آمار
| تعداد نشریات | 50 |
| تعداد شماره‌ها | 2,337 |
| تعداد مقالات | 33,783 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,323,007 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,312,198 |
نقد ایده جانمایی «توحید عملی» در مباحث دانشِ «کلام» | ||
| نقد و نظر | ||
| دوره 26، شماره 103، مهر 1400، صفحه 34-59 اصل مقاله (598.6 K) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jpt.2021.59743.1801 | ||
| نویسنده | ||
| جواد پورروستایی* | ||
| استادیار دانشکده الهیات دانشگاه یزد، | ||
| تاریخ دریافت: 08 دی 1399، تاریخ بازنگری: 06 خرداد 1400، تاریخ پذیرش: 03 اردیبهشت 1400 | ||
| چکیده | ||
| تعبیر نوساخته «توحید عملی» برخی را بر آن داشته است که تقسیم توحید به نظری و عملی را یکی از تقسیماتی بدانند که جایش در مباحث علم کلام خالی است و باید در کلام، جانمایی شود. مقالۀ حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی بر اساس منابع کتابخانه‌ای در صدد نقد ادعای پیش‌گفته است و با نقد شواهد و مستندات این ایده نتیجه گرفته است که توحید عملی در هیچ یک از سه معنای «رفتار موحدانه»، «معرفتِ منتهی به رفتار موحدانه» و «گزاره‌های انشایی برگرفته از توحید نظری» نمی‌تواند موضوعی از مسائل علم کلام باشد. نویسندۀ مقالۀ حاضر تقریری از معنای دوم توحید عملی ارائه داده است که می‌تواند در علم کلام گنجانده شود؛ اما این تقریر مرادِ ایده‌پرداز نبوده است. کلامی دانستن این تعبیر با استناد به کاربرد معاصران، مردود دانسته شده و قیاسِ دوگانۀ توحید نظری‌‌ـ‌‌عملی به دوگانه‌های مشابه در حکمت، اخلاق، عرفان و دوگانۀ عقل نظری ـ عملی، قیاس مع‌‌الفارق شمرده شده است. در نهایت، با اشاره به موضوع و رسالت علم کلام و ملاک تمایز علوم، ثابت شده است که توحید عملی با تعریفِ پیشنهادیِ «هرگونه گرایش، خلق و رفتار به مقتضای توحید نظری یا کشش، منش و کنش موحدانه مطابق با بینش توحیدی»، نمی‌تواند در علم «کلام» جانمایی شود؛ همچنان که توحید به معنای «اعتقاد به یکتایی خداوند، در همۀ مراتب و عمل به مقتضای این اعتقاد» موضوع علم کلام نیست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تقسیمات توحید؛ توحید نظری؛ توحید عملی؛ موضوع علم کلام؛ اهداف علم کلام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Critique of the Idea of Locating ‘Monotheism of Action’ in the Issues of ‘Theology’ | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Javad Pourroustaee | ||
| Assistant professor, College of Theology, University of Yazd | ||
| چکیده [English] | ||
| The new construction, ‘practical monotheism,’ has led some to think that the division of monotheism into theoretical and practical should be incorporated into kalām (Islamic theology). In this paper, I draw on a descriptive, analytic, and critical method based on library sources to criticize this claim, and through a critique of the evidence of this idea, I have concluded that monotheism of acts cannot be a subject-matter of kalām in any of its three senses: “monotheistic behavior,” “knowledge culminating in monotheistic behavior,” and “imperative statements derived from theoretical monotheism.” I provide a formulation of the second sense which might be incorporated into kalām, but it is not what is meant by the theorist. Given the contemporary use of the term, it is implausible to treat the idea as theological, and the analogy of the bifurcation of theoretical/practical monotheism to similar bifurcations in philosophy, ethics, mysticism, and that of theoretical/practical reason is arguably a false analogy. Finally, I point to the subject-matter and purpose of kalām as well as the criterion of distinction of sciences to argue that practical monotheism—in the sense of ‘any tendency, temperament, and conduct in accordance with theoretical monotheism or monotheistic disposition, character, and act in accordance with the monotheistic outlook’—cannot be incorporated into kalām, just as monotheism in the sense of belief in God’s oneness at all stages and act in terms of the belief cannot be a subject-matter of kalām | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Divisions of monotheism, theoretical monotheism, practical monothe-ism, subject-matter of kalām, purposes of kalām | ||
| مراجع | ||
|
1. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله. (۱۳۲۸). اقسام العلوم العقلیه (مجموعه الرسائل). قاهره: کردستان العلمیه. 2. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله. (۱۳۳۱). دانشنامه علایی (الهیات) (مصحح: محمد معین). تهران: انجمن آثار ملی. 3. استرآبادی، محمد‌جعفر بن سیف‌‌الدین. (۱۳۸۲). البراهین القاطعه فی شرح تـجرید العـقائد الساطعه (محقق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ج2). قم: مکتب الاعلام الاسلامی. 4. تفتازانی، سعدالدین. (۱۴۰۹ق). شرح المقاصد (محقق: عبدالرحمن عمیره، ج1). قم: الشریف الرضی. 5. جرجانی، میرسید شریف. (۱۳۵۲ق). شرح المـواقف (مصحح: بدرالدین نعسانی). قم: الشریف الرضی. 6. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۱). دین‌‌شناسی. قم: اسراء. 7. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۳). تفسیر موضوعی (ج۲، توحید در قرآن). قم: اسراء. 8. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۳). تحریر تمهید القواعد. قم: مرکز نشر اسراء. 9. حقگو، محمدمیثم. (۱۳۹۹). بازپژوهی معیارها و فواید تقسیم توحید به نظری و عملی با تأکید بر کلام امامیه. نقد و نظر، ۲۵(۹۷)، صص ۵۷ – ۸۹. 10. خرازی، سیدمحسن. (۱۴۱۷ق). بدایة المعارف الإلهیه فی شرح عقائد الإمامیه (ج1). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 11. رازی، قطب‌الدین محمد بن محمد. (۱۳۷۷ق). المحاکمه بین شرحی الاشارات، چاپ در ذیل الاشارات و التنبیهات (ج2). تهران: مطبعه الحیدری. 12. ربانی‌‌گلپایگانی، علی. (۱۳۷۱). مدخل علم کلام. کیهان اندیشه، ۱۱(۴۱)، صص ۸۹-۹۶. 13. رشاد، علی‌اکبر. (۱۳۹۵). منطق طبقه‌بندی علوم. ذهن، ۱۷(۶۵)، صص ۵-۲۸. 14. رضا‌نژاد، عزالدین. (۱۳۷۸). موضوع علم کلام. کلام اسلامی، زمستان ۷(۲۴)، صص ۶۶-۷۷. 15. سبحانی، جعفر. (۱۳۷۹). مدخل مسائل جدید علم کلام. قم: مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق(علیه السّلام). 16. سبحانی، جعفر. (۱۴۱۲ق). الإلهیات علی هدی الکتاب و‌السنه و‌العقل (ج2). قم: المؤتمر العالمی للدراسات الإسلامیه. 17. سبزواری، هادی بن مهدی. (۱۳۷۸). غرر الفوائد. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی. 18. سعیدی‌مهر، محمد. (۱۳۹۰). آموزش کلام اسلامی (ج1). قم: نشر طه. 19. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۵ق). إرشاد الطـالبین إلی نـهج المسترشدین (محقق: سید‌مهدی رجایی). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. 20. شاکرین، حمیدرضا. (۱۳۹۴). روش‌شناسی عقاید دینی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 21. شبّر، سید‌عبدالله. (۱۳۸۰ق). حق الیقین فی معرفة أصول الدین. قم: أنوار الهدی. 22. طباطبایی، سید‌محمد‌حسین. (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج3 و ۴). قم: دفتر انتشارات اسلامی. 23. عارفی، محمداسحاق؛ غفاری، حسین و فیاض‌‌صابری، عزیزالله. (۱۳۹۶). عقل عملی و عقل نظری. آموزه‌های فلسفه اسلامی، ۱۲(۲۰)، صص ۹۷-۱۱۰. 24. فارابی، ابونصر. (1389). احصاءالعلوم (مترجم: حسین خدیوجم، ۱۳۸۹). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 25. فدایی‌‌عراقی، غلام‌رضا. (۱۳۸۰). طرحی نو در طبقه‌بندی علوم. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۲(۲ و۳)، صص ۲۸۷ -۳۰۸. 26. فیاض‌‌لاهیجی، عبد‌الرزاق. (بی‌تا). شوارق الإلهام فی شـرح تـجرید الکلام (ج1). اصفهان: مهدوی. 27. قیصری، داود بن محمد. (1381). رسائل قیصری (مصحح: جلال‌الدین آشتیانی). تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. 28. کاشفی، محمدرضا. (۱۳۸۷). کلام شیعه: ماهیت، مختصات و منابع. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 29. مصباح‌یزدی، محمد‌تقی. (۱۳۷۸). آموزش عقاید (ج1). تهران: چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی. 30. مصباح، مجتبی. (۱۳۸۰). فلسفه اخلاق. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدّس سرّه). 31. مصطفوی‌‌فرد، حامد. (۱۳۹۵). سیر تطور الگوهای تمایز علوم در اندیشه متفکران مسلمان. پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، ۱۰(۱۸)، صص ۱۲۵ -۱۵۲. 32. مطهری، مرتضی. (۱۳۷۴). مجموعۀ آثار (ج۲). تهران: صدرا. 33. مطهری، مرتضی. (۱۳۸۷). مجموعۀ آثار (ج۲۳). تهران: صدرا. 34. مطهری، مرتضی. (۱۳۸۸). مجموعۀ آثار (ج۳). تهران: صدرا. 35. مطهری، مرتضی. (۱۳۸۹). مجموعۀ آثار (ج ۲۶). تهران: صدرا. 36. مظفر، محمدرضا. (۱۳۸۷). عقاید الامامیه. قم: انصاریان. 37. ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی. (۱۹۸۱م). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه (ج1). بیروت: دار احیاء التراث العربی. 38. مهدوی‌‌کنی، محمدرضا. (۱۳۷۳). نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی 39. نراقی، مهدی بن ابی ذر. (۱۳۶۸ق). جامع السعادات (ج1). نجف: الزهراء. 40. یوسف‌‌ثانی، محمود؛ کوکب، محمد. (۱۳۹۵). توحید و نسبت آن با علم و عمل. پژوهشنامه عرفان، ۸(۱۵)، صص ۲۴۳-۲۶۵. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,120 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 841 |
||