نیازی اساسی به نام تفریح

نسیم خراسان شمالی

    نیازی اساسی به نام تفریح

حسین سروقامت     

درآمد

در جهان امروز، سبک زندگی (Lifestyle) بسیار مهم شمرده می‌شود؛ مجموعه‌ای از منش‌های ذاتی ما و همچنین روش‌هایی که برای ادامه‌ی حیات برگزیده‌ایم.

بحث سبک زندگی، در بسیاری از سخنان رهبر فرزانه، از جمله بیانیه‌ی گام دوم انقلاب مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. ایشان در مهرماه 1391، در جمع پرشور جوانان خراسان شمالی، سؤالات مهمی را در این باره مطرح کردند و آسیب‌شناسی آن‌ها را خواستار شدند.

در پاسخ به این مطالبه‌ی اساسی هر شماره، یکی از این سؤالات را مطرح نموده، به بررسی پاسخ خواهیم پرداخت.

اشاره

الگوی تفریح سالم چیست؟

هم‌فکری

تفریح، به هر اقدام یا فعالیتی اطلاق می‌شود که حس نشاط و شادی را در انسان ایجاد کند و به بهبود حال وی منجر شود. برخی دانشمندان، تفریح را یکی از پنج نیاز اساسی بشر می‌دانند که نادیده‌گرفتن آن‌ها، به ضعف شخصیتی او می‌انجامد و حیات اجتماعی‌اش را با خلل مواجه می‌سازد.

این پنج نیاز اساسی، عبارت‌اند از نیاز به آزادی، نیاز به قدرت، نیاز به محبت، نیاز به بقا و نیاز به تفریح.

در این بیان، نیاز به تفریح کنار مواردی چون نیاز به آزادی و بقا تعریف شده است که خود، نشان از اهمیت مقوله‌ی تفریح دارد و از دیدگاه جامعه‌شناسان، بنیادین و اساسی تلقی می‌شود.

انسان توسعه‌یافته و متعادل، علاوه بر اهتمام نسبت به سلامتی و تن‌درستی، به حفظ سلامت روان خویش نیز متعهد است و تفریح را از الزامات مهم زندگی خویش می‌داند.

در زندگی انسان متعادلِ توسعه‌یافته، مقوله‌هایی چون جهان‌بینی صحیح، درست نگاه‌کردن، خوب‌شنیدن، شایسته‌سخن‌گفتن، درست نفس‌کشیدن، خوب راه‌رفتن، درست خوابیدن، سفرکردن، مهرورزی، عاشقانه زیستن، اهل نقد و نظر بودن و سرانجام بازی و تفریح، نیازمند آموزش و از اهمیت برخوردار است.

علاوه بر آموزش، لازم است در هر زمینه‌ای ولو جزئی و کوچک، خلاقیت لازم نیز به کار برده شود که خلاقیت، جوهره‌ی اصلی نبوغ و متمایزکننده‌ی انسان‌ها از یکدیگر است.

به تعبیر پیکاسو، مهم‌ترین ظلم به خلاقیت این است که آن را به زمینه‌های خاص و بزرگ محدود کنیم.

تفاوت کمال‌گراها با انسان‌های متعادلِ توسعه‌یافته، این است که دسته‌ی اول فراغت را بیکاری، علافی و بی‌فایدگی می‌دانند، علاقه دارند دائم کار کنند و به بیشترین بازده دست یابند؛ در حالی که دسته‌ی دوم، تفریح را جزئی از زندگی تلقی کرده و برای آن شرایطی مناسب پیش‌بینی می‌کنند.

انسان متعادلِ توسعه یافته، به‌خوبی می‌داند که چطور از آسیب‌ها و تهدیدها، فرصت بسازد و از تفریحات، برای هم‌گرایی بهره ببرد و از این طریق، ایفای نقش کند.

