قربانخانی, امید. (1401). واکاوی مؤلفه‌های مفهومی «استنطاق قرآن» در روش تفسیری شهید صدر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(102), 25-46. doi: 10.22081/jqr.2022.62608.3418
امید قربانخانی. "واکاوی مؤلفه‌های مفهومی «استنطاق قرآن» در روش تفسیری شهید صدر". اسلام و مطالعات اجتماعی, 27, 102, 1401, 25-46. doi: 10.22081/jqr.2022.62608.3418
قربانخانی, امید. (1401). 'واکاوی مؤلفه‌های مفهومی «استنطاق قرآن» در روش تفسیری شهید صدر', اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(102), pp. 25-46. doi: 10.22081/jqr.2022.62608.3418
قربانخانی, امید. واکاوی مؤلفه‌های مفهومی «استنطاق قرآن» در روش تفسیری شهید صدر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1401; 27(102): 25-46. doi: 10.22081/jqr.2022.62608.3418
دانش آموخته دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، قم، ایران
تاریخ دریافت: 14 آذر 1400،
تاریخ بازنگری: 07 اسفند 1400،
تاریخ پذیرش: 09 اسفند 1400
چکیده
شهید صدر بی‌تردید از پیشگامان نظریه‌پردازی قرآنی در دوره معاصر است. او دستیابی به نظریات قرآن را مستلزم استنطاق کلام الهی می‌داند. تعبیر «استنطاق» هرچند خاستگاهی روایی دارد و همواره در ادبیات دینی مورد استفاده اندیشوران بوده است، اما در اندیشه شهید صدر اصطلاحی خاص و مفهومی کلیدی است که نظریه‌پردازی قرآنی براساس آن صورت می‌گیرد. نظر به اهمیت این مفهوم در شناخت دیدگاه شهید صدر نسبت به نظریه‌پردازی قرآنی، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به تبیین مؤلفه‌های مفهومی «استنطاق قرآن» در اندیشه او پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد استنطاق قرآن از نظر شهید صدر به لحاظ هدف، موضوع و روش، مقوله‌ای متفاوت از تفسیر و تأویل قرآن است و محصول آن در حوزۀ مدلول‌های اشاری کلام الهی قرار می‌گیرد. همچنین این مفهوم متوقف بر مؤلفه‌هایی چون پرسشگری، تطبیق، تاریخ‌مندی، پایان‌ناپذیری، دوسویگی، شعورمندی، قضاوت‌گری و وحدت متن و مفسّر است که توجه به ماهیت، نقش و نسبت‌های آنها، ابعاد پنهان دیدگاه شهید صدر در نظریه‌پردازی قرآنی را روشن کرده و امکان طراحی مدل نظریه‌پردازی قرآن براساس دیدگاه‌های او را فراهم می‌آورد.
Analysis of the Conceptual Components of “Inquiry from the Qur’an” in the Interpretive Method of Shahid Sadr
نویسندگان [English]
Omid Qorbankhani
Ph.D. in Comparative Interpretation, Qum University, Qum, Iran
چکیده [English]
Shahid Sadr is undoubtedly one of the pioneers of Qur’anic theoreticians in the contemporary era. He considers that attaining the theories of the Qur’an requires the inquiry from the Divine Word. Although the interpretation of “inquiry” has a narrative origin and has always been used by thinkers in religious literature, but in the thought of Martyr Sadr it is a special term and a key concept on which the Qur’anic theorizing is based. Considering the importance of this concept in recognizing Shahid Sadr’s view on Qur’anic theorizing, the present study has used a descriptive-analytical approach to explain the conceptual components of “inquiry of the Qur’an” in his thought. The outcomes of the research show that the inquiry of the Qur’an is a different category from the interpretation of the Qur’an in terms of purpose, subject, and method, and its product lies in the field of allusions to the Divine Word. This concept also focuses on such components as questioning, adaptation, historicity, infinity, bilaterality, intelligence, judgment and unity of text and commentator and paying attention to their nature, role, and proportions clarifies the hidden dimensions of Shahid Sadr’s view in Qur’anic theorizing and provides a model for theorizing the Qur’an on the basis of his views.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
ازهرى، محمدبن احمد (بی‌تا)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اوسط باقری، علی (1399)، نقش پیش‌دانسته‌ها و علایق مفسّر در تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه امام خمینی.
ایزدی، مهدی و اخوان مقدم، زهره (1392)، «ضرورت، ماهیت و روش استنطاق از منظر روایات اهل‌بیت:»، مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، شماره 2، ص103-126.
بابایی، علی‌اکبر (1394)، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
باقری، خسرو (1382)، هویت علمی دینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهمنی، سعید (1399)، «خوانش انتقادی استنطاق و کاربست آن در نظریۀ شهید صدر پیرامون سنت‌های تاریخ در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال بیست و پنجم، شماره 2، ص29-48.
پالمر، فرانک (1374)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه: کورش صفوی، تهران: کتاب ماد.
جلیلی، سید هدایت (1387)، تفسیر موضوعی: چیستی، بنیان‌ها و پیش‌فرض‌ها، قم: بوستان کتاب.
جوادی آملی، عبدالله (1382)؛ قرآن حکیم از منظر امام رضا 7،قم: اسراء.
جوهرى، اسماعیل‌بن حماد (بی‌تا)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.
حائرى اصفهانى، محمدحسین (1404ق)، الفصول الغرویه فى الأصول الفقهیه، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
حسینی تهرانی، هاشم (1395)، علوم العربیه، تهران: مفید.
حمیرى، نشوان‌بن سعید (بی‌تا)، شمس العلوم، دمشق: دار الفکر.
رازى، ابوالفتوح حسین‌بن على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوى.
راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
ریخته‌گران، محمدرضا (1378)، منطق و مبحث علم هرمنوتیک، بی‌جا: کنگره.
زبیدی، محمد مرتضى (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
زرکشى، محمدبن‌بهادر (1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.
زمخشرى، محمود‌بن عمر (1386)، مقدمة الأدب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
صدر، محمدباقر (1421ق)، المدرسة القرآنیة، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صفره، حسین؛ معارف، مجید و پهلوان، منصور (1389)، «استنطاق قرآن»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال چهل و سوم، شماره 1، ص139-163.
صفوی، کورش (1379)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طریحی، فخر الدین‌بن محمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوى.
طوسى، محمدبن حسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافة.
