چشم رنگی

چشم رنگی

فریده فرهادی

1

قسمت رنگی هر چشم در واقع همان «عنبیه»‌ است. رنگ عنبیه با مقدار قابل توجهی «ملانین»⁽¹⁾ در پشت و جلوی عنبیه و هم‌چنین میزان سلول‌هایی که در «بستره» یا «استروما»⁽²⁾ قرار دارند، به وجود می‌آید. (باید بدانیم که عنبیه از دو لایه به نام‌های بافت پوششی (اپیتلیوم)⁽³⁾ در قسمت عقب، و استروما در جلو تشکیل شده است.)

2

طیف رنگی چشم، بسیار گسترده است، از سیاه تا قهوه‌ای روشن و از سبز تا طوسی و آبی؛ اما با وجود این تفاوت‌ها، تنها دو نوع ملانین، رنگ چشم انسان را مشخص می‌کنند: «یوملانین»⁽⁴⁾ که رنگدانه‌ی قهوه‌ای- مشکی است و «فئوملانین»⁽⁵⁾ که رنگدانه‌ی قرمز است. در واقع وجود این رنگ‌دانه‌ها برای جلوگیری از آسیب نور است. بیش‌تر رنگ‌دانه‌ها در قسمت عقب عنبیه گرد آمده‌اند و در قسمت جلو، رنگ‌دانه‌ی چندانی وجود ندارد. به همین دلیل قسمت جلوی عنبیه بسیار شفاف و بی‌رنگ است. امواج نور برخی رنگ‌ها را به‌ هنگام عبور نور، به خود جذب می‌کند؛ از این رو بازتاب نور در رنگ‌دانه‌ها سبب می‌شود که عنبیه «رنگی» به نظر بیاید. بنابراین می‌توان گفت که رنگ چشم بازتاب رنگ‌دانه‌هایی است که در قسمت پشت عنبیه گرد آمده‌اند.

3

محققان قبلاً تصور می‌کردند که رنگ چشم با یک ژن خاص تعیین شده و الگوی ساده‌ی وراثتی را دنبال می‌کند که در آن رنگ چشم قهوه‌ای بر رنگ آبی غالب است؛ اما مطالعات اخیر نشان داده که وراثتِ رنگ چشم، از آن‌چه که در ابتدا تصور می‌شد، بسیار پیچیده‌تر است؛ زیرا ژن‌های بسیاری در آن دخیل هستند.

4

در حالی که رنگ چشم می‌تواند اغلب با رنگ چشم والدین یا سایر بستگان پیش‌گویی شود، گاهی تنوع ژنتیکی نتایج غیر منتظره‌ای را به وجود می‌آورد. هنگامی که کودکان (به خصوص کودکان با پوست روشن) به دنیا می‌آیند، چشمان‌شان روشن است؛ چرا که مقدار ملانین آن‌ها کم است؛ اما پس از تولد، نور باعث تحریکِ تولید ملانین می‌شود و این دلیل تغییر رنگ یا تیره شدن چشم پس از تولد است.

5

چشمان قهوه‌ای شایع‌ترین و متداول‌ترین رنگ چشم در میان مردم جهان است. تقریباً ۷۹ درصد از جمعیت جهان دارای چشمانی به رنگ قهوه‌ای هستند. در حالی که چشم‌های آبی، فندقی، کهربایی، سبز و خاکستری کم‌تر هستند. از لحاظ آماری می‌توان گفت که تقریباً ۸ تا ۱۰ درصد جمعیت جهان چشمان آبی دارند؛ ۵ درصد فندقی یا کهربایی؛ ۲ درصد سبز و جمعیت بسیار نادر و کمیابی دارای چشم‌های خاکستری و بنفش هستند.

6

بد نیست بدانید که عواملی هم‌چون سن، در معرض نور خورشید بودن، احساسات، پوشش و آرایش، تغذیه، سلامت، بیماری‌ها و... باعث تغییرات جزئی در رنگ چشم می‌شوند؛ البته اختلالات و بیماری‌های متعددی نیز می‌توانند بر رنگ چشم فرد اثر ‌گذارند و آن را تغییر دهند.

7

زالی یا «آلبینیسم»⁽⁶⁾ نوعی بیماری ژنتیکی و تا حدی شایع در بین جوامع انسانی است که بر اثر آن بدن قادر به ساخت رنگدانه ملانین نبوده و پوست، مو و چشمان شخص زال، رنگ روشنی به خود می‌گیرد. دو گروه اصلی آلبینیسم در انسان وجود دارد: چشمی- پوستی و چشمی. آلبینیسم چشمی با کاهش رنگدانه‌های عنبیه همراه است و سبب رنگ قرمز، بنفش و یا بسیار روشن چشم و مشکلات شدید بینایی می‌شود.

8

«آنیریدیا»⁽⁷⁾ یک اختلال چشمی است که طی آن عدم وجود عنبیه به صورت جزئی و یا کامل رخ می‌دهد. در حقیقت، یک حلقه‌ی کوچک از عنبیه وجود دارد؛ اما آن‌قدر کوچک است و مردمک آن‌قدر بزرگ است که می‌تواند مانند چشم‌ها کاملاً سیاه باشد. این ناهنجاری عنبیه ممکن است باعث اختلال در مردمک و یا خارج شدن آن از شکل طبیعی شود و در نتیجه عوارضی مثل کاهش وضوح دید و حساسیت زیاد به نور را به دنبال دارد.

9

بیماری دیگر «هتروکرومی»⁽⁸⁾ یا ناهمرنگی است که فرد دارای دو رنگ چشم متفاوت است. هتروکرومی می‌تواند ناشی از تغییرات ژنتیکی باشد یا به خاطر مشکلی در تکوین چشم، یا در اثر بیماری یا جراحت چشم ایجاد شود.

10

صرف نظر از هر رنگ چشمی که فرد داراست؛ همه‌ی انسان‌هایی که چشمان سالمی دارند، از صبح که آن‌ها را باز می‌کنند تا زمانی که دوباره چشم‌ها را روی هم می‌گذارند و به خواب می‌روند، به طور دایم و بی‌وقفه از قدرت بینایی خود بهره می‌گیرند و از این بابت شکرگزار خداوند هستند.

پی‌نوشت:

1-    Melanin : یک اصطلاح گسترده‌ای برای گروهی از رنگدانه‌های طبیعی موجود در بسیاری از موجودات زنده است.

2-    بَستَره یا Stroma، بافتی است که ماده بینابینی اسکلت یا شبکه یک عضو را می‌سازد و بافت پشتیبان اندام‌ها است.

3-    بافت پوششی یا اپیتلیوم Epithelium بافتی است که از سلول‌های چندضلعی اجتماع یافته‌ای تشکیل شده‌است که پوشش سلولیه سطوح خارجی و داخلی بدن از جمله پوست، دیواره‌ی رگ‌ها و حفره‌های کوچک را می‌پوشاند.

4-    Eumelanin

5-    Pheomelanin

6-    Albinisme  : به معنای سفید به کار می‌رود.

7-    Aniridia

8-    Hetrochromy