نخبگان و تبیین الگوی تفریح سالم

در هر جامعه‌ای، الگوی تفریح سالم را نخبگان آن جامعه معرفی و تبیین می‌کنند. در برخی جوامع، وزارتخانه یا سازمانی خاص، عهده‌دار این مأموریت است. در ایران پس از انقلاب، بخشی از این وظیفه به وزارت ورزش و جوانان سپرده شد؛ کما این‌که قبلاً این امر، در شرح وظایف سازمان ملی جوانان گنجانده شده بود.

به هر ترتیب الگوی تفریح سالم، باید با شرایط و معیارهای هر جامعه‌ای هم‌خوانی داشته و به‌اصطلاح بومی‌سازی شده باشد. الگوی جوامع دیگر و حتی ملاک‌ها و معیارهای دیگران، نمی‌تواند به‌طور مطلق و در همه‌ی نقاط، برای تشخیص وضعیت تفریح یا نشاط جوامع کاربرد داشته باشد.

کما این‌که در برخی نظرسنجی‌ها که از سوی مؤسسات خارجی درباره‌ی کشورهای مختلف انجام شده و ایران را در انتهای جدول نشاط و سرزندگی قرار داده‌اند، اختلاطِ آزاد دختر و پسر، رقص دسته‌جمعی، حضور جوانان در دیسکوها، کارناوال‌های شادی و... ملاک است که اساساً با ارزش‌ها و هنجارهای جامعه‌ی ما هم‌خوانی ندارد. حتی در برخی کشورها، این شرایط از سوی کلیسا توصیه می‌شود که اسباب تعجب و حیرت است!

رهبر معظم انقلاب، داستانی را از مرحوم «سید قطب» نقل می‌کند که چگونه کلیسا و شخص کشیش، می‌توانند در گرایش جوانان به این بی‌بند و باری‌ها نقش جدی داشته باشند.

امروزه در دنیا، سکس و خشونت، اسباب تفریح بخش گسترده‌ای از جوانان و نوجوانان به شمار می‌آید. آیا چنین امری، در کشور ما قابل توصیه است؟

ملاک‌ها و معیارها در الگوی تفریح سالم

در بحث الگوی تفریح سالم در سرزمین ما، ملاک‌هایی وجود دارد که از آن جمله، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• در الگوی تفریح سالم، باید خلاقیت و ابتکار عمل افراد پرورده شود؛
• نشاط مادی و معنوی، به‌صورت توأمان فراهم گردد؛
• تفریحات، گاه خالی از آموزش و یادگیری نباشد؛
• همکاری جمعی گسترش یابد؛
• هم‌بستگی ملی تقویت شود؛
• از اختلاط به دور باشد و گناه، فساد و فحشا را دامن نزند؛
• حتی‌المقدور کم‌هزینه و پرفایده باشد؛
• به اتلاف وقت افراد نیانجامد؛
• قابل توصیه از سوی عقلا باشد؛
• سن و سال افراد در آن لحاظ شده باشد و به نیازهای جسمی و روحی افراد پاسخ دهد.

به این نکته هم توجه کنید که تفریح سالم، حتماً باید برای شرایط پس از کار و تلاش در نظر گرفته شود و در حقیقت خستگی کار را بزداید و از بین ببرد؛ والا بیکاری و علافی و فقط تفریح و رفاه و آسایش از سم مهلک خطرناک‌تر است.

اکنون به برخی از تفریحات اشاره می‌کنیم که بخش گوناگون فعالیت‌های مردم را لحاظ قرار داده و با هنجارهای کشور ما سازگار است:

