ناصری عیلامی, سید ادریس, عبدالله زاده آرانی, رحمت اله, حسینی زاده, سید عبدالرسول, مروجی, لیلا السادات. (1401). واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) بر اساس روش تحلیل متن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(103), 47-66. doi: 10.22081/jqr.2022.63196.3470
سید ادریس ناصری عیلامی; رحمت اله عبدالله زاده آرانی; سید عبدالرسول حسینی زاده; لیلا السادات مروجی. "واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) بر اساس روش تحلیل متن". اسلام و مطالعات اجتماعی, 27, 103, 1401, 47-66. doi: 10.22081/jqr.2022.63196.3470
ناصری عیلامی, سید ادریس, عبدالله زاده آرانی, رحمت اله, حسینی زاده, سید عبدالرسول, مروجی, لیلا السادات. (1401). 'واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) بر اساس روش تحلیل متن', اسلام و مطالعات اجتماعی, 27(103), pp. 47-66. doi: 10.22081/jqr.2022.63196.3470
ناصری عیلامی, سید ادریس, عبدالله زاده آرانی, رحمت اله, حسینی زاده, سید عبدالرسول, مروجی, لیلا السادات. واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) بر اساس روش تحلیل متن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1401; 27(103): 47-66. doi: 10.22081/jqr.2022.63196.3470
1دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، ایران
2دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، ایران
3دانشیار گروه تفسیر و علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، ایران
4استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان، ایران
تاریخ دریافت: 12 بهمن 1400،
تاریخ بازنگری: 05 خرداد 1401،
تاریخ پذیرش: 22 خرداد 1401
چکیده
یکی از شروط لازم براى فهم مفاد هر کلامى، ازجمله قرآن کریم، آگاهى از معانى کلمات آن است، ازاین‌رو بر مفسر کلام وحی لازم است با بهره‌گیری از روش درست، مفاهیم واژه‌های آن را به‌دست آورد؛ چرا که توجه دقیق به ویژگی‌هاى مفهومى هر واژه قرآنى، نقش کلیدی در تفسیر درست آیات دارد. بخشی از میراث تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) به این بخش اختصاص دارد که با مطالعه آن می‌توان روش درست معناشناسی واژگان قرآن را به‌دست آورد. این نگاشته با استفاده از روش تحلیل متن و متن‌پژوهی، به بررسی واژه‌پژوهی در روایات تفسیری امام رضا (علیه السلام) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که امام در واژه‌کاویِ آیات قرآن، مؤلفه‌های «تبیین معنای ظاهری مفردات»، «تبیین نکات و اغراض بلاغی کلمات آیات»، «بیان نکات صرفی- نحویِ معنامحور»، «توجه به قرائت‌های مختلف»، «توجه به بافت و سیاق» و «فرهنگ‌محوری» را مدّ نظر قرار داده‌اند. بنا بر یافته‌های پژوهش، امام (علیه السلام) در تبیین مفردات، هم به واژگان‌کاوی لغوی و هم به مفردات‌پژوهی قرآنی توجه داشته است. در روایات تفسیری ایشان، «توجه به معنای مجازی واژه و توسعه معنایی»، «گفتمان‌نگری در تبیین واژه» و «اشاره به عدم ترادف» نیز دیده می‌شود که حضرت همه اینها را با محوریتِ پاسخ به شبهاتِ وارده و تبیین باورهای کلامی درست برای مخاطبان مدّ نظر قرار داده‌اند.
Word Study Analysis of the Verses of the Qur’an in Imam Riḍā (A.S.)’s Interpretive Narrations Based on the Text Analysis Method
نویسندگان [English]
Sayyid Edris Naseri ‘Ilami1؛ Rahmatullah ‘Abdullahzadeh Arani2؛ Sayyid ‘Abdulrasoul Husaynizadeh3؛ Layla al-Sadat Muravejji4
1Ph.D. student of Qur'anic and Hadith Sciences, Payam Noor University, Iran
2Associate Professor, Payam Noor University, Aran va Bidgol Branch
3Associate Professor of the Department of Qur'an Interpretation and Sciences, University of the Holy Qur'an Sciences and Education, Iran
4Assistant Professor, Department of Islamic Studies, University of Kashan, Iran
چکیده [English]
One of the necessary conditions for understanding the contents of any word, including the Holy Qur’an, is the knowledge of the meanings of its words. Therefore, it is incumbent upon the interpreter of the words of Revelation to acquire the concepts of its words by using the appropriate method; because paying close attention to the conceptual features of each Qur’anic word plays a key role in the correct interpretation of the verses. A part of the interpretative heritage of Ahl al-Bayt (A.S.) is dedicated to this part and by studying it one can find the proper method of semantics of the words of the Qur’an. Using the method of text analysis and text research, this paper has investigated the word study in Imam Riḍā (A.S.)’s interpretive narrations and has come to the conclusion that in the word analysis of the verses of the Qur’an, the Imam (A.S.) has taken into consideration the components of “explanation of the apparent meaning of the single words (mufradāt)”, “explanation of the rhetorical points and purposes of the words of the verses”, “expression of meaning-oriented morphological-syntactic points”, “attention to different readings”, “attention to the context” and “culture-orientedness”. According to the findings of the research, the Imam (A.S.) has paid attention to both lexical word analysis and Qur’anic single-word study in explaining mufradāt. In his interpretive narrations, “paying attention to the figurative meaning of the word and its semantic development”, “discourse-observation in the explanation of the word” and “pointing to the lack of synonymy” can also be seen, while his holiness has taken all of these into consideration with an emphasis on answering the related doubts and explaining the right theological beliefs for the addressees.
کلیدواژه‌ها [English]
single-word study, the Qur’an, interpretive narrations, Imam Riḍā (A.S.)
مراجع
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404ق). تحف العقول، محقق/ مصحح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
ابن فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة، محقق/ مصحح: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (بیتا). غریب القرآن، بیجا: بینا.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
ابن هائم، احمد بن محمد (1423ق). التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
ابنبابویه، محمدبنعلی (1378ق.). عیون اخبار الرضا7، محقق/ مصحح: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان، چاپ اول
ابنبابویه، محمدبنعلی (1398ق.). التوحید، محقق/ مصحح: هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول
ابنخلدون، عبدالرحمنبن محمدبن محمد (1408ق.). دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، محقق: خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر.
ابوحیان غرناطی، محمدبن یوسف (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
ابوموسی، محمد محمد (1408ق.). البلاغة القرآنیة فی تفسیر الزمخشری و اثرها فی الدراسات البلاغیة، قاهره: مکتبة وهبة، الطبعة الثانیة.
اسعدی، محمد و همکاران (1392)، آسیب شناسی جریان های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
اسلامی پناه (یزدی)، مهدی (1381). تفسیر ادبی قرآن، بی جا: انتشارات سرور.
بابایی، علی اکبر (1394). قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول.
بابایی، علی اکبر و عزیزی کیا، غلامعلی و روحانی راد، مجتبی (1379). روش شناسی تفسیر قرآن، زیر نظر: محمود رجبی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسۀ بعثة، چاپ اول.
بروجردی، حسین (1386ق). منابع فقه شیعه، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران: فرهنگ سبز، چاپ اول
بلاغی نