سیاه بیدی کرمانشاهی, سعید. (1399). نقدی برانگارۀ مشهور فقیهان امامیه و قانون مدنی درباب شروط محدودکننده عقد رهن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(104), 171-199. doi: 10.22081/jf.2021.57260.2023
سعید سیاه بیدی کرمانشاهی. "نقدی برانگارۀ مشهور فقیهان امامیه و قانون مدنی درباب شروط محدودکننده عقد رهن". اسلام و مطالعات اجتماعی, 27, 104, 1399, 171-199. doi: 10.22081/jf.2021.57260.2023
سیاه بیدی کرمانشاهی, سعید. (1399). 'نقدی برانگارۀ مشهور فقیهان امامیه و قانون مدنی درباب شروط محدودکننده عقد رهن', اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(104), pp. 171-199. doi: 10.22081/jf.2021.57260.2023
سیاه بیدی کرمانشاهی, سعید. نقدی برانگارۀ مشهور فقیهان امامیه و قانون مدنی درباب شروط محدودکننده عقد رهن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1399; 27(104): 171-199. doi: 10.22081/jf.2021.57260.2023
دانش آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 13 فروردین 1399،
تاریخ بازنگری: 17 دی 1399،
تاریخ پذیرش: 06 بهمن 1399
چکیده
کارکرد اصلی عقد رهن ایجاد اطمینان خاطر برای طلبکار درباره وصول طلبش است. مطابق نظر مشهور فقهای امامیه که در قانون مدنی نیز از آن تبعیت شده است، دو محدودیت تحت‌عنوان لزوم قبض مال مرهونه و لزوم عین معین بودن آن برای عقد رهن وجود دارد که در پاره‌ای موارد عرفاً غیرقابل‌توجیه به نظر می‌رسد و در عمل نیز مشکلاتی برای فعالان اقتصادی در استفاده از این نهاد به وجود آورده است. سؤال پژوهش حاضر این است که مبانی وضع این محدودیت‌ها چیست و چگونه می‌توان این مبانی را مورد انتقاد قرار داده و نظریه قائل بر عدم محدودیت را تقویت نمود؟ با بررسی مبانی نظر مشهور فقهای امامیه، این نتیجه به دست می‌آید که انتقادات متعددی بر نظرات قائل بر محدودیت عقد رهن وارد است و در مجموع حق با کسانی است که معتقدند عقد رهن نباید دارای محدودیت‌های مزبور باشد؛ لذا از آنجا که نظرات منتقدان، هم به‌لحاظ فقهی و تحلیلی قوی‌تر است و هم بهتر می‌تواند پاسخگوی نیازهای روزمره باشد، به نظر می‌رسد قانون‌گذار می‌تواند دست از رویکرد فعلی خود بردارد و قانون مدنی را در راستای حذف این محدودیت‌ها اصلاح نماید.
A Critique of the Famous Viewpoint of Imamiyah Jurists and Civil Law on the Restrictive Conditions of Conclusion of Rahn
نویسندگان [English]
Saeed Siahbidi Kermanshahi
PhD in Private Law, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The main function of a rahn (the property made as security for a debt/loan) contract is to reassure the creditor about the receiving his money. According to the view of most of Imamiyah jurists, which is also followed in the civil law, there are two restrictions under the titles of necessity of receiving the receipt of Marhouneh (the loaned property) property and the necessity of the item to be determined for a rahn contract. In some cases, these restrictions seems traditionally unjustifiable and in practice has created problems for economic activists using this institution. The question of the current study is what are the principles of determining these restrictions and how can these principles be criticized and the theory of non- restriction be strengthened? Through examining the principles of most of Imamiyah jurists view, it is concluded that there are several criticisms of the views on the restriction of the rahn contract. In general, those who believe that the rahn contract should not have these restrictions are right. Therefore, since the views of critics are both jurisprudentially and analytically stronger and can better meet everyday needs, it seems that the legislator can abandon its current approach and reform the civil law in order to eliminate these restrictions.
کلیدواژه‌ها [English]
Conditions of rahn, determined property, Marhouneh property, limitation of rahn, ruling of rahn
مراجع
ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (ج۲، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن‌زهره، حمزة بن علی حسینی حلبی. (۱۴۱۷ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
ابوعطا، محمد. (۱۳۸۷). «شرطیت قبض در حقوق ایران و فرانسه». مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، (۲۳)، صص ۷-۲۶.
احسایی، محمد بن علی بن ابی‌جمهور. (۱۴۰۵ق). عوالی اللئالی العزیزیه (ج۲، چاپ اول). قم: دار سیدالشهداء للنشر.
اخلاقی، بهروز. (۱۳۶۰). «بحثی پیرامون توثیق اسناد تجاری». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، (۲۴)، صص ۱-۲۴.
اصفهانی، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی دوم. (۱۴۱۰ق). بحار الأنوار (ج۹۳، چاپ اول). بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (۱۴۱۵ق). کتاب المکاسب (ج۶، چاپ اول). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بجنوردی، سید حسن بن آقابزرگ موسوی. (۱۴۰۷ق). القواعد الفقهیه (ج۶، چاپ اول). قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (۱۴۰۵ق). الحدائق الناضره فی أحکام العترة الطاهره (ج۲۰، چاپ اول). دفتر قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بهجت گیلانی، محمدتقی. (۱۴۲۶ق). جامع المسائل (ج۳). قم: دفتر معظم‌له.
