آمار
| تعداد نشریات | 50 |
| تعداد شماره‌ها | 2,337 |
| تعداد مقالات | 33,783 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,323,023 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,312,216 |
تحلیلی تاریخی از علم‌انگاری ارادۀ خداوند در کلام امامیه | ||
| نقد و نظر | ||
| دوره 27، شماره 105، فروردین 1401، صفحه 112-136 اصل مقاله (634.93 K) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jpt.2022.62182.1880 | ||
| نویسنده | ||
| اکبر اقوام کرباسی* | ||
| استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 01 آبان 1400، تاریخ بازنگری: 10 بهمن 1400، تاریخ پذیرش: 16 بهمن 1400 | ||
| چکیده | ||
| مطالعۀ تاریخ اندیشه‌های کلامی در قرون نخستین، به‌روشنی حاوی این واقعیت است که اراده در نظر متکلمان امامیۀ این دوران، حقیقتی حادث و متمایز از علم و قدرت خداوند بوده است. علم انگاری ارادۀ خداوند اما، اگر چه در تاریخ کلام اسلامی نخستین بار در جریان کلامیِ اعتزال مطرح شد، اما در جریان کلام امامیه، این متکلمان دوران میانه - یعنی مدرسه کلامی ری و حله - هستند که در تبیین اراده چنین دیدگاهی را مطرح می‌کنند. متکلمان امامیۀ این دوران، اراده را به داعی و داعی را به علم به مصلحت درون فعل شناسانده‌اند. میراث باقی‌مانده از این گروه متکلمان، اگرچه در این امر که ارادۀ الهی امری حادث است یا قدیم، مذبذب و در رفت‌و‌برگشت است؛ با این همه می‌توان بر پایه شواهدی، ایدۀ حدوث اراده بر قدمت آن را ترجیح داد. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تحلیل تاریخی در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه این گردش معرفتی در تبیین ارادۀ الهی رخ داده است. نتیجۀ تحلیل‌های تاریخی این پدیده ما را بدین سو رهنمون می‌کند که متکلمان این دوره از کلام امامیه به دلیل فاصله‌گیری کلام مرسوم از سامانۀ روایات اهل‌بیت(علیهم السّلام) و اقبال به جریان کلام اعتزالِ متأخر، تحلیل‌ها و تبیین‌های کلامی این جریان کلامی را به‌عنوان نسخه‌های حل مشکلاتِ معرفت‌شناختی مطرح‌شده از سوی جریان فکر فلسفی پذیرفتند و در کلام امامیه وارد نمودند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ارادۀ الهی؛ معتزله متأخر؛ معتزلۀ متقدم؛ داعی؛ علم به مصلحت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Historical Analysis of Identification of God’s Will with Knowledge in Imami Theology | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Akbar Aqwam Karbassi | ||
| Assistant professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| A study of the history of theological ideas in the early centuries clearly suggests that Imami Shiite theologians of the period viewed the will as an incipient (ḥādith) entity, distinct from God’s knowledge and power. In the history of Islamic theology, the identification of God’s will with knowledge was first proposed by the theological trend of Iʿtizāl, but in the Imami trend of theology, such an account of the will was proposed by middle-period theologians; that is, those belonging to the theological schools of Rey and Hillah. Imami theologians of the period identified the will as a motive (dāʿī), and identified the motive in turn as knowledge of the interest (maṣlaḥa) within the action. Although the heritage of this group of theologians remains undecided as to whether the divine will is incipient or eternal (qadīm), there is evidence to the effect that it had preferences for the incipience of the will. Drawing on the library method and the method of historical analysis, this article seeks to see how such an epistemic shift occurred in accounting for the divine will. The conclusion of historical analyses of this phenomenon leads us to the idea that since the official theology in this period parted ways with the hadiths from the Household of the Prophet and turned to the late theological trend of Iʿtizāl, Imami theologians of the period endorsed theological analyses and accounts of Iʿtizāl as solutions to epistemological problems posed by the philosophical trend of thought, and introduced them to Imami theology. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Divine will, late Muʿtazilites, early Muʿtazilites, motive, knowledge of the interest (maṣlaḥa) | ||
| مراجع | ||
|
1. ابن سینا، محمد بن عبدالله. (1363). المبدأ و المعاد (به اهتمام عبدالله نورایی). تهران: دانشگاه تهران. 2. ابن سینا، محمد بن عبدالله. (1404ق «الف»). التعلیقات (حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم. 3. ابن سینا، محمد بن عبدالله. (1404ق «ب»). الشفاء ( الالهیات) (مصحح: سعید زاید). قم: مکتبة آیةالله المرعشى(رحمة الله). 4. ابن میثم، میثم بن علی. (۱۴۰۶ق). قواعد المرام فی علم الکلام (محقق: احمد الحسینی؛ به اهتمام محمود المرعشی). قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی(رحمة الله). 5. افلوطین. (1413ق). اثولوجیا (محقق: عبدالرحمن بدوی). قم: انتشارات بیدار. 6. اقوام کرباسی، اکبر ؛ خدایاری، علی‌نقی. (1394). مواجهۀ متکلمان امامیه با فلسفه در سدۀ هفتم. نقد و نظر، 20(77)، صص 115-151. 7. اقوام کرباسی، اکبر. (1395). تحلیل وجود‌شناسانه از سیر تطور اراده در نظام فکری معتزله. تحقیقات کلامی، 4(14)، صص 43-62. 8. اقوام کرباسی، اکبر. (1398الف). تحلیلی از هم آوایی شیخ مفید با معتزله بغداد در تبیین ماهیت ارادۀ خداوند. معرفت کلامی، دوره10(23)؛ صص 7-18. 9. اقوام کرباسی، اکبر. (1398ب). هم‌سویی خط فکری سید مرتضی با معتزلیان بصری در تبیین ماهیت اراده خداوند. پژوهش‌نامه فلسفه دین، 17(33)، صص 43-62 . DOI 10.30497/PRR.2019.2511 10. اقوام کرباسی، اکبر؛ سبحانی، محمدتقی. ( 1398). نقش نظریۀ معنا در تبیین هشام بن حکم از ماهیت ارادۀ خدا. نقد و نظر، 24(96)، صص 6-27. DOI: 10.22081/jpt.2020.68164 11. تهانوی، محمدعلی. (1374ق). موسوعة کشاف الاصطلاحات (تقدیم و اشراف و مراجعه د. رفیق العجم، تحقیق د. علی دحروج، ج1). بیروت: مکتبة اللبنان. 12. حمَّصی رازی، سدیدالدین محمود. (1412ق). المنقذ من التقلید (محقق: مؤسسة النشر الاسلامی، ج1). قم: مؤسسة النشر الاسلامی. 13. خواجه طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. (1365). تجرید الاعتقاد (محقق: حسینی جلالی). قم: مکتب الاعلام الاسلامی. 14. خواجه طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات (ج3). قم: نشر البلاغة. 15. رحمتی، محمدکاظم. (1387). فرقه‌های اسلامی در ایران سده‌های میانه. تهران: بصیرت. 16. رفاعة، ابراهیم. (1394). معجم المصطلحات الکلامیة (ج1). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. 17. شیخ صدوق، محمد بن على. (1398ق). التوحید (محقق/ مصحح: هاشم حسینى). قم: جامعۀ مدرسین. 18. عطایی نظری، حمید. (1394). تحول معرفت‌شناختی کلام امامیه در دوران میانی و نقش ابن سینا در آن. نقد و نظر، 20 (77)، صص 81-114. 19. علامه حلى، حسن بن یوسف. (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. قم: الشریف الرضی. 20. علامه حلى، حسن بن یوسف. (1390). مناهج الیقین فی اصول الدین (محقق: محمدرضا الانصا‌ری). قم: بوستان کتاب. 21. علامه حلى، حسن بن یوسف. (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (مصحح و تعلیقه: آیةالله حسن زاده الآملى). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 22. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1377). نهایة المرام فی علم الکلام (محقق: فاضل العرفا‌ن؛ تحت اشراف جعفر السبحا‌نی، ج3). قم: مؤسسة الاما‌م الصا‌دق(علیه السّلام) . 23. فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله الاسدی السیوری الحلی. (1422ق). لوامع الالهیة (حققه و علق علیه محمدعلی القاضی الطباطبایی). قم: حوزۀ علمیه قم: دفترتبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات. 24. فخر رازی، محمد بن عمر. (1407ق). المطالب العالیة من العلم الإلهی (محقق: دکتور احمد حجازی السقاء، ج2). بیروت: دار الکتاب العربی. 25. فخر رازی، محمد بن عمر. (1436ق). نهایة العقول فی درایة الاصول (محقق: سعید عبد اللطیف فودة). بیروت: دار الذخائر. 26. فخر رازی، محمد بن عمر. (1986م). الأربعین فی أصول الدین (محقق: دکتور احمدحجازی السقاء، ج1). قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة. 27. قاضی عبدالجبار (عبدالجبار بن احمد اسدآبادی). (1422ق). قوام‌الدین مانکدیم، شرح الأصول الخمسة. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 28. قاضی عبدالجبار (عبدالجبار بن احمد اسدآبادی). (2012م/1433ق). المغنی فی ابواب التوحید و العدل (دراسة و محقق: محمد خضر نبهاء، ج14). بیروت: دار الکتب العلمیة. 29. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (محقق/ مصحح: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى). تهران: دار الکتب الإسلامیة. 30. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1373). المسلک فی اصول الدین (محقق: رضا استادی). مشهد: آستان قدس رضوی. 31. ملاحمی خوارزمی. (1387). تحفة المتکلمین فی الرد علی الفلاسفة. تهران - برلین: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران. 32. ملاحمی خوارزمی، محمود بن محمد. (1386). الفائق فی اصول الدین (محقق و تقدیم: ویلفرد مادیلونگ). تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه. 33. ملاحمی خوارزمی، محمود بن محمد. (1390). المعتمد فی اصول الدین. تهران: میراث مکتوب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,222 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 433 |
||