آمار

تعداد نشریات54
تعداد شماره‌ها2,566
تعداد مقالات36,395
تعداد مشاهده مقاله16,660,300
تعداد دریافت فایل اصل مقاله7,568,626
مختاری, محمدحسین, علی آبادی, عبدالصمد. (1399). جواز یا حرمت دست‌بوسی از منظر فقه مذاهب اسلامی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(101), 145-180. doi: 10.22081/jf.2020.68889
محمدحسین مختاری; عبدالصمد علی آبادی. "جواز یا حرمت دست‌بوسی از منظر فقه مذاهب اسلامی". اسلام و مطالعات اجتماعی, 27, 101, 1399, 145-180. doi: 10.22081/jf.2020.68889
مختاری, محمدحسین, علی آبادی, عبدالصمد. (1399). 'جواز یا حرمت دست‌بوسی از منظر فقه مذاهب اسلامی', اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(101), pp. 145-180. doi: 10.22081/jf.2020.68889
مختاری, محمدحسین, علی آبادی, عبدالصمد. جواز یا حرمت دست‌بوسی از منظر فقه مذاهب اسلامی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1399; 27(101): 145-180. doi: 10.22081/jf.2020.68889

جواز یا حرمت دست‌بوسی از منظر فقه مذاهب اسلامی

فقه
دوره 27، شماره 101، فروردین 1399، صفحه 145-180    اصل مقاله (585.53 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2020.68889
نویسندگان
محمدحسین مختاری* 1؛ عبدالصمد علی آبادی2
1دانشیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.
2استادیار فقه و حقوق دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 14 بهمن 1398،  تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1399،  تاریخ پذیرش: 29 اردیبهشت 1399 
چکیده
بوسیدن دست و حکم آن یکی از مسائلی است که همواره مورد بحث و مناقشه میان پیروان مذاهب بوده، به‌ویژه در عصر حاضر و با گسترش رسانه‌ها ابعاد جدّی‌تری پیدا کرده است. از آنجا که تحقیق موسّع و یکپارچه‌ای در این موضوع صورت نگرفته، پرسش از حکم دست‌بوسی مسئله‌ای است که نیازمندن کاویدن تا مرحلهٔ پاسخی درخور خواهد بود. از منظر امامیه، بوسیدن دست مکروه است مگر به جهت بزرگداشت مقام عالِم، استاد، پدر و… در میان اهل سنت نیز دو قول وجود دارد؛ بنابر قول اول، دست‌بوسی، مطلقاً مکروه است و این دیدگاه را مالک و بسیاری از پیروان او اختیار کرده‌اند. بنابر قول دوم، جمهور مذاهب اهل سنت (حنفی، شافعی، حنبلی و جمعی از مالکیه) قائل به تفصیل شده‌اند و از نظر آنها بوسیدن دست به جهت امور دینی (مثل علم، زهد، عدالت، شرافت، شایستگی، کِبر سن) جایز یا مستحب است و از همین‌رو، بوسیدن دست عالِم، مرد صالح، حاکم عادل و… را جایز می‌دانند. فقهای شافعی نیز تصریح می‌کنند که بوسیدن دستِ سادات از فرزندان حضرت فاطمه(علیهاالسلام) _ به دلیل شرافت نَسب _ مستحب است، اما بوسیدن دستْ به خاطر مسائل دنیوی (مثل ثروت و مقام و…) مکروه است. همواره عمده دلیل قائلین به جواز یا عدم جواز دست‌بوسی، روایات بوده است که البته، بر اساس جمع بین ادلّه، روایاتی که بر جواز دست‌بوسی دلالت دارند _ از حیث کمیت، کیفیت و دلالت _ بر روایاتی که دلالت بر حرمت دست‌بوسی دارند، ترجیح دارند. افزون بر دست‌بوسی، بوسیدن گونه، پیشانی، میان دیدگان، چشم، صورت، سر و… نیز جایز است. این تحقیق با هدف شناخت ادلّه و تبیین حکم دست‌بوسی انجام گرفته که به اتفاق فقهای امامیه، حنفیه، شافعیه، حنبلیه و جمعی از مالکیه، به جهت امور دینی، جایز است.
کلیدواژه‌ها
جواز دست‌بوسی؛ تکریم مسلمان؛ تقبیل الید؛ بوسیدن پیشانی
عنوان مقاله [English]
Permission or Sanctity of Kissing Someone's Hand from the Perspective of Jurisprudence of Islamic Religions
نویسندگان [English]
Mohammad Hossein Mokhtari1؛ Abdosamad Ali Abadi2
1Associate professor at Imam Khomeini Educational-Research Institute, Qom, Iran.
2Associate professor, department of jurisprudence and law, University of Islamic Denomi-nations, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Kissing someone's hand and its ruling is one of the issues that has always been discussed and debated among the followers of religions, especially in the present age and with the expansion of the media, it has become more serious. Since there is no extensive and integrated research conducted on this issue, the question about the ruling of hand kissing is an issue that will need to be explored in order to reach the stage that a good answer is found. From the Imamiyah's point of view, hand kissing is makrooh, except for the honor of a scholar, master, father etc. There are two viewpoints among the Sunnis: According to the first viewpoint, hand kissing is absolutely makrooh, and the owner (of the religion) and many of his follower have taken this view. According to the second viewpoint, all of the Sunni sects (Hanafi, Shafe'ei, Hanbali, and a group of Malekiyah) have elaborated this issue and, in their views, hand kissing for religious purposes (such as knowledge, asceticism, justice, honor, merit, adultness) is permissible or it is mustahab, and therefore it is permissible to kiss the hand of the scholar, the righteous man, the just ruler, and so on. Shafe'ei jurists also state that it is mustahab to kiss the hand of Sadats who are the children of Hazrat Fatima (s) - because of the honor of the family- but it is makrooh to kiss the hand because of worldly issues (such as wealth, status, etc.). Narratives have always been the main reason for those who believe in the permissibility or non- permissibility of hand kissing which of course, based on some of the arguments, the narratives that indicate the permissibility of the hand kissing - in terms of quantity, quality, and implication - are preferable to the narratives that indicate the sanctity of the hand kissing. In addition to hand kissing, kissing on the cheeks, forehead, eyes, glabella, face, head, etc., is also permissible. This study has been carried out with the aim of recognizing the arguments and explaining the ruling of hand kissing, which based on most of Imamiyah jurists, including Hanafiyah, Shafe'ei, Hanbaliyah and a group of Malekiyah, is considered permissible for religious purposes.
کلیدواژه‌ها [English]
The permission to kiss, honoring a Muslim, Taqbil al-Yad (Kissing someone's hand), kissing the forehead
مراجع