حائری، سید علی بن محمد طباطبایی. (۱۴۱۸ق). ریاض المسائل (ج۹، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه (ج۱۸، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
حسینی شیرازی، سید صادق. (۱۴۲۵ق). التعلیقات علی شرائع الإسلام (ج۱، چاپ ششم). قم: انتشارات استقلال.
حسینی عاملی، سید جواد بن محمد. (۱۴۱۹ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه (ج۵، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
حکیم، سید محمدسعید طباطبایی. (۱۴۱۵ق). منهاج الصالحین (ج۲، چاپ اول). بیروت: دار الصفوه.
حلی، مقداد بن عبداللّه سیوری. (۱۴۰۴ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع (ج۲، چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
خمینی، سید روح اللّه موسوی. (۱۴۲۱ق). کتاب البیع (ج۵، چاپ اول). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
خمینی، سید روح اللّه موسوی. (بی‌تا). تحریر الوسیله (ج۲، چاپ اول). قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خوانساری، سید احمد بن یوسف. (۱۴۰۵ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع (ج۳، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
روحانی قمی، سید صادق حسینی. (۱۴۱۲ق). فقه الصادق× (ج۲۰، چاپ اول). قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق(علیه السلام).
سبزواری، علی مؤمن قمی. (۱۴۲۱ق). جامع الخلاف و الوفاق (چاپ اول). قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر(عج).
سیستانی، سید علی حسینی. (۱۴۱۷ق). منهاج الصالحین (ج۲، چاپ پنجم). قم: دفتر حضرت آیة الله سیستانی.
شکری، فریده. (۱۳۹۰). رهن دین در نظام حقوقی ایران. مجله حقوقی دادگستر. (۷۵)، صص 75-112.
طرابلسی، عبدالعزیز قاضی ابن‌براج. (۱۴۱۱ق). جواهر الفقه - العقائد الجعفریه (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طریحی، فخرالدین. (۱۴۱۶ق). مجمع البحرین (ج۶، چاپ سوم). تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الإمامیه (ج۲، چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۴۰۰ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۴۰۷ق). تهذیب الأحکام (ج۷، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
عاملی کرکی، علی بن حسین. (۱۴۱۴ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج۵، چاپ دوم). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
عاملی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۰ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه (حاشیه‌نویس: کلانتر، ج۴، چاپ اول). قم: کتابفروشی داوری.
عاملی، زین‌الدین بن علی (۱۴۱۳ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام (ج۴، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۰ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان (ج۱، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۱ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین (چاپ اول). تهران: مؤسسه و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۳ق الف). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام (ج۲، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۳ق ب). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه. (ج۵، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۴ق). تذکرة الفقهاء (ج۱۳، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۹ق). نهایة الأحکام فی معرفة الأحکام (ج۲، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۲۰ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه (ج۲، چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
علوی قزوینی، سید علی. (۱۳۸۲). «رهن دین». مجله حقوق خصوصی، (۴)، صص ۶۳-۸۰.
عیسایی تفرشی، محمد؛ نصیری، مرتضی؛ شهبازی‌نیا، مرتضی؛ و شکری، فریده. (۱۳۸۹). وثیقه شناور در نظام حقوقی آمریکا و ایران. مدرس علوم انسانی. (۶۷)، صص ۱۹۵-۲۲۲.
فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف حلی. (۱۴۰۷ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (ج۲، چاپ اول). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع (ج۳، چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۲). عقود معین (ج۴، چاپ چهارم). تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
کریمی، عباس. (۱۳۷۶). رهن دین. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، (۳۸)، صص ۱۹-۴۲.
گیلانی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (۱۴۱۳ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (ج۲، چاپ اول). تهران: مؤسسه کیهان.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن. (۱۴۰۸ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام (ج۲، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن. (۱۴۱۸ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیه (ج۱، چاپ ششم). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیه.
محقق داماد، محمد. (۱۳۸۲ق). المحاضرات، (ج۱، چاپ اول). اصفهان: نشر مبارک.
مراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی حسینی. (۱۴۱۷ق). العناوین الفقهیه (ج۲، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مظفر، محمدرضا. (۱۴۳۰ق). اصول الفقه (ج۱، چاپ پنجم). قم: انتشارات اسلامی.
مغربی، نعمان بن محمد تمیمی ابوحنیفه. (۱۳۸۵ق). دعائم الإسلام (ج۲، چاپ دوم). قم: مؤسسة آل‌البیت.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۸ق). انوار الأصول (ج۲، چاپ دوم). قم: موسسة الإمام علی بن ابی‌طالب.
مکی، محمد. (۱۴۱۷ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه (ج۳، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی. (۱۴۱۳ق). الأحکام الشرعیة علی مذهب أهل البیت(علیهم السلام). قم: نشر تفکر.
نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (ج۲۵، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی، محمدحسین بن علی بن محمدرضا. (۱۳۵۹ق). تحریر المجله. (ج۱، چاپ اول). نجف: المکتبة المرتضویه.
