آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,462 |
| تعداد مقالات | 35,192 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,000,594 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,255,604 |
بیت‌المال و پیوند آن با نظام سیاسی در تاریخ اسلام | ||
| تاریخ اسلام | ||
| دوره 25، شماره 4 - شماره پیاپی 100، دی 1403، صفحه 69-98 اصل مقاله (804.67 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/hiq.2020.57218.2019 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید جهانگیری* 1؛ مهدی فدایی مهربانی2 | ||
| 1دکتری ، علوم سیاسی، مسائل ایران،دانشکده حقوق ،الهیات و علوم سیاسی ، واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران | ||
| 2استادیار گروه علوم سیاسی ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه تهران ، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 07 فروردین 1399، تاریخ بازنگری: 30 تیر 1399، تاریخ پذیرش: 22 مرداد 1399 | ||
| چکیده | ||
| یت‌المال و منابع مربوط به آن، همواره یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات اقتصادی ـ سیاسی در تاریخ اسلام بوده است. دارایی‌های بیت‌المال، حتی در موارد متعددی، به درگیری‌های سیاسی گسترده منجر شده است. در پیشینه تاریخی مسلمانان، نهاد تجمیع و توزیع خراج، غنایم و منابع ناشی از فیء و انفال، نهادی همانند حزانه ملی در دوران معاصر بوده است. بیت‌المال فی‌نفسه، مسئله‌ای اقتصادی است؛ اما به دلیل نقش آن در ایجاد تعدیل و تعادل مدنی، از طریق اقتصاد سیاسی و سیاست اقتصادی، مسئله‌ای مرتبط با اندیشه سیاسی نیز به شمار می‌رود. پرسش اصلی این مقاله، آن است که در نگاهی تاریخی، نهاد بیت‌المال در طول تاریخ اسلام چه ارتباطی با نظام سیاسی قدیم و جدید داشته است؟ یافته‌های پژوهش، حکایتگر آن است که الگوی قدیم و جدید نظام‌های سیاسی، در زمینه بیت‌المال در سه مورد اختلاف دارند: تولیت بیت‌المال، تکثر یا وحدت نهاد بیت‌المال و منابع بیت‌المال | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بیت‌المال؛ نظام اقتصادی؛ عدالت سیاسی؛ مقاسمه؛ اموال عمومی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Treasury and Its Connection with the Political System in the Islamic History | ||
| نویسندگان [English] | ||
| saeed jahangiri1؛ mahdi fadaei mehrabani2 | ||
| 1Ph.D in Political Science, Iran, Law School, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Treasury and its related resources have always been considered as one of the most controversial economic-political issues in the Islamic history. The assets of the Treasury have even led to the widespread political conflicts in several cases. In the historical background of Muslims, the institution of collecting and distributing tribute, booty, and resources from the fi’ and anfal wars has been similar to the national treasury in the contemporary era. The public treasury is an economic issue in itself; but due to its role in creating civil adjustment and balance through the political economy and economic policy, it is also considered an issue related to the political thought. The main question of this article is what kind of relationship the institution of the Treasury had with the old and new political systems throughout the Islamic history. The findings of research indicate that the old and new models of political systems differ in three domains of the public treasury and its custody, the plurality and unity of the treasury institution as well as the sources of treasury. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Treasury, economic system, political justice, division, public property | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
ابن‌ابی‌الحدید، 1363، شرح نهج البلاغه، جلد 11، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی+.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌ابی‌الکرم، 1364، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق: طاهر احمد الزاوی و همکاران، چاپ چهارم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد احمد، 1411ق، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
ابن‌المماتی، اسعد‌بن‌مهذب، ۱۴۱۱ق، کتاب قوانین الدّواوین، جمعه و حققه: عزیز سوریال عطیة، قاهرة: مکتبة مدبولی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، 1404ق، الشفاء (الالهیات)، تصحیح: سعید زاید، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، مشیرالدین محمد‌بن‌على، 1376ق، مناقب آل أبی‌طالب7، بتصحیحه و شرحه و مقابلته على عدة نسخ خطیة بطبعة محمد کاظم الکتبى، نجف: المکتبة والمطبعة الحیدریة.
ابن‌طقطقی، محمد‌بن‌علی‌بن‌طباطبا، 1360، تاریخ فخری در آداب ملک‌داری و دولت‌های اسلامی، ترجمه: محمدوحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌عبدربّه، شهاب‌الدین ابوعمرو احمد‌بن‌محمد، 1404ق، العقد الفرید، چاپ عبدالمجید ترحینی، بیروت: دار الکتب العربی.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم‌بن‌علی، 1404ق، شرح نهج البلاغه، تهران: مطبعه خدماتی و چاپی.
ابن‌هشام، 1355/1936م، السیرة النبویة، جلد 3، قاهره: چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی.
بلاذری، احمد‌بن‌یحیی، 1417ق، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: مطبعة دار الفکر.
بهشتی، محمدحسین، 1383، ولایت، رهبری، روحانیت، تهران: نشر بقعه، در: نسخه دیجیتال بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی.
بهوتی حنبلی، منصور‌بن‌یونس، 1418ق، کشّاف القناع عن متن الاقناع، محمدحسن شافعی، بیروت: بی‌نا.
ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم‌بن‌محمد، 1353، الغارات، تحقیق: جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
جاحظ، عمروبن‌‌بحر، 1352/1933م، رسائل الجاحظ، قاهره: بی‌نا.
جعفری، محمدتقی، 1376، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، چاپ سوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفریان، رسول، پاییز 1380، «منابع فکر و فقه سیاسی شیعه در دوره صفوی؛ مروری بر رساله‌های خراجیه»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 21.
جوادی آملی، عبدالله، 1391، مفاتیح الحیاة، چاپ شصتم، قم: اسراء.
حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن، 1033-1104، وسائل الشیعة، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن، 1425ق، اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، تصحیح: علاءالدین اعلمی، مقدمه: شهاب‌الدین مرعشی، الطبعة الأولی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
حکیمی، محمدرضا، 1374، خورشید مغرب (غیب، انتظار، تکلیف)، چاپ نهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حکیمی، محمدرضا، 1382، جامعه‌سازی قرآنی، چاپ ششم، قم: دلیل ما.
حکیمی، محمدرضا، 1387، آنجا که خورشید می‌وزد، چاپ اوّل، قم: دلیل ما.
حکیمی، محمدرضا، 1391، حکومت اسلامی، از منظر قرآن و احادیث، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
الخزاعی، ابوعبید قاسم‌بن‌سلّام، 1408ق، الأموال، تحقیق: محمدخلیل هراس، بیروت: مطبعة دار الفکر.
خویی، ابوالقاسم، بی‌تا، مصباح الفقاهه، چاپ اوّل، قم: مکتبة الداوری.
دانشنامه امام علی7، 1380، زیر نظر: علی‌اکبر رشاد، تهران: سازمان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
دانشنامه جهان اسلام، 1379، زیر نظر: غلامعلى حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
الدخیلى، خوله شاکر، 1379، بیت المال، پیدایش و تحولات آن، ترجمه: سید محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى.
روحانی، محمدصادق، بی‌تا، فقه الصادق7، قم: چاپخانه مهر استوار.
زحیلی، وهبه، 1402ق، نظریة الضمان أو احکام المسؤولیة المدینة والجنائیة فی الفقه الاسلامی، دمشق: دار الفکر.
سبحانی، سید جعفر، 1368، فروغ ابدیت، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح، 1384، کلیات، چاپ اوّل، تهران: فارابی.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، 1370، تاریخ الخلفاء، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قم: الشریف الرضی.
شکوری، ابوالفضل، 1377، فقه سیاسی در اسلام، قم: بوستان کتاب.
شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن، 1411ق، الخلاف، چاپ اوّل، قم: نشر الاسلامی.
صالحی شامی، محمد‌بن‌یوسف، 1414ق، سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبری، محمد‌بن‌جریر، 1962-1967م، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم والملوک، بیروت: چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم.
طوسی، محمد‌بن‌حسن، بی‌تا، النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، قم: قدس.
علی‌بن‌ابی‌طالب، نهج البلاغه، 1385، ترجمه: محمدتقی جعفری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فاروق عمر و مفید نورى و ملیحه، 1989م، النظام الاسلامیة، بغداد: منشورات دار الحکم.
فدایی مهربانی، مهدی، 1393، حکمت، معرفت و سیاست در ایران، تهران: نشر نی.
فیرحی، داود، 1382، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سمت.
فیض کاشانی، محمد‌بن‌شاه مرتضی، 1401ق، مفاتیح الشرائع، چاپ اوّل، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فیومی، احمد‌بن‌محمد، بی‌تا، المصباح المنیر، بی‌جا: المکتبة العلمیة.
قاضی ابویوسف یعقوب‌بن‌ابراهیم انصاری، 1420ق، کتاب الخراج، تحقیق: طه عبدالرّوؤف سعد و سعد حسن محمد، قاهره: مکتبة الأزهریة للتراث.
قلقشندی، احمدبن‌علی، 1383/1963م، صبح الأعشی، جلد 1، قاهره: بی‌نا.
کتانی، عبدالحیّ، 1384، نظام اداری مسلمانان در صدر اسلام، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: سمت؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
الکرکی، علی‌بن‌الحسین، 1408ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: چاپخانه مهدیه.
کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، 1379، اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ماوردی، ابوالحسن، 1406ق، الأحکام السلطانیة والولایات الدینیة، قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
محقق اردبیلی، احمد‌بن‌محمد، 1411ق، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تحقیق: علی پناه اشتهاردی و دیگران، چاپ اوّل، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
محمدی، ابوالحسن، 1373، قواعد فقه، چاپ اوّل، تهران: نشر یلدا.
المسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌الحسین، 1368ق، مروج الذهب ومعادن الجوهر، تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار المعرفة.
مشروح مذاکرات مجلس شوراى اسلامى، 1395، جلد 7، تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی، به سوی او، 1383، چاپ سوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی، 1373، مجموعه آثار (حکمت‌ها و اندرزها، جلد 1و2)، چاپ اوّل، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1387، فلسفه تاریخ (مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 15)، تهران: صدرا.
منتظری‌مقدم، حامد، بهار و تابستان 1382، «شیوه‌های تقسیم بیت‌المال در صدر اسلام»، فصلنامه معرفت اقتصادی، سال اوّل، شماره دوم.
موسوی خمینی، روح‌الله، 1378، صحیفه امام (مجموعه آثار امام خمینی)، جلد 4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح‌الله، بیانات، 28/7/1357.
نیریزی شیرازی، قطب‌الدین محمد، 1371، رساله سیاسی در تحلیل سقوط دولت صفویه و راه‌حل بازگشت آن به قدرت، به اهتمام: رسول جعفریان، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
هرندی، محمدجعفر، 1379، فقها و حکومت؛ پژوهشی در تاریخ فقه سیاسی شیعه، تهران: روزنه.
یعقوبی، احمدبن‌اسحاق، 1378، تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 798 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 61 |
||