1. ابن اعرابی، ابوسعید أحمد بن محمد بن زیاد بن‌بشر بن درهم البصری الصوفی. (1418ق/ 1997م). معجم ابن‌اعرابی. (تحقیق: و تخریج: عبد المحسن بن إبراهیم بن أحمد الحسینی). المملکة العربیة السعودیة: دار ابن‌الجوزی.

2. ابن الخراط، عبدالحق بن عبدالرحمن بن عبداللّه بن الحسین بن سعید إبراهیم الأزدی، الأندلسی الأشبیلی. (1416ق / 1995م). الأحکام الوسطی من حدیث النبی صلی اللّه علیه وسلم. (تحقیق: حمدی السلفی، صبحی السامرائی). الریاض۔ السعودیه: مکتبة الرشد.

3. ابن القطان، علی بن محمد بن عبد الملک الکتامی الحمیری الفاسی. (1418ق / 1997م). بیان الوهم والإیهام فی کتاب الأحکام. (المحقق: د. الحسین آیت سعید). الریاض: دار طیبة.

4. ابن الملقن، سراج‌الدین أبوحفص عمر بن علی بن أحمد الشافعی المصری. (1425ق / 2004م). البدر المنیر فی تخریج الأحادیث والأثار الواقعة فی الشرح الکبیر. (المحقق: أبو الغیط، مصطفی؛ عبداللّه بن سلیمان؛ یاسر‌بن‌کمال). الریاض۔السعودیة: دارالهجرة.

5. ابن جنبل، أبوعبداللّه أحمد بن‌محمد. (1416ق / 1995م). مسند الإمام احمد‌بن‌حنبل. (المحقق: أحمد محمد شاکر). القاهرة ۔ مصر: دارالحدیث.

6. ابن حجر العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی. (1379). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت ۔ لبنان: دارالمعرفه.

