میرسندسی, سید محسن. (1401). تحلیل محتوای کیفی مضامین اجتماعی در سوره حجرات. اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(102), 81-106. doi: 10.22081/jqr.2020.56744.2806
سید محسن میرسندسی. "تحلیل محتوای کیفی مضامین اجتماعی در سوره حجرات". اسلام و مطالعات اجتماعی, 27, 102, 1401, 81-106. doi: 10.22081/jqr.2020.56744.2806
میرسندسی, سید محسن. (1401). 'تحلیل محتوای کیفی مضامین اجتماعی در سوره حجرات', اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(102), pp. 81-106. doi: 10.22081/jqr.2020.56744.2806
میرسندسی, سید محسن. تحلیل محتوای کیفی مضامین اجتماعی در سوره حجرات. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1401; 27(102): 81-106. doi: 10.22081/jqr.2020.56744.2806
تاریخ دریافت: 21 بهمن 1398،
تاریخ بازنگری: 23 فروردین 1399،
تاریخ پذیرش: 24 اردیبهشت 1399
چکیده
توجه و دستیابی به نظریات جدید از متن قرآن همیشه مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است. یکی از راه‌هایی که در این مسیر می‌تواند کاربرد مؤثری داشته باشد، استفاده دقیق و مبتنی بر قواعد علمی از روش‌های نوین تحقیق است. تحلیل محتوای کیفی یکی از روش‌هایی است که به موازات اقبال گسترده در فضای مطالعاتی جهانی، در دهه اخیر نیز مورد توجه محققان قرآنی قرار گرفته است. در این پژوهش برای فهم و دستیابی به مضامین اجتماعی سوره حجرات از این روش استفاده کرده‌ایم. مبتنی بر یافته‌های تحقیق، مقوله مرکزی به‌دست آمده از مجموع مضامین استنباط شده در این سوره، بر محور «زمینه‌های رشد اجتماعی در جامعه مؤمنان» بوده است. خداوند در این سوره به بیان نوعی نظام هنجاری برای مناسبات اجتماعی میان مؤمنان و پیامبر به‌عنوان پیشوای الهی مردم از یک سو، و خود افراد در جامعه از سوی دیگر، و همچنین خطراتی که می‌تواند انسجام میان آنها را به خطر بیندازد، می‌پردازد. مجموعه عوامل و موانعی که در تحقیق برای رشد جامعه مؤمنان به‌دست آمده است، تصویری کلی از ویژگی‌های جامعه مطلوب و به‌خصوص نقش آداب و اخلاق در این نظام را نشان می‌دهد. همچنین در این سوره به حاکمیت «رابطه برادرانه» به‌عنوان نوع خاصی از رابطه اجتماعی در تعاملات میان مؤمنان تأکید می‌شود.
Qualitative Content Analysis of Social Themes in Sūrat al-Ḥujarāt
نویسندگان [English]
Sayyid Mohsen Mirsondosi
Assistant Professor, Islamic Sciences and Culture Research Institute
چکیده [English]
Attention and access to new theories from the text of the Qur’an has always been the focus of Qur’an researchers. One of the ways that can be used effectively in this direction is the accurate use of new research methods based on scientific rules. Qualitative content analysis is one of the methods that has been considered by Qur’anic scholars in the last decade along with its widespread popularity in the study circles around the world. In this research, we have used this method to understand and obtain the social themes of Sūrat al-Ḥujarāt. Based on the research findings, the central category obtained from all the themes inferred in this sūra has been pivoted around “the fields of social development in the community of believers.” In this surah, God expresses a kind of normative system for social relations between the believers and the Prophet as the divine leader of the people on the one hand, and the individuals in society on the other, as well as the dangers that can jeopardize the cohesion between them. The collection of factors and obstacles that have been obtained in the research for the growth of the community of faithful displays a general picture of the characteristics of the desired society and especially the role of etiquette and ethics in this system. This sūra also emphasizes the rule of “brotherly relationship” as a special type of social relationship in the interactions among the faithful.
