از فال حافظ تا سرزمین ازبک‌ها!

با کشورهای دیگر

از فال حافظ تا سرزمین ازبک‌ها!

محمدرضا صادقی

همه چی بر می‌گردد به یک شب یلدا! شب یلدایی که در خانه‌ی بابابزرگ مهمان بودیم. آن شب بابابزرگ به رسم همیشگی برای روح آقای حافظ سوره‌ی حمدی خواند و بعد برای ما مشغول فال گرفتن از دیوان شعر شد. نوبت من که رسید بابابزرگ فال مرا گرفت و شعری را خواند. از این شعر فهمیدم که آقای حافظ دلش می‌خواهد دو شهر سمرقند و بخارا را به دوست شیرازی خودش هدیه بدهد و ببخشد!⁽¹⁾ توی راه برگشتن به خانه از بابا پرسیدم: «این سمرقند و بخارا دیگر کجاست؟» بابا جواب داد: «این دو شهر خیلی وقت پیش‌ها جزء کشور عزیز ما بودند، ولی حالا...»

خیلی عجولانه گفتم: «یعنی حالا دیگر نیستند و از بین رفتند؟»

بابا گفت: «نه پسرم! فکر کنم که الآن از شهرهای کشوری به نام ازبکستان هستند. بگذار برسیم خانه من توضیح بیش‌تری به تو می‌دهم!»

تا به خانه رسیدیم بابا صاف رفت به طرف قفسه‌ی کتاب‌ها و کتاب گیتاشناسی را در آورد و ورق زد و بعد آمد کنارم نشست. معلوم بود که می‌خواهد خلاصه‌تر از کتاب برایم حرف بزند، برای همین گفت: «ازبکستان کشوری در آسیای مرکزی است که با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان هم مرز و همسایه است. پایتخت آن شهر بزرگ و تاریخی تاشکند است. ازبکستان حدود 33 میلیون نفر جمعیت دارد.

زبان رسمی ازبکستان، ازبکی و واحد پول آن‌جا، «سوم» نام دارد. بیش‌تر مردم ازبکستان مسلمان هستند و اسلام دین رسمی این کشور است. شهرهای مهم ازبکستان عبارت‌اند از:

سمرقند، بخارا، خیوه، ترمذ، نمنگان، اندیجان، شهرسبز و... دریاچه‌ی آرال هم در شمال ازبکستان قرار دارد. ازبکستان در گذشته‌های دور جزء خاک ایران بوده و به آن، سرزمین ماوراءالنهر می‌گفتند. این کشور بر سر راه جاده‌ی ابریشم (که محل عبور کاروان‌های تجاری بوده) قرار داشته است. برخی از پادشاهان و سلسله‌های پادشاهی در ایران، آن‌جا را محل حکومت و پایتخت خود انتخاب کرده بودند. برای همین است که هنوز آثار مهم و درخشان معماری اسلامی و ایرانی در آن‌جا به چشم می‌خورد.

جالب‌تر از آن این‌که هنوز مردم دو شهر سمرقند و بخارا با هم به زبان فارسی حرف می‌زنند! دست آخر و نکته‌ی مهم این است که بدانیم حکیمان و دانشمندان بزرگی مثل ابونصر فارابی و ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی و بعضی از شاعران بلندآوازه در این سرزمین به دنیا آمده‌اند.

امروزه کشور ازبکستان، کشوری آباد و پیشرفته است و دولت و مردم آن با کشور ما دوست هستند.»

1. اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را

به خاک هندویش بخشم سمرقند و بخارا را