7. ابن حجر الهیتمی، أحمد بن محمد بن علی. (بی‌تا). الفتاوی الفقهیة الکبری. بی‌جا: دارالفکر.

8. ابن رشد قرطبی، أبوالولید محمد بن أحمد. (1408ق / 1988م). البیان والتحصیل والشرح والتوجیه والتعلیل لمسائل المستخرجة. (حققه: د. محمد حجی وآخرون). بیروت ۔ لبنان: دار الغرب الإسلامی.

9. ابن شعبه حرّانی، أبو محمد الحسن بن علی بن الحسین. (1363ش / 1404ق). تحف العقول عن آل الرسول صلی اللّه علیهم. (تصحیح: علی اکبر الغفاری). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

10. ابن عابدین، محمد أمین بن عمر بن عبدالعزیز عابدین الدمشقی الحنفی. (1412ق / 1992م). رد المحتار علی الدر المختار (حاشیه ابن عابدین). بیروت۔ لبنان: دارالفکر.

11. ابن عدی، عبداللّه‌بن‌محمد ابواحمد الجرجانی. (1409ق / 1988م). الکامل فی ضعفاء الرجال. (تحقیق: یحیی مختار غزاوی). بیروت۔ لبنان: دارالفکر.

12. ابن مقری، ابوبکر محمد بن‌ابراهیم. (1408م). الرخصة فی تقبیل الید (تحقیق: محمود محمد الحداد). الریاض: دارالعاصمة.

13. ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن إبراهیم بن‌محمد. (بی‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بیروت۔ لبنان: دارالمعرفة.

14. ابن‌مفلح المقدسی، عبداللّه محمد. (1419ق / 1999م). الآداب الشرعیه. (المحقق: شعیب الأرناؤوط و عمر القیام). بیروت ۔ لبنان: مؤسسة الرسالة.

15. ابویعلی موصلی، أحمد بن‌علی بن‌المثنی. (1404ق / 1984م). مسند ابی‌یعلی، تحقیق: حسین سلیم أسد، دمشق _ سوریه: دارالمأمون للتراث.

16. احسائی، ابن ابی‌جمهور، محمد بن علی. (1410ق). الأقطاب الفقهیة علی مذهب الإمامیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی(ره).

17. انصاری، زکریا. (1422ق / 2000م). أسنی المطالب فی شرح روض الطالب. بیروت۔ لبنان: دارالکتب العلمیه.

18. انصاری، مرتضی. (شیخ انصاری). (1428ق). فرائد الاصول. قم: ایران، مجمع دارالفکر الاسلامی.

19. الآبی الأزهری، صالح عبدالسمیع. (بی‌تا). الثمر الدانی شرح رسالة ابن أبی زید القیروانی. بیروت۔ لبنان: المکتبة الثقافیة.

20. باعلوی الحضرمی الشافعی، عبد الرحمن بن محمد بن حسین بن عمر. (1414ق/ 1994م). بُغیة المسترشدین فی تلخیص فتاوی بعض الأئمة من العلماء المتأخرین. بیروت۔ لبنان: دارالفکر.

21. بخاری، أبو عبد الله محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغیرة الجعفی. (1422ق). الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلی الله علیه وسلم وسننه وأیامه. (صحیح البخاری). بی‌جا: دار طوق النجاة.

22. بلخی، نظام الدین. (1310ق). الفتاوی الهندیة. بی‌جا: دارالفکر.

23. بنیونس الولی. (2004). ضوابط الترجیح عند وقوع التعارض لدی الأصولیین. الریاض: مکتبة اضواء السلف.

24. تبریزی، جواد بن علی. (1427ق). صراط النجاة. (للتبریزی). قم: دار الصدیقة الشهیدة.

25. ترمذی، محمد بن‌عیسی. (بی‌تا). سنن ترمذی، الجامع الصحیح سنن الترمذی. (تحقیق: أحمد محمد شاکر وآخرون) بیروت۔لبنان: دار إحیاء التراث العربی.

26. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. (مصحح: سید مهدی‌رجائی). قم: دار الکتاب الإسلامی.

27. ثعلبی بغدادی مالکی، ابومحمد عبدالوهاب بن علی بن نصر. (بی‌تا). المعونة علی مذهب عالم المدینة «الإمام مالک‌بن‌أنس. (المحقق: حمیش عبد الحقّ). مکة المکرمة: المکتبة التجاریة، مصطفی أحمد الباز.

