطاعت از همسر نیز، می‌توان در زندگی آسمانی آنان، به‌ویژه در رفتارهای بانو در برابر مولا جست‌وجو نمود. حتماً این نقل معروف را شنیده‌اید که حضرت علی(ع)، به‌صراحت بر فرمان‌برداری بانوی دو عالم از ایشان تصریح نموده و می‌فرمودند: «...او، نافرمانی مرا در هیچ کاری نکرد(7).»

این نمونه آشکار دلیل روشنی است بر اینکه فرمانبرداری زن از همسر نه تنها مورد تاکید دین و اهل بیت ع است که حتی به سرفرازی مرد نیز منجر می شود.

رسمی درست و فراموش‌شده

اگر کمی به گذشته‌های نه چندان دور برگردیم، مادربزرگ‌های‌مان را به یاد خواهیم آورد که متواضعانه و در اوج خشوع، از اطاعت‌پذیری در برابر همسر لذت می‌بردند؛ اما در حقیقت، رشته‌ی زندگی در دست خودشان بود! درواقع با اطاعت همسر، شخصیتی ویژه از او در خانه و میان فرزندان می‌ساختند و در نتیجه، عزت و احترام خود و همسر را رقم می‌زدند. آن‌ها در فرمان‌برداری خود، اعجازی می‌کردند که زنان امروزی با زورگویی و ژست زن‌سالاری از آن محروم هستند. زنان امروزی به دلایلی که ذکر شد، در برابر همسر قد علم می‌کنند و ندانسته اعتبار و عزت خود و همسر را در برابر فرزندان ساقط می‌کنند؛ در حالی که رسم گذشتگان، نشان می‌دهد فرمان‌برداری زن، در حقیقت به نفع فرزندان، خانواده و در نهایت خود زن است و نه‌تنها از ارزش‌های او کم نمی‌کند، بلکه نشاط و سعادت را به کام زندگی می‌نشاند.

پس اسیر شرم نادرست و افکار انحرافی نشویم و باور کنیم که اطاعت از همسر، نه ظلم به زن است و نه نشان عقب‌افتادگی؛ بلکه هدیه و موهبتی الهی‌ست که ارزش و اعتبار زن را دربردارد.

پی‌نوشت‌ها:

1. بستان(نجفی)، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، ص۶۹.
2. حسینی، احکام روابط زن و شوهر و همسرداری، ص۴۴.
3. «جاءت امراة الی النبی فقالتیا رسول الله ما حق الزوج علی المرأة؟ فقال لها ان تطیعه و لا تعصیه... (عاملی، وسائل‌الشیعه، ج۱۴، ص۱۱۲ و کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۵۰۶)».
4. «نَهَی رَسُولُ اللهِ أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا (عاملی، وسائل‌الشیعه، ج‌۲۰، ص۱۶۱)».
5. «وَ لاتَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهَا إلَا بِإذْنِه (همان، ص۱۵۸)».
6. «سعیدة سعیدة امرأة تکرم زوجها و لاتوذیه و تطیعه فی جمیع احواله (مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۵۲)».
7. «و لاعصت لی أمرا (همان، ج۴۳، ص۱۳۴)».