گفتگو

فسیلِ ای. تی، فسیل فرازمینی

گفت‌وگو با عباس حمیدی کلکسیونر فسیل

سارا بهمنی

یک کار خیلی متفاوت. باید از کسی درباره‌ی «فسیل» بپرسم. چندبار توی ذهنم واژه‌ی فسیل را تکرار کردم. نمی‌دانم چه‌طوری با هر بار تکرار کردن واژه‌ی فسیل، باد خنکی به صورتم می‌خورد؛ احتمالاً صفحه‌ی کتاب جغرافیای راهنمایی‌ام ورق می‌خورد!

به خودم گفتم: «ای بابا، دختر، حیف نان! تو این همه دشت و کوه و کمر رفته‌ای و به فسیل فکر هم نکرده‌ای.» چندبار تعداد فسیل‌هایی را که دیده‌ام و از کنارشان رد شدم، شمردم؛ اما راستش را بخواهید نتیجه‌ی شمارشم صفر بود. من اصلاً هیچ‌وقت به فسیل فکر هم نکرده بودم. ای دریغا! ای افسوس! چندین بار آه کشیدم برای تمام فسیل‌هایی که می‌توانستم داشته باشم و از دست داده‌ام. فسیل‌های کوچول‌موچولویی که از جد و اجداد من خیلی بزرگ‌تر هستند. یقه‌ی چه کسی را بگیرم؟! می‌توانستم دوست فسیلی داشته باشم، اما از دستش داده‌ام. برویم حرف‌های کسی را که دوستان فسیلی زیادی دارد، بخوانیم. عباس حمیدی آقای 47 ساله‌ای که در قم متولد شده و این روزها در کوه‌ها دنبال فسیل می‌گردد. او در رشته‌ی ارتباطات تحصیل کرده، ولی می‌گوید علاقه‌ای به آن ندارم.

آقای حمیدی برای ما بگویید فسیل چیست؟

کامل‌ترین تعریفی را که درباره‌ی فسیل شده سعی می‌کنم به ساده‌ترین شکل برای‌تان بگویم. منتها باید خوب حواس‌تان را جمع کنید و به تک تک کلمه‌هایی که در تعریف فسیل به کار می‌برم، دقت کنید:

فسیل‌ها آثار و بقایای موجوداتی هستند که در زمان‌های گذشته زندگی می‌کرده‌اند و در لایه‌های سنگی محفوظ مانده‌اند.

یک مثال می‌زنم؛ فرض کنیم دایناسوری از یک ساحل شنی رد می‌شده است. مسلماً جای پایش در ماسه‌های نرم ساحل باقی می‌ماند. حالا اگر این جای پا با رسوباتی پر شود و میلیون‌ها سال بگذرد، آن رسوبات که قالب پا را در بر گرفته‌اند تبدیل به ماسه سنگ می‌شوند و این نوع فسیل نامش اثر فسیلی است؛ یعنی اثری از یک موجود زنده.

حالا فرض کنیم این دایناسور ما بر اثر یک غفلت کوچولو در یک باتلاق بیفتد و جانش را از دست بدهد، بعد این باتلاق با رسوبات پر شده و جسد دایناسور در زیر رسوبات باقی بماند. بر اثر گذشت میلیون‌ها سال استخوان‌های دایناسور در لایه‌های سنگی تشکیل شده باقی می‌ماند و نام این نوع فسیل هم بقایا یعنی باقی مانده‌ی یک موجود زنده نام دارد.

در نوجوانی هم به فسیل فکر می‌کرده‌اید؟

ما در دوره‌ی راهنمایی درسی داشتیم به نام علوم. در درس علوم با مباحث علمی متنوعی مثل زمین‌شناسی و زیست‌شناسی و حتی دیرینه‌شناسی آشنا می‌شدیم. معلم علوم ما برای این‌که دانش‌آموزان با مفاهیم زمین‌شناسی بیش‌تر آشنا بشوند از یک مهندس زمین‌شناس دعوت می‌کرد تا با دانش خوبی که در این زمینه داشتند ما را بهتر با مباحثی مثل سنگ‌ها و طرز تشکیل سنگ و فسیل‌ها آشنا کنند.

این آقای مهندس همیشه یک چمدان هم با خود می‌آورد که تعداد نسبتاً زیادی فسیل و کانی‌های گوناگون در آن بود که وقتی آن‌ها را نمایش می‌داد ما با دقت فراوان نگاه‌شان می‌کردیم. خوب یادم هست که با این طرز تدریس من شیفته‌ی این درس شده بودم و هر تکلیفی که می‌گفتند من دو بار انجام می‌دادم.

تازه برخلاف همه‌ی بچه‌های هم‌دوره‌ا‌م که در درس انشا با موضوع می‌خواهید در آینده چه‌کاره شوید؟ می‌گفتند: «معلم یا خلبان.» من می‌نوشتم که می‌خواهم مهندسی زمین‌شناسی بخوانم و مهندس معدن بشوم.