28. جام‌نیوز، خشم وهابی‌ها از بوسه علمای اهل سنت بر پیشانی آیة اللّه رئیسی، 22/08 /1398، www.jamnews.com.

29. حاکم نیشابوری، أبوعبداللّه الحاکم محمد بن‌عبداللّه. (1411ق-1990م). المستدرک علی الصحیحین. (تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا). بیروت: دارالکتب العلمیة.

30. حجاوی مقدسی، موسی بن احمد بن موسی بن سالم بن عیسی بن سالم. (بی‌تا). الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل. (المحقق: عبداللطیف محمد موسی السبکی). بیروت۔ لبنان: دارالمعرفة.

31. حُرّ عاملی، محمد بن حسن‌(شیخ حرّ عاملی). (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).

32. حسینی حائری، سید کاظم. (بی‌تا). الفتاوی المنتخبة (مجموعة إجابات فی فقه العبادات و المعاملات). قم: بی‌نا.

33. حسینی شیرازی، سید محمد. (1426ق). الفقه، السلم و السلام. بیروت ۔ لبنان: دار العلوم للتحقیق و الطباعة و النشر و التوزیع.

34. حلّی سیوری، مقداد بن عبد اللّه (فاضل مقداد). (1403ق). نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.

35. داماد افندی، عبدالرحمن بن‌محمد بن‌سلیمان الکلیبولی المدعو بشیخی‌زاده. (1419ق/1998م). مجمع الأنهر فی شرح ملتقی الأبحر. (تحقیق: خرح آیاته وأحادیثه خلیل عمران المنصور). بیروت۔ لبنان: دارالکتب العلمیة.

36. دردیر احمد بن‌محمد بن احمد. (1420ق/2000م). اقرب المسالک لمذهب الامام مالک. کانو۔ نیجریا: مکتبة ایوب.

37. دمیاطی أبوبکر (المشهور بالبکری). عثمان بن‌محمد شطا. (1418ق/1997م). حاشیة إعانة الطالبین علی حل ألفاظ فتح المعین. بیروت۔ لبنان: دار الفکر.

38. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. لبنان۔ سوریه: دارالعلم۔دارالشامیة.

39. رافعی قزوینی، ابوالقاسم عبدالکریم بن محمد بن عبدالکریم. (1417ق /1997م). العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر. (المحقق: علی محمد عوض ۔ عادل أحمد عبدالموجود). بیروت ۔ لبنان: دارالکتب العلمیة.

40. رحیبانی، مصطفی السیوطی. (1961م). مطالب اولی النهی فی شرح غایة المنتهی، دمشق۔ سوریه: المکتب الاسلامی.

41. زحیلی، محمد مصطفی. (1427ق / 2006م). القواعد الفقهیة وتطبیقاتها فی المذاهب الأربعة. سوریه۔ دمشق: دار الفکر.

42. زلمی، مصطفی. (1394). اصول فقه کاربردی. ترجمه: احمد نعمتی). تهران: احسان.

43. زیلعی حنفی، فخرالدین عثمان بن‌علی. (1313ق). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق. قاهره: دارالکتب الاسلامیه.

44. شبّر، السید عبدالله. (1404ق). الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة. قم: مکتبة المفید.

45. الشروانی، عبدالحمید. (بی‌تا). حواشی الشروانی علی تحفة المحتاج بشرح المنهاج. بیروت: دارالفکر.

46. شربینی شافعی، شمس‌الدین محمد بن أحمد الخطیب. (1415ق/ 1994م). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بی‌جا: دارالکتب العلمیه.

47. شیخ‌الشریعة اصفهانی، فتح‌الله بن محمد جواد نمازی. (1410ق). إفاضة القدیر فی أحکام العصیر. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

48. صاوی مالکی، أبوالعباس أحمد بن‌محمد الخلوتی. (بی‌تا). بلغة السالک لأقرب المسالک المعروف بحاشیة الصاوی علی الشرح الصغیر للشیخ الدردیر، بی‌جا: دارالمعارف.

49. طحطاوی حنفی، أحمد بن‌محمد بن إسماعیل. (1418ق / 1997م). حاشیة الطحطاوی علی مراقی الفلاح شرح نور الإیضاح (المحقق: محمد عبدالعزیز الخالدی). بیروت ۔ لبنان: دار الکتب العلمیة.