کلیدواژه‌ها [English]
Sūrat al-Ḥujarāt, qualitative content analysis, value and normative system, religious culture, desirable society, brotherly relationship
مراجع
آخوندی، محمدباقر؛ ایازی، سید علی‌نقی (1389)، مفاهیم اجتماعی در قرآن مجید بر اساس تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.
آخوندی، محمدباقر؛ ایازی، سید علی‌نقی (1394)، اندیشه‌های اجتماعی در قرآن، مشهد: مؤسسه انتشاراتی خاتم.
ایمان، محمدتقی (1388)، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی؛ کلاته ساداتی، احمد (1392)، روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان: مدلی روش‌شناختی از علم اسلامی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا (1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامۀ پژوهش، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان، ص 15-44.
بلیکی، نورمن (1393)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمۀ سید حمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سید مسعود ماجدی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بیچرانلو حسن، عبدالله (1390)، تبیین مفهوم عدالت زبانی با رویکرد قرآنی به منظور طراحی خط مشی‌گذاری سیمای جمهوری اسلامی ایران، رسالۀ دکتری دانشگاه تهران، دانشکدۀ مدیریت.
حرّی، ابوالفضل (1398)، «بررسی سبک زندگی ایمانی در پرتو قرائت مضمونی و ساختاری سوره حجرات مبتنی بر معناشناسی ایمان و کفر»، آموزه‌های قرآنی، شماره 29، ص 58- 85.
خامه گر، محمد (1382)، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران: نشر بین‌الملل.
خسروی، زهره؛ باقری، خسرو (1387)، «راهنمای درونی کردن ارزش‌های اخلاقی از طریق برنامه درسی»، مطالعات برنامه درسی، شماره 8، ص 81-105.
سبحانی تبریزی، جعفر (1386)، نظام اخلاقی اسلام تفسیر سوره حجرات، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
شبستری، مرتضی؛ رادمنش، محمد (1360)، اخلاق اجتماعی تفسیر سوره حجرات، تهران: بنیاد قرآن.
صفوی، محمدرضا (1388)، ترجمه قرآن بر اساس المیزان، قم: ابنوس.
عبداللهی نیسیانی، علی (1397)، «روش تحلیل محتوای کیفی تطبیق‌یافته به منظور تحقیق در متن قرآن کریم؛ ارائۀ یک مطالعۀ موردی در علوم رفتاری»، آموزه‌های قرآنی، دوره 15، شماره 28، ص 27-56.
عزتی، مرتضی (1376)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: مؤ سسه تحقیقات اقتصادی.
فراستخواه، مقصود (1395)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه، تهران: آگاه.
فکوهی، ناصر (1390)، روش‌های کیفی در مطالعات انسانشناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، نشست علمی، منتشر شده در نمایه چکیده نشست‌های علمی حوزوی، دفتر سوم، معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
هولستی، اُل- آر (1380)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
Denzin, N. & Y. Lincoln (2000), The Diseipline and Practice of Qualitative Research, London, Sage.
Elo, S. & H. Kyngäs (2008), “The qualitative content analysis process”, J Adv Nurs, 62 (1), 107- doi: 10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x.
Hsieh, Hsiu-fang, Shannon, Sarah E. (2005), "Three Approaches to Qualitative Content Analysis", Qual Health Res, vol. 15.
Lincoln, Y. S. & E. G Guba (1985), Naturalistic inquiry. Beverly Hills, CA: Sage.
Maykut, Pamela & Richard Morehouse (1995), Beginning Qualitative Research, The -Falmer press.
Mayring, P. (2007), "Qualitative content analysis. Forum", Qualitative Social Research, 1 (2). from http://www.qualitative- research.net/fqs.
Satu Elo & Helvi Kyngas (2007), The qualitative content analysis process, JAN Research Methodology, Journal of Advanced Nursing, 62 (1), 107-115.
Stephen V. Flynn & James S. Korcuska & Nicole V. Brady & Danica G. Hays (2019), A15Year Content Analysis of Three Qualitative Research Traditions; Volume 58, Issue1, pp: 49-63.
