قبله‌ای که او خواست

مقاله

قبله‌ای که او خواست

(به مناسبت پانزدهم رجب، سال‌روز تغییر قبله‌ی مسلمین از بیت‌المقدس به مکه‌ی مکرمه)

معصومه‌سادات میرغنی

کدام قبله؟

سیزده‌ سال از بعثت پیامبر(ص) می‌گذشت. او به فرمان خدا به سمت بیت‌المقدس نماز می‌خواند. بیت‌المقدس قبله‌ی یهودیان بود و آن‌ها به مسلمانان طعنه می‌زدند: «محمد قبله ندارد. او مخالف دین ماست؛ اما به سوی قبله‌ی ما نماز می‌خواند. او از دین خود، استقلالی ندارد.» دانشمندان یهود و نصارا در کتب دینی خود، انجیل و تورات خوانده بودند پیامبری خواهد آمد که رو به سوی دو قبله نماز می‌خواند. عده‌ای از یهودیان از این مسئله خبر داشتند و مدام مسلمانان را سرزنش می‌کردند: «محمد می‌گوید برای احیای آیین ابراهیم آمده. پس چرا خانه‌ی کعبه را فراموش کرده؟» می‌خواستند مسلمانان را در دین‌شان دچار شک و شبهه کنند. این حرف‌ها برای پیامبر و مسلمانان تلخ و ناگوار بود. پیامبر از این زخم‌ زبان‌ها به خدا پناه برد. شب‌ها زیر آسمان نشست و دعا کرد. دلش می‌خواست به سمت خانه‌ی کعبه نماز بخواند؛ اما منتظر فرمان الهی ماند.

تغییری بی‌نظیر

هفده ماه از هجرت پیامبر(ص) به مدینه می‌گذشت. پانزدهم رجب سال دوم هجری بود. حضرت محمد(ص) دو رکعت از نماز ظهرش را در مسجد بنی‌سالم خوانده بود. جبرئیل بر او نازل شد. در نماز، بازوی پیامبر را گرفت. او را از بیت‌المقدس به سمت کعبه برگرداند. بعد از تمام شدن نماز، پیامبر خبر تعیین قبله را به مسلمانان داد. بعد از این ماجرا «مسجد بنی‌سالم» به «مسجد ذوقبلتین» معروف شد؛ چون حضرت محمد(ص) و عده‌ای از مسلمانان در یک زمان، رو به دو قبله نماز خوانده بودند؛ همان‌طور که در تورات و انجیل آمده بود. اما یهودیان پس از شنیدن خبر، باز هم بهانه‌جویی کردند: «چرا از قبله‌ی پیامبران پیشین رو برگرداندید؟ اگر قبله صحیح بود، چرا تغییر یافت؟ نمازهایی که به سمت قبله‌ی ما خوانده‌اید، همه ضایع شده است.»

محکم‌ترین جواب‌ها

خدا در آیه‌های 142 تا 144سوره‌ی بقره محکم‌ترین جواب را به یهودیان بهانه‌گیر داد:

«به زودی مردم سبک مغز می‌گویند: چه چیزی مسلمانان را از قبله‌ای که بر آن بودند (بیت‌المقدس به سوی کعبه) برگردانید؟ (ای پیامبر) به آن‌ها بگو مشرق و مغرب عالم از آنِ خداست. هر کس را که بخواهد به راه راست هدایت می‌کند. همان‌گونه، شما را امتی میانه (به دور از افراط و تفریط) قرار دادیم تا (در ایمان، عمل، درستی و راستی) بر مردم گواه باشید و پیامبر هم گواه بر شما باشد. و ما آن قبله‌ای را که قبلاً بر آن بودی، فقط برای این قرار دادیم تا کسانی که از پیامبر پیروی می‌کنند، از کسانی که از اسلام و اطاعت پیامبر برمی‌گردند، جدا و مشخص کنیم؛ اگرچه این حکم جز بر کسانی که خدا هدایت‌شان کرده، دشوار بود. (بدانید که نمازهای شما در برابر قبله‌ی سابق، صحیح بوده) و خدا هرگز ایمان (نماز) شما را ضایع نمی‌گرداند، زیرا خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است.»

چه حکمتی داشت؟

«قبله» اصطلاحی فقهی است. به سمتی می‌گویند که مسلمانان باید به آن نماز بخوانند. بسیاری از احکام مثل ذبح حیوانات، دفن مردگان، دعا خواندن و حتی کارهایی چون غذا خوردن خوابیدن، نشستن و... بهتر است که رو به قبله انجام شوند.

کعبه از زمان حضرت آدم(ع) برپا بود. حضرت ابراهیم(ع) هم آن را بازسازی کرد. حضرت موسی(ع) برای نجات مسجدالاقصی از شرک و انحراف، به امر خدا بیت‌المقدس را قبله‌ی یهودیان قرار داد. زمانی که حضرت محمد(ص) در مکه حضور داشت، کعبه مرکز بت‌پرستان و مشرکان بود. به همین خاطر قبله، همان بیت‌المقدس قرار گرفت تا مسلمانان و مشرکان از هم جدا شوند.

تغییر قبله از بیت‌المقدس به سمت کعبه، حکمت‌هایی داشت. از جمله:

1- آزمایش و امتحانی برای مسلمانان بود. کسانی که پیرو فرمان خدا بودند، بدون هیچ بهانه و اما و اگر و اکراهی این تغییر را پذیرفتند؛ اما آن‌هایی که ایمان خالص نداشتند، با بهانه‌جویی‌های یهودیان همراه شدند؛ به طوری که پیامبر آشکارا دید پیروان واقعیِ او چه کسانی بودند.

2- مسلمانان برای خود هویت و استقلال پیدا کردند و دین اسلام بالاترین و کامل‌ترین دین معرفی شد.

3- زبان یهودیان از طعنه‌زدن به حضرت محمد(ص) و مسلمانان کوتاه شد. به خصوص که دیدند پیامبر، همانی است که در کتب دینی آن‌ها از او سخن گفته شده. هر چند به آن اعتراف نکردند.

4- تغییر قبله مرحله‌ای از تکامل انسان‌ها بود. مسلمانان با چشم‌های‌شان شاهد هدایت الهی بودند و با ایمان خالص، از فرمان خداوند اطاعت کردند.

قبله را برگردان!

ماجرای تغییر قبله برای یهودیان، سخت و غیرقابل پذیرش بود. آن‌ها نمی‌خواستند دین اسلام را کامل‌ترین و بالاترین دین بدانند. به همین خاطر عده‌ای از اشراف خود را نزد پیامبر فرستادند. آن‌ها پیشنهادی به حضرت محمد(ص) دادند: «اگر قبله‌‏ات را برگردانی، از تو پیروی خواهیم کرد.»

خداوند در آیه‏‌ی 145سوره‌ی بقره به پیشنهاد آن‌ها چنین پاسخ داد:

«به خدا سوگند اگر برای اهل کتاب هر دلیل روشنی بیاوری، از قبله‌ی تو پیروی نمی‌کنند؛ و تو هم (پس از قبله شدن کعبه) پیرو آنان نخواهی بود؛ و برخی از آن‌ها (که یهودی هستند) از قبله‌ی دیگران (که نصرانی هستند) پیروی نخواهند کرد. اگر پس از آگاهی و دانشی که (چون قرآن) برایت آمده، از هوا و هوس‌های آن‌ها پیروی کنی، مسلماً در آن صورت از ستم‌کاران خواهی بود.»