دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و استادیار و معاون گروه روانشناسی و ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران. Bayat.h@qhu.ac.ir
تاریخ دریافت: 04 شهریور 1398،
تاریخ بازنگری: 20 آذر 1398،
تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1399
چکیده
موضوعات عرفی بخش عمده ای از موضوعات احکام فقهی را به خود اختصاص داده اند که شناخت روشمند آنها در استنباط احکام فقهی نقش به سزایی دارد. آنچه در شناخت موضوعات عرفی حائز اهمیت است رویکرد فقهی در فرایند شناخت آنهاست؛ بدین معنا که باید جنبه هایی از موضوعات مدِّ نظر متصدیان شناخت کاوش شود که در استنباط احکام فقهی مؤثرند. شناخت فقهی موضوعات عرفی دست کم شامل تشخیص مراحلی چون نوع، مفهوم، ملاکات و مصادیق آنها می شود که این مقاله تلاش دارد این مراحل را به صورت روشمند ترسیم نماید. یافته های این مقاله حکایت از این دارد که اولین گام در شناخت موضوعات احکام، تشخیص نوع آنهاست و برای دستیابی به این مهم باید تعریف روشنی از موضوعات عرفی ارائه گردد. موضوعات عرفی در دو دسته منصوص و غیر منصوص جای می گیرند که شناخت هر یک از مراحل و انواع مدِّ نظر، روش و قواعد مخصوص به خود را می طلبد. این مقاله برای تشخیص نوع موضوعات منصوص دو قاعده اصالت عدم نقل و اصالت عدم تقیید و برای تشخیص مفهوم آنها به سیزده نکته مهم اشاره کرده و در پایان به روش شناخت انواع موضوعات غیر منصوص پرداخته است.
The Method of Jurisprudential Understanding of the Customary Subjects
نویسندگان [English]
Hojjat allah Bayat
Graduated Student in 4th level of Seminary School of Qum;
Assistant Professor & Deputy Head of Phycology & Communication Department Of the University Of Quran and Hadith: Qum – Iran
چکیده [English]
Customary subjects have a major part in the Islamic jurisprudential subjects that their methodological understanding plays a significant role in the inference of Islamic jurisprudential rulings. Applying the jurisprudential approach in the process of understanding customary subjects is significant. In this sense, it is necessary to explore the aspects of the subjects which have been under consideration by experts in field of "Cognition"; The aspects which are effective in the inference of jurisprudential ruling. The jurisprudential understanding of the customary subjects includes, at least, the identification of stages such as type, concept, criteria, and examples of which this article attempts to draw these steps systematically. The findings of this paper indicate that the first step in recognizing the subjects of the Islamic rulings is to determine their type through a clear definition of customary subjects. Accordingly, customary subjects fall into two distinct categories: the textual (Manṣūs) and non-textual (GhayrManṣūs) that the recognition of their stages and types requires specific method and rules. To distinguish between types of subjects, this paper introduces two principles: the Originality of non-transmission (Aṣālat ʿAdam al-Naql) and the Originality of non-qualification (Aṣālat ʿAdam al-Taqyyīd), as well as thirteen important points, to recognize their concept. At the end, the method of identifying non-textual subjects is discussed.
ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق. لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
احسایى، ابن ابىجمهور، 1405ق. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سیدالشهداء للنشر.
اشتهاردى، على پناه، 1417ق. مدارک العروة، تهران: دارالأسوة للطباعة و النشر.
اصفهانى، محمد رضا، آقا نجفى، 1416ق. نجعة المرتاد، چاپ اول. اصفهان- ایران: مؤسسه فرهنگى مطالعاتى الزهراء.
اصفهانى، سید ابوالحسن، 1422 ق. وسیلة الوصول الى حقائق الأصول، چاپ اول. قم: جماعة المدرسین مؤسسه النشر الاسلامى.
برقى، احمد بن محمد بن خالد، 1371ق. المحاسن. چاپ دوم، قم: دارالکتب الإسلامیة.
بلاغی، محمدجواد. (بیتا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. چاپ اول وجدانی. قم: بینا.
جزرى، ابن اثیر، مبارک بن محمد. (بیتا)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
جلالزاده میبدی، سید محمد حسین، 1392ش، درآمدی بر قواعد برداشت معنا از متون دینی، نشر: مشهور.
جمعی از محققین، 1428ق. جهاد در آینه قرآن، چاپ اول، قم: زمزم هدایت.
خمینی سید روح الله، 1421ق. کتاب البیع. چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــــــــــ ، 1420ق. الاجتهاد و التقلید. چاپ اول، تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــــــــــ ، 1418 ق. تنقیح الاصول. چاپ اول، تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید مصطفی، 1418ق. کتاب الطهارة، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
دزفولی، مرتضی بن محمد امین انصاری،1415 ق. کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، چاپ اول، قم – ایران: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم.
زمخشرى، ابوالقاسم، محمودبن عمر، 1417 ق. الفائق فی غریب الحدیث، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ساروخانی، باقر، 1377. روشهای تحقیق در علوم اسلامی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبزوارى، سید عبد الأعلى، 1413ق. مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیة الله.
شبر، عبدالله، 1404ق. الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة، چاپ اول، قم: کتاب فروشی مفید.
حسینى شیرازى، سید صادق، 1426 ق. بیان الفقه فی شرح العروة الوثقى، چاپ دوم، قم: دار الأنصار.
مکارم شیرازى، ناصر، 1427ق. الفتاوى الجدیدة، چاپ دوم، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب7
صنقور، محمد، 1428ق. المعجم الأصولى، چاپ سوم، قم: منشورات الطیار.
طارمى، جواد، 1306 ق. الحاشیة على قوانین الأصول، چاپ اول، تهران: ابراهیم باسمچی.
طریحی، فخر الدین، 1416ق. مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
علوى، سید عادل بن على بن الحسین،1421 ق. القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشى نجفى.
عاملى، (شهید ثانى)، زین الدین بن على، 1413ق. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عاملى، کرکى، (محقق ثانى)، على بن حسینمحقق ثانی، 1414ق. جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حرّعاملى، محمد بن حسن، 1409 ق. تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم:مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
عاملى، (شهید اول)، محمد بن مکى،1419ق. ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة، اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
فیومى، أحمد بن محمد، 1414ق. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجرة.
فراهیدى، خلیل بن احمد. کتاب العین، چاپ دوم، قم: هجرت.
قزوینى، سید على (موسوى)، 1424ق. ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، 1407ق. الکافی. چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
سیفى مازندرانى، على اکبر، 1415ق. دلیل تحریر الوسیلةـ الستر و الساتر، الصید و الذباحة،چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، 1403ق. بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
موسوى قزوینى، علی، 1299ق. الحاشیة على قوانین الأصول، چاپ اول: مطبعه حاجی ابراهیم تبریزی.
نجفى، کاشف الغطاء، محمد حسین بن علی، 1426 ق. الفردوس الأعلى. چاپ اول، قم – ایران: دار أنوار الهدى.
نورى، میرزا حسین، 1408ق. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، بیروت: مؤسسه آل البیت:.
واسطى، زبیدى، حنفى، محب الدین، سید محمد مرتضى حسینى، 1414 ق. تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. مقالات
مبلغی، احمد، 1379. نقش زمان در تحول سیره ها و واژگان از نگاه شهید صدر، مجله فقه اهل بیت ع ،شماره 24.