50. عاملی نبطی، محمد بن مکی. (شهید اول) (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

51. عبدری، أبوعبدالله محمد بن محمد بن‌محمد العبدری الفاسی المالکی. (بی‌تا). المدخل، بی‌جا: دارالتراث.

52. عدوی، أبوالحسن، علی بن‌أحمد بن مکرم الصعیدی. (1414ق/ 1994م). حاشیة العدوی علی شرح کفایة الطالب الربانی. (المحقق: یوسف الشیخ محمد البقاعی). بیروت: دار الفکر.

53. عِراقی، عبدالرحیم بن الحسین. ابن السبکی، تاج‌الدین. الزبیدی، مرتضی. (1408ق / 1987م). تخریج أحادیث إحیاء علوم الدین للعراقی وابن السبکی والزبیدی. (استخراج: محمود بن محمد الحداد أبوعبدالله). الریاض: دارالعاصمة.

54. العینی بدرالدین، ابو محمد بن احمد بن موسب بن احمد بن حسین. (1428ق-2007م). صفحه السلوک فی الشرح التحفة الملوک. (تحقیق: احمد عبد الرزاق الکبیسی). قطر: وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة.

55. غماری، عبداللّه بن الصدیق. (1415ق / 1994م). إعلام النبیل بجواز التقبیل. قاهره۔ مصر: مکتبة القاهره.

56. فناری، محمد بن‌حمزة بن‌محمد، شمس‌الدین. (1427ق / 2006م). فصول البدائع فی أصول الشرائع. بیروت۔ لبنان: دار الکتب العلمیة.

57. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1417ق). المحجة البیضاء. قم: جماعة المدرسین بقم: مؤسسه النشر الاسلامی.

58. فیومی، احمد بن محمد مقری. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی.

59. قرافی، شهاب‌الدین احمد بن ادریس. (1994م). الذخیره. بیروت۔ لبنان: دارالغرب الاسلامی.

60. قرشی، سیدعلی‌اکبر. (1412 ق). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.

61. نجفی، محمدحسین بن علی بن محمدرضا (کاشف الغطاء). (1359ق). تحریر المجلة. نجف اشرف ۔ عراق: المکتبة المرتضویة.

62. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.

63. مالکی، ابوالحسن. (1412ق). کفایة الطالب الربانی لرسالة ابی زید القیروانی. (تحقیق: یوسف الشیخ محمد البقاعی). بیروت۔ لبنان: دارالفکر.

64. مبارکفوری، أبو العلا محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم. (بی‌تا). تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی. بیروت۔ لبنان: دارالکتب العلمیة.

65. مجلسی، محمدتقی (مجلسی اول). (1414ق). لوامع صاحبقرانی. (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.

66. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی). (140۳ق). بحارالانوار. بیروت۔ لبنان: مؤسسه الوفاء.

67. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی). (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(علیهم السلام). (چاپ دوم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.

68. مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق). الفتاوی الجدیدة. (لمکارم). (چاپ دوم). قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(علیه السلام).

69. ملا خسرو، محمد بن فرامرز بن علی. (بی‌تا). درر الحکام شرح غرر الأحکام. بی‌جا: دار إحیاء الکتب العربیة.

70. ملیباری، زین‌الدین أحمد بن عبدالعزیز. (بی‌تا). فتح المعین بشرح قرة العین بمهمات الدین. بی‌جا: دار بن‌حزم.

71. موصلی حنفی، عبدالله بن محمود بن مودود. (1426ق/ 2005م). الاختیار لتعلیل المختار. (تحقیق: عبداللطیف محمد عبدالرحمن) بیروت۔ لبنان: دارالکتب العلمیة.

72. نفراوی، شهاب‌الدین أحمد بن غانم. (أو غنیم). بن‌سالم ابن مهنا. (1415ق/ 1995م). الفواکه الدوانی علی رسالة ابن أبی زید القیروانی. بی‌جا: دارالفکر.

73. نووی، ابوزکریا یحیی بن‌شرف. (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. بی‌جا: دارالفکر.

74. نووی، ابوزکریا یحیی بن‌شرف. (بی‌تا). ریاض الصالحین. (المحقق: ماهر یاسین الفحل). الأنبار۔ عراق: دارالحدیث.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,230
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 680


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب