فوبیا؛ ترس از چیزی که ترسناک نیست

فوبیا؛ ترس از چیزی که ترسناک نیست

مهدیس حسینی کارشناس روان‌شناس بالینی

سحر: وقتی معلم اسم من را می‌گوید رسماً سکته می‌کنم. صدای قلبم را توی گلویم حس می‌کنم و فکر می‌کنم که نمی‌توانم نفس بکشم. همه چی از ذهنم پاک می‌شود، حتی وقت‌هایی که جواب‌ها را می‌دانم هم نمی‌توانم جواب بدهم. در حالت عادی اصلاً از معلم نمی‌ترسم. اصلاً هیچ مشکلی با او ندارم؛ اما امان از روزی که اسمم را بگوید... «سوشیال فوبیا، فوبیای اجتماعی»

متین: هیچ وقت نمی‌توانم حمله‌های هراسی که به خاطر شرکت در یک مکان عمومی‌ و شلوغ به من دست داده است را فراموش کنم، اوقاتی که دچار تپش قلب شدید، تنگی نفس، لرزش بدن به ویژه دست، سیاهی چشم و از دست رفتن هوشیاری می‌شود.

من از ترس مواجهه با مکان‌های عمومی ‌و شلوغ همیشه در خانه می‌مانم. «آگورا فوبیا، هراس از مکان‌های باز»

زهرا: بدترین اتفاقی که می‌تواند برای من رخ بدهد این است که از من خواسته شود تا در مقابل افراد مختلف صحبت کنم یا در مدرسه کنفرانس بدهم. من حتی در تصوراتم هم نمی‌توانم در مقابل تعداد زیادی از مردم صحبت کنم، دچار وحشت و لرزش بدن و دست می‌شوم. «گلوسو فوبیا، ترس از سخنرانی عمومی»

محمد: پل‌های هوایی، رفتن به کوه، یا رفتن به داخل یک ساختمان بلند برای من وحشتناک‌ترین چیزی هستند که هیچ وقت نمی‌توانم با آن‌ها کنار بیایم. با قرار گرفتن در چنین موقعیت‌هایی دچار سرگیجه، تعریق و از دست رفتن هوشیاری‌ام می‌شود. «آکرو فوبیا، ترس از ارتفاع»

سعید: شاید درکش برای خیلی‌ها سخت باشد؛ اما من هیچ وقت از آسانسور استفاده نمی‌کنم! من ترس و وحشت زیادی از قرار گرفتن در مکان‌های بسته و تنگ دارم. اگر در فضای بسته قرار بگیرم دچار ترس شده، سرگیجه می‌گیرم و احساس می‌کنم ممکن است بمیرم، کنترل خود را از دست می‌دهم و برای خروج از این وضعیت تلاش می‌کنم. این حمله‌های عصبی بین ده تا پانزده دقیقه طول می‌کشد و بعد از آن از بین می‌رود. «کلاسترو فوبیا، ترس از محیط بسته»

وحیده: فقط کافیست تا خون ببینم آن وقت دیگر همه چی تمام است. من در مواجهه با خون یا زخم یا جراحات دیگران، هوشیاری‌ام را از دست می‌دهم به اصطلاح غش می‌کنم. «همو فوبیا، خون هراسی»

معصومه: دوازده‌ساله هستم و هنوز شب‌ها با چراغ روشن می‌خوابم. من از زمانی که به یاد دارم همیشه از شب و تاریکی می‌ترسیدم. «نیکتو فوبیا، هراس از تاریکی»

سینا: من همیشه از رفتن به دندان‌پزشکی وحشت دارم. آخرین بار مراجعه‌ام به دندان‌پزشکی برای پر کردن دندانم آن‌قدر حالم بد بود که دندان‌پزشک تصمیم به بیهوشی من گرفت. «دنتو فوبیا، ترس از دندان‌پزشکی»

***

فوبیا لزوماً به معنای ترس نیست، هر وضعیتی که در دل ما اضطراب بیش از حد ایجاد کند یا به ما بیش از حد معمول احساس ناراحتی بدهد به آن فوبیا می‌گوییم.

فوبیا، نوعی واکنش ترس شدید، بیمارگونه و غیرمنطقی است. اگر دچار فوبیا باشید، موقع روبه‌رو شدن با منبع ترس خود، دچار احساس هراس شدیدی می‌شوید. این احساس ممکن است در ارتباط با برخی مکان‌ها، موقعیت‌ها، اشیا و جانوران به وجود بیاید و تنها در زمان تماس با منبع ترس، بروز پیدا می‌کند.

فوبیا سه نوع اصلی دارد:

الف: فوبیای خاص «فوبیای ساده»

در این حالت که رایج‌ترین شکل فوبیاست، افراد ممکن است از حیوانات خاص مانند سگ، گربه، عنکبوت و ماریا افراد خاص هم‌چون دلقک، دندان‌پزشک، دکتر و پلیس، بترسند. این نوع فوبیا، ترس شدید از وضعیت یا اشیائی است که در واقع بی‌خطر هستند.

ب: فوبیای اجتماعی ( اختلال اضطراب اجتماعی):

این افراد از موقعیت‌های اجتماعی که در آن‌ها تحقیر یا شرمسار شده یا مورد قضاوت دیگران قرار گیرند، می‌ترسند. آن‌ها خصوصاً زمانی مضطرب می‌شوند که افراد حاضر در آن موقعیت را نشناسند. این ترس می‌تواند محدود به عملکردهایی مانند سخنرانی کردن یا کنفرانس دادن باشد، یا می‌تواند عمومی‌تر مثل غذا خوردن در ملأ عام یا استفاده از دست‌شوییِ عمومی ‌باشد. افرادی که در کودکی خجالتی یا منزوی بودند یا تجربه‌های اجتماعیِ منفی یا ناخوشایندی دارند بیش‌تر در معرض این اختلال قرار دارند.

ج: هراس از مکان‌های باز: شخص ممکن است از رفتن به سینما یا کنسرت یا سفر با اتوبوس یا قطار اجتناب کند. این نوع فوبیا مجزاست؛ زیرا با وحشت‌زدگی و بروز علائم جسمانی چون لرزش، تپش قلب و عرق کردن مرتبط است.

تأثیر و شدت فوبیا ممکن است متفاوت باشد. از آزاردهندگی و احساس ناراحتی معمولی تا حالت تهوع، تنفر شدید، غش و بیهوشی، ناتوانی یا حتی فلجی شدید.

نشانه‌های جسمانی فوبیاها:

* تپش قلب و افزایش ضربان

* فوبیا

* تنگی نفس

* بالا رفتن فشار خون

* لرزش بدن

* درد در قفسه‌ی سینه

* صحبت‌های بریده یا ناتوانی در صحبت کردن

* خشکی دهان

* احساس خفگی

* سرگیجه و سیاهی رفتن چشم‌ها

* عرق کردن شدید

* ناراحتی گوارشی یا تهوع

* احساس مرگ قریب‌الوقوع

* درمان فوبیا:

درمان فوبیاها با استفاده از رفتار درمانی، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو امکان‌پذیر است.

رفتاردرمانی: مؤثرترین درمان فوبیاها، از طریق رفتاردرمانی است. با رفتاردرمانیِ شناختی، افراد را در محیطی کنترل شده در معرض منبع ترس‌شان قرار می‌دهند. با این روش فرد حساسیت خود به هراس‌ها را از دست می‌دهد.

دارو درمانی: داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند علائم روانی و جسمانی هراس‌ها را کاهش دهند. به طور معمول ترکیب رفتار‌درمانی و دارودرمانی، بیش‌ترین میزان اثرگذاری را در درمان فوبیاها دارد.

یادگیری مشاهده‌ای: در این روش، نحوه‌ی رویارویی و تعامل یک فرد با عامل فوبیا و موقعیت ترسناک به طور مستقیم یا در فیلم به شما نشان داده می‌شود. در نتیجه تشویق می‌شوید تا با شجاعت بیش‌تری با موضوع ارتباط برقرار کنید.