دنیای خواب و رؤیا

علمی

دنیای خواب و رؤیا

فریده فرهادی

رؤیا، مجموعه‌ای از تصاویر، ایده‌ها و احساساتی است که معمولاً در مراحل خاصی از خواب به طور غیر ارادی در ذهن اتفاق می‌افتد. اگر چه در طول تاریخ، رؤیا همواره از موضوعات مورد علاقه‌ی دانشمندان، فیلسوفان و مذهبیون بوده؛ هنوز ماهیت و هدف آن‌ها برای بشر کاملاً مشخص نیست. تعبیر خواب، در واقع تلاشی است برای درک  معنی رؤیا و جست‌وجو برای پیامی که شاید داشته باشند.

مراحل خواب

در یک خوابِ خوب و عادی معمولاً پنج مرحله وجود دارد.

مرحله‌ی 1: حرکت چشم کند شده، خواب سبک است و فعالیت عضلات کاهش می‌یابد. این مرحله 4 تا 5 درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد.

مرحله‌ی 2: در این مرحله عضلات و ضربان قلب شروع به آرام شدن می‌کنند و هم‌چنین مغز نیز به آرامی فعالیت خود را کاهش می‌دهد. این مرحله 45 تا 55 درصد کل خواب را تشکیل می‌دهد.

مرحله‌ی 3: امواج بسیار آهسته‌ی مغزی به نام امواج دلتا شروع می‌شوند. خواب عمیق در این مرحله شروع می‌شود و 4 تا 6 درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد. زمانی که وارد این مرحله می‌شوید  به راحتی بیدار نمی‌شوید؛ و اگر هم بیدار شوید کمی گیج و منگ هستید.

مرحله‌ی 4: مغز تقریباً منحصراً امواج دلتا تولید می‌کند. این مرحله در ادامه‌ی مرحله‌ی سه است، که با هم‌دیگر «خواب عمیق» را تشکیل می‌دهند. در این زمان حرکت چشم یا فعالیت عضلانی وجود ندارد. مرحله‌ی چهار عمیق‌ترین مرحله‌ی خواب را تشکیل می‌دهد. مرحله‌ای که بیدار شدن از آن دشوار است. تنها صدای بلند موجب بیداری فرد از این مرحله‌ می‌شود و وقتی هم که بیدار شد، کاملاً گیج و منگ است.

مرحله‌ی 5: این مرحله به عنوان حرکت سریع چشم (REM) شناخته می‌شود. تنفس سریع‌تر، نامنظم و کم‌عمق‌تر می‌شود و چشم‌ها در جهت‌های مختلف به سرعت حرکت می‌کنند. ماهیچه‌های اندام به طور موقت فلج می‌شوند. ضربان قلب افزایش می‌یابد و فشارخون بالا می‌رود. اکثر خواب و رؤیاها در این مرحله (که در فاز REM قرار دارد) پدیدار می‌شوند و انسان‌ها در این مرحله خواب می‌بینند. این مرحله 20 تا 25 درصد کل زمان خواب را تشکیل می‌دهد.

در بعضی مواقع ممکن است رؤیا در سایر مراحل اتفاق بیفتد. با این حال، این رؤیاها بسیار کم رنگ‌اند و به یاد ماندنی نیستند. طول یک رؤیا می‌تواند متفاوت باشد؛ آن‌ها ممکن است برای چند ثانیه یا تقریباً 20 دقیقه طول بکشند. اگر افراد در مرحله‌ی REM از خواب بیدار شوند، احتمالاً رؤیا را به خاطر می‌آورند. یک فرد عادی، به طور معمول سه تا پنج رؤیا در شب می‌بیند.

نظرات در مورد معنی رؤیاها متفاوت بوده و در طول زمان و فرهنگ تغییر کرده است. برخی محققان معتقدند که رؤیاها هیچ هدف واقعی ندارند، در حالی که برخی دیگر بر این باورند که خواب برای رفاه روحی، عاطفی و جسمی ضروری است. به طور کلی می‌توان از مجموعه‌ی نظریه‌ها، موارد زیر را برداشت کرد:

• نماین‌گر آرزوها و خواسته‌های ناخودآگاه فرد.

• تفسیر سیگنال‌های تصادفی منتشر شده از مغز و بدن در هنگام خواب.

• تلفیق و پردازش اطلاعات جمع‌آوری شده در طول روز.

•نوعی روان‌درمانی که بدن به طور خودکار انجام می‌دهد.

•پردازش مجدد حافظه، که در آن مغز وظایف یادگیری و حافظه را تحکیم می‌کند.

• آماده شدن برای تهدیدهای احتمالی آینده.

• کمک به توسعه‌ی قابلیت‌های شناختی.

• بازتاب عمل‌کرد ذهنی ناخودآگاه به روشی روانکاوی.

شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که نتیجه‌ی تحقیقات درباره‌ی مضمون رؤیا، که با پرسش‌نامه مورد مطالعه قرار گرفته است، نشان می‌دهد موضوعات رؤیا تقریباً بین افراد جامعه مشترک است. جالب این‌که به نظر می‌رسد برخی از مضامین با گذشت زمان تغییر می‌کنند. به عنوان مثال، از سال 1956 تا 2000، تعداد افرادی که رؤیای پرواز در خواب را داشتند، افزایش یافته است.

چند مورد از مضامین مشترک عبارت‌اند از:

• مدرسه، معلمان و تحصیل.

• تعقیب و گریز.

• سقوط.

• دیر رسیدن.

• مرگ فردی که در حال حاضر زنده است.

• فردی که مرده، زنده است.

• پرواز در هوا.

• رد شدن در امتحان.

• گیر افتادن در جایی.

• از دست دادن دندان.

• از دست دادن کنترل وسیله‌ی نقلیه.

• آتش‌سوزی، سیل، زلزله.

• پیدا کردن پول.

• خود را مرده دیدن.

• در حالت خواب و بیدار و فلج در رختخواب که قادر به انجام کاری نیست.

امروزه، علوم اعصاب خواب، نشان داده که مواردی که در خواب می‌بینیم معمولاً دغدغه‌های روزمره، ترس‌ها، نقاط قوت و ضعف ما هستند که به نوعی خود را در خواب نشان می‌دهند علاوه بر این حالات خلقی افراد در نوع رؤیا دیدن‌شان مؤثر است، هم‌چنین غذاها و داروهای مصرفی می‌تواند تأثیر زیادی بر رؤیاهای ما در خواب داشته باشند.

چیزهای زیادی در مورد رؤیاها ناشناخته است. طبیعتاً مطالعه‌ی آن‌ها در آزمایشگاه دشوار است؛ اما فناوری و روش‌های جدید تحقیق ممکن است به بهبود درک ما از رؤیاها کمک کنند.