روزگاری که خوشکلی مد نبود

تاریخچه

روزگاری که خوشگلی مُد نبود

(تاریخچه‌ی شانه)

هاجر زمانی

مثلاً تاریخچه

روزی بود و روزگاری. یک روز خانمِ نخستین رفت پای رودخانه تا آب بنوشد. مثل همیشه خواست سرش را توی آب ببرد و آب بخورد، ولی چشمش به موجود عجیبی افتاد. موجود ترسناکی که موهایی شبیه یال شیر داشت. خانم نخستین از ترس داشت غش می‌کرد. توی آن موها همه چی پیدا می‌شد؛ از استخوان ریز و درشت حیوانات مختلف تا پشم و برگ درخت و سنگ‌ریزه و حتی قسمت‌هایی با موم و عسل به هم چسبیده بود. خانم نخستین برگشت تا ببیند این موجود ترسناک کیست و چرا تعقیبش کرده؛ اما متوجه شد که این موهای خودش است که این‌طور پریشان و آشفته است. آن زمان نه بُرس و شانه اختراع شده بود و نه حتی هنوز آهن کشف شده بود که با آن قیچی بسازند و موهای‌شان را کوتاه کنند. خانم نخستین برای اولین بار در زندگی‌اش ناراحت شد و به فکر فرو رفت. همان زمان کنار رودخانه چشمش به یک اسکلت ماهی افتاد. با دیدن اسکلت ماهی و شکل دندانه دندانه‌اش فکر بکری به ذهنش رسید و بوم! این‌طوری اولین شانه اختراع شد! البته در نظر داشته باشید این داستان کاملاً تخیلی و ساخته‌ی ذهن منِ نویسنده است؛ اما انسان از وقتی یاد گرفت که می‌تواند باهوش‌تر، تمیزتر و مرتب‌تر از حیوانات باشد،‌ به فکر افتاد تا ابزار و وسیله‌هایی بسازد که خودش را بیاراید.

شانه‌ی سر یکی از ابتدایی‌ترین وسیله‌هایی بود که انسان‌ها ساختند. بعضی جاها می‌گویند مردم قاره‌ی آفریقا به خاطر موهای زیاد و وِز، شانه را زودتر از همه ساختند. در موزه‌ی بسیاری از کشورها شانه‌های دست‌ساز و ابتدایی پیدا می‌شود. مثلاً در موزه‌های هنری نیویورک شانه‌های عاج مصری وجود دارند که هزاران سال از عمرشان می‌گذرد. جالب است بدانید اولین برس و شانه‌ها همراه با آینه در مقبره‌های مومیایی مصری کشف شدند. نقاشی‌های روی دیواره‌های مقبره هم نشان می‌داد که افراد با موهای مرتب حضور دارند. توی فیلم یوسف پیامبرB هم می‌بینید که موی مصری‌ها خیلی صاف و شیک و مجلسی است! در کشور سوئیس هم شانه‌های خیلی قدیمی و از جنس چوب وجود دارد.

شانه‌ها از جنس‌های مختلف ساخته شده‌اند. مثلاً در جزیره‌ی «پولی‌نزی» شانه‌ها را از جنس برگ نارگیل درست می‌کردند. در گینه‌ی جدید هم از شاخ گاومیش وحشی شانه می‌ساختند.

هنر شانه‌سازی

در زمان‌های قدیم که وسایل کاملاً دست‌ساز بودند و خبری از کارخانه‌های عظیم و تکنولوژی‌های عجیب و غریب نبود، ساخت وسیله‌ای مثل شانه، ‌یک کار هنری به شمار می‌آمد. هرچه شانه‌ساز مهارت بیش‌تری داشت و می‌توانست شانه ظریف‌تر و قشنگ‌تری بسازد، معروف‌تر بود و پولدارهای بیش‌تری به او مراجعه می‌کردند. یکی از گران‌بهاترین مواد اولیه ساخت شانه هم عاج فیل‌های بخت‌ برگشته بود که به خاطر عاج‌شان شکار می‌شدند.

در قرون وسطی شانه‌هایی ساخته شد که با تصویر حکاکی شده مقدسین مسیحی بود؛ حتی به زبان لاتین روی شانه‌ها مطالب مختلف نوشته می‌شد. تزئینات شانه از حکاکی فراتر رفت و به شیشه‌های رنگی و قطعات طلا و نقره و سنگ‌های زینتی رسید؛ یعنی اگر شما یک آدم پول‌دار بودید و می‌خواستید پول‌دار بودن خودتان را نشان بدهید، شانه طلاکوب خود را از جیب بیرون می‌آوردید و با آن موهای‌تان را شانه می‌کردید! آن وقت همه فوری می‌فهمیدند که مایه‌دار و مرفه بی‌درد هستید. تازه! موی بیش‌تر خانم‌های پول‌دار را خدمت‌کارهای‌شان شانه می‌کردند.

نکته‌ی جالب در مورد شانه این است که از همان زمان تیر کمان‌شاه تا الآن به همان شکل ساخته می‌شود و یک وسیله است با چند دندانه! یعنی یکی از معدود وسیله‌هایی است که طی این همه سال تغییر خاصی نکرده است!

شانه یا برس؟

بعد از ساخت شانه، برس ساخته شد که آن هم زمان ساختش مشخص نیست. دسته‌ی برس‌های اولیه را با چوب، برنز و مس می‌ساختند. دندانه‌های آن هم از جنس موی گراز یا اسب بود؛ چون موی این حیوانات زبر و سخت بود. و برس و آینه وسیله‌ی لاکچری بود. شخصی به نام «آفرد فولر» این زنجیره و چرخه مربوط به پول‌دارها را شکست و برای اولین بار یک برس موی ارزان و بسیار مقاوم ساخت و البته خودش هم در مدت کوتاهی خیلی پول‌دار شد! البته باز خدا خیرش بدهد که به لطف او حیوانات به خاطر یک شانه ناقابل دیگر کشته نمی‌شدند!

برس‌ها و شانه‌های امروزی به خاطر قیمت تمام شده‌ی مناسب، از جنس پلاستیک هستند. توی هر فروشگاهی که سر بزنید، انواع و اقسام برس و شانه را می‌بینید که بسته به موی‌تان می‌توانید انتخاب کنید و جزء ضروری و جدا نشدنی زندگی هر فرد است.