چپ‌دست‌ها

چپ‌دست‌ها

فریده فرهادی

اولین بار که به عنوان کودک یک مداد رنگی را انتخاب کردید، احتمالاً با یکی از دستان خود راحت‌تر و طبیعی‌تر از دیگری نقاشی کشیدید؛ آرام آرام مشخص شد که شما راست‌دست یا چپ‌دست هستید.

راست‌دستی و چپ‌دستی به معنای تمایل طبیعی افراد در بهره‌گیری بیش‌تر از دست راست یا دست چپ برای انجام کارهای گوناگون و به ویژه نوشتن است. بیش‌تر انسان‌ها راست‌دست هستند و برای انجام کارهای روزانه، بیش‌تر از دست راست خود استفاده می‌کنند. در مقابل، درصد کم‌تری از انسان‌ها چپ‌دست هستند. در این میان یکسان‌دستان که گروه خیلی کوچکی از انسان‌ها (تقریباَ یک درصد) را شامل می‌شوند، به طور مختلط از هر دو دست خود استفاده می‌کنند و توانایی استفاده از دست چپ و راست را به طور یکسان دارند.

از لحاظ آماری تنها ده درصد جمعیت کره‌ی زمین را چپ‌دست‌ها تشکیل می‌دهند؛ البته به مرور زمان نرخ چپ‌دست‌ها بیش‌تر شده است که یکی از علت‌های آن می‌تواند به رسمیت شناختن چپ‌دست‌ها در جامعه باشد. هم‌چنین چپ‌دستی میان پسران بیش‌تر از دختران است.

دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند دلیل قطعی تعیین دست را مشخص کنند؛ اما نظریه‌های مختلف؛ وراثت، یادگیری، جنس، عوامل محیطی و فعالیت‌های مغزی در دوران جنینی را عامل تعیین دست می‌دانند.

طبیعی است که نباید در مورد شخصیت و یا سلامت افراد فقط به واسطه‌ی دستی که با آن می‌نویسند، فکر کنیم؛ اما در گذشته چپ‌دستی در بسیاری از جوامع، نوعی ناهنجاری و عادت ناپسند به حساب می‌آمده است و معمولاً سعی بر این بوده که کودکان را به استفاده از دست راست تشویق کنند؛ حتی بسیاری از چپ‌دست‌ها مجبور شده‌اند، برخلاف تمایل طبیعی خود، با دست راست بنویسند (از جمله پادشاه جورج ششم انگلستان).

این باورهای غلط و خرافه‌ای، حتی در ادبیات و واژگان برخی کشورها دیده می‌شود. به عنوان مثال، کلمه‌ی «left» انگلیسی از ریشه‌ی «lyft» آنگلوساکسون به معنی ضعیف یا شکسته، گرفته شده است. هم‌چنین واژه‌ی «sinister» در زبان لاتین به معنای چپ، شوم و بدیُمن است. در زبان فرانسوی واژه‌ی«gauche» به معنای چپ و ناشی است و در زبان آلمانی«linkisch» معنای چپ‌دست و آدم ناجور را دارد که برگرفته از باورهای غلط سالیان دور در مورد چپ‌دست‌هاست. در برخی کشورها و قبایل نیز باورهای غلط سنتی خوب یا بد هم‌چنان در مورد چپ‌دست‌ها وجود دارد. مانند اسکیموها، که شخص چپ‌دست را جادوگر می‌دانند، و یا در مراکش چپ‌دست را شیطان و نفرین شده می‌دانند. اینکاها فکر می‌کنند چپ‌دست‌ها قادر به شفا و دارای توانایی‌های جادویی هستند و قبیله‌ای در آمریکای شمالی معتقدند چپ‌دستی دلیل خوش‌شانسی است. افراد موفق و مشهور بسیاری مثل ارسطو، انیشتین، ماری کوری، بتهوون و... در جهان چپ‌دست بوده‌اند و امروزه تقریباً در تمام جوامع چپ‌دستی پذیرفته شده است. بدیهی است که راست یا چپ‌دست بودن صرفاً دلیلی برای موفقیت و یا عدم موفقیت و پیشرفت نیست؛ اما از آن‌جا که اکثریت قریب به اتفاق جمعیت راست‌دست است، چپ‌دستان مشکلاتی در استفاده از ابزار و امکانات عمومی مانند قیچی، میز، چاقو، نوت‌بوک، کلاسورها و دفترهای فنری، صندلی‌های یک دسته، صندلی راننده در خودروها، قانون‌های راهنمایی و رانندگی و میزهای پر کردن فرم در بانک‌ها و ادارات دارند و باعث می‌شود که گاهی حتی مجبور به استفاده از دست‌راست شوند.

به همین علت و با هدف اعتراض به این‌که تمامی ابزارها و امکانات برای راست‌دست‌ها طراحی شده‌اند؛ در سال 1355 (1976 میلادی) 13 اوت مصادف با 23مرداد به عنوان «روز جهانی چپ‌دست‌ها» نام گرفت.

گفته می‌شود که شاید ریسک ابتلا به بیماری‌ها مثل افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی و اختلالات شنوایی، بیش‌فعالی و برخی اختلالات رفتاری خاص در چپ‌دست‌ها بیش‌تر است. با این حال دلیل واقعی این مسئله هنوز به طور کامل مشخص نشده و به نظر می‌رسد که علت این مسائل پیچیدگی بیش‌تر مغز این افراد نسبت به راست‌دست‌ها و یا برخی عوامل محیطی باشد.

اما از طرف دیگر، به نظر می‌رسد که افراد چپ‌دست در مقایسه با راست‌دستان در برخی زمینه‌ها از مزیت‌هایی برخوردار هستند. از آن‌جایی که در ورزش‌هایی تک نفره همانند تنیس، بیس بال و بوکس حریفان آن‌ها اکثراً به دستِ ‌راست عادت دارند، به راحتی با گول زدن حریف به هدف می‌زنند. هم‌چنین گفته می‌شود که چپ دست ها مهارت بیش‌تری در یادگیری ریاضیات دارند، خلاق‌ترند و ایده‌های بهتری به ذهن‌شان خطور می‌کند. آن‌ها در درک مسائل هندسی و فضایی و همین‌طور تصور ذهنی اشیاء بسیار قدرتمندند. این مهارت‌ها آن‌ها را شطرنج‌باز یا معماران نخبه‌ای می‌کند. یادگیری زبان دوم و مهارت موسیقی در چپ دستان سریع‌تر و بهتر صورت می گیرد. بعضی از کارشناسان معتقدند، افراد چپ‌دست مستقل‌تر هستند؛ چون مجبورند با دنیایی که برای آن‌ها ساخته نشده سازگاری پیدا کنند.

البته در تمامی این موارد تحقیقات گسترده در جوامع مردمی و کشورهای مختلف لازم است تا درستی این موارد به قطعیت برسد.