• ورزش‌ها شامل ورزش‌های هوازی و بی‌هوازی، استخرها و مجموعه‌های آبی، دوچرخه‌سواری و سوارکاری و پیاده‌روی و دویدن؛
• مجموعه‌داری و جمع‌آوری کلکسیون‌هایی چون کلکسیون سکه، مدال، کبریت، فندک، تمبر و اسکناس؛
• هنرهای هفت‌گانه‌ی موسیقی، نقاشی، نویسندگی، شعر، پیکرتراشی، تئاتر و سینما؛
• هنرهای دستی همچون خوشنویسی، منبت‌کاری و شیشه‌گری؛
• استفاده از دوربین‌ها، اعم از دوربین‌های عکاسی، فیلم‌برداری، تلسکوپ و میکروسکوپ؛
• کتاب و مطالعه، آموزش و پرورش و کتابخانه و قرائت‌خانه؛
• مسافرت و گردشگری، طبیعت‌شناسی و پارک‌های موضوعی؛
• خرید و دیدار از پاساژها و مجتمع‌های تجاری و فروشگاهی؛
• خورد و خوراک، رستوران‌ها، فست‌فودها و سفره‌خانه‌های سنتی؛
• مسابقات، مهارت‌آموزی‌ها و رقابت‌ها؛
• بازی‌ها، اعم از بازی‌های طبیعی و بازی‌های موبایلی و رایانه‌ای؛
• فعالیت‌های خیریه و عام‌المنفعه؛
• فعالیت در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی؛
• کمپین‌ها، به‌ویژه با افراد معدود و در فضای باز؛
• دیدار از موزه‌ها، آثار باستانی، بناها و عمارت‌های تاریخی؛
• غنی‌سازی اوقات فراغت با سرگرمی‌های مورد علاقه، نظیر گیاه‌پروری، تعمیر لوازم خانه و آشپزی.

در الگوی تفریح سالم، لذت‌های ارزان، جذاب و هدفمند، نباید از نظر دور داشته شوند.

چندی پیش نویسنده‌ای خوش‌قریحه، صد لذت ارزان و جذاب را طیّ فهرستی برشمرده بود؛ لذت‌هایی که هیچ‌یک با موازین ما ناسازگار نبودند و ما اغلب از آن‌ها غافلیم.

در الگوی تفریح سالم، شرایطی پیش‌بینی می‌شود که افراد، در محیطی سالم و مطبوع، خستگی و کدورت از روح و جسم بزدایند و با توان و آمادگی بیشتری، بار دیگر به عرصه‌ی کار و تلاش بازگردند.

بدین ترتیب در الگوی تفریح سالم، تفریح و التذاذ با کار و تلاش، پیوندی ناگسستنی دارند.

«استیون کاتلر (نویسنده‌ی کتاب‌های «ربودن آتش»، «فراوانی» و «سرزمین فردا»)» در این باره عبارت جالبی دارد که می‌گوید: «این‌که بکوشیم، تفریح اصلی‌مان را تشخیص دهیم و آن را به شغل‌مان بدل کنیم و این‌که بکوشیم، شغل‌مان را به‌شکلی توسعه دهیم که به تفریح‌مان بدل شود، دو تصمیم کاملاً متفاوت هستند. وضعیت اول به‌تدریج، انگیزه و لحظات ناب لذت را هم از ما می‌گیرد؛ در حالی که وضعیت دوم، کاملاً اثربخش است.»

ویروس کرونا و تأثیر آن بر مقوله‌ی تفریح

از جمله مباحثی که به‌شدت بر کمیت و کیفیت تفریحات اثر گذاشته و آن را از بیخ و بنیان تحت تأثیر قرار داده، شیوع ویروس کرونا یا کوئید19 است. برخی از ما جز آن‌که باید روش مدیریت 24 ساعت کنارهم‌بودن را یاد بگیریم، باید بتوانیم برای تفریحات دوران کرونا و پساکرونا نیز ایده‌های بدیع و جدیدی طراحی کنیم.

کما این‌که شرایط طبیعی این دوران نیز، به‌نوعی مردم را به سمت‌وسویی سوق داده است که با اقتضائات این شرایط سازگارتر باشد. نظرسنجی که چندی پیش از نوع تفریحات مردم در دوران کرونا به عمل آمد، نشانگر آن است که 8/63درصد از مردم به تماشای تلویزیون، 2/43درصد به انجام کارهای منزل، 3/25درصد به فضای مجازی و بالأخره 25درصد مردم نیز، به مطالعه‌ی کتاب روی‌آورده‌اند.