چند سال است فسیل نگه می‌دارید؟

به محض این‌که اولین فرصت برایم مهیا شد با جان و دل روی به فسیل آوردم و تقریباً ده سالی می‌شود که بخش بزرگی از افکار شبانه‌روزی‌ام حول و حوش فسیل می‌چرخد. کم کم در فضای مجازی شروع کردم به نوشتن در مورد احساس خودم در مورد فسیل‌ها و چون به فسیل‌ها خیلی علاقه داشتم این علاقه در نوشته‌هایم خیلی تأثیر گذاشت و به تدریج در زمینه‌ی نگارش مهارت‌هایی کسب کردم و کار به جایی رسید که سه سال پیش بخشی از نوشته‌هایم را که بیش‌تر در زمینه‌ی فسیل به نگارش در آمده بودند در کتابی به نام «نقطه‌ی عطف» به چاپ رساندم.

فسیل‌ها را از کجا پیدا می‌کنید؟

اکثر کوه‌هایی که جنس‌شان از سنگ آهک است و تقریباً تمام کوه‌های قم بهترین مکان برای پیدا کردن فسیل هستند؛ و اگر بخواهم آدرس دقیق و سر راست بدم کوهی در جنوب قم و در حاشیه‌ی بلوار مرجعیت است به نام نرداغی که معدن فسیل است.

فسیل‌ها را کجا نگه‌داری می‌کنید؟

من حدود نیمی از گونه‌های مختلف فسیل‌های استان قم را جمع‌آوری کرده‌ام و در ویترینی در اداره‌ی محل کارم نگه‌داری می‌کنم که ویترین فوق‌العاده جذابی است و از مخاطبان دعوت می‌کنم حتماً با پدر و مادر و یا! معلم‌های عزیزتان برای یک‌بار هم که شده برای دیدنش به اداره‌ی ما تشریف بیاورید.

چگونه قدمت فسیل‌ها مشخص می‌شود؟

قدمت فسیل‌ها را دانشمندان در آزمایشگاه‌ها تعیین می‌کنند و بر اساس تغییر ماهیت عناصر اولیه از یک عنصر به عنصر دیگر عمل می‌کنند که این تغییرات آن هم بر اثر گذشت سالیان بسیار طولانی صورت می‌گیرد.

ما با نحوه‌ی تعیین سن فسیل‌ها زیاد سر و کار نداریم و همین‌که بدانیم برای مثال فسیل‌‌های استان قم حداقل شانزده میلیون و حداکثر ۳۶ میلیون سال از زمان تشکیل‌شان می‌گذرد، برای پی بردن به بخشی از قدرت لایزال الهی کافی است.

یکی از خاطره‌های جالب‌تان را که مربوط به فسیل‌ها باشد برای‌مان تعریف می‌کنید؟

یک بار که در کوه‌های جاده‌ی کاشان مشغول گردآوری فسیل بودم نزدیک بود بر اثر یک لحظه غفلت از کوه پرت شوم که لطف خداوند شامل حالم شد و درست در لبه‌ی یک صخره توانستم دستم را که زخمی و خون‌آلود شده بود به لبه‌ی صخره بگیرم و از افتادن نجات پیدا کنم؛ اما شیبی که از آن سر خورده بودم آن‌قدر تند بود که برای برگشت به نقطه‌ی امن ساعت‌ها تلاش کردم و وقتی از خطر جستم روی زمین دراز کشیدم و حداقل نیم ساعت به همان حال باقی ماندم.

دوستان و آشنایان هم برای‌تان فسیل هدیه می‌آورند؟

بله. بهترین لحظات زندگی‌ام زمانی ا‌ست که یک دوست برایم فسیلی می‌آورد ما در اداره‌ی خود یگان حفاظت اراضی داریم که گاه مأموریت‌شان به مناطق بکر و بیابانی اطراف قم می‌افتد. آن‌ها چون می‌دانند عاشق فسیل هستم، سعی می‌کنند در گشت‌های‌شان چنان‌چه مقدور باشد زمانی را هم به جست‌وجوی فسیل بگذرانند. من همیشه به شوخی به دوستان می‌گویم: اهدای فسیل‌، اهدای زندگی است.

شما یک فسیل جمجمه‌ی آدم فضایی دارید، درباره‌اش توضیح می‌دهید؟

بله. فسیل جمجمه‌ی فضایی هم داستان جالبی دارد که در پیج خودم یک پست به آن اختصاص دادم. کتابی در ژانر علمی- تخیلی هست بنام «ئی.‌ تی موجود فرازمینی». «استیون اسپیلبرگ» کارگردان مشهور آمریکایی فیلمی از روی این داستان ساخته است. صورت ئی. تی و شئ‌ای‌ که یکی از دوستانم به من هدیه داده است، شباهت عجیبی به هم دارند. آن چیزی که من به عنوان جمجمه‌ی آدم فضایی معرفی کردم در واقع چیزی نیست جز مهره‌ی کمر یک موجود دریایی نسبتاً بزرگ در حد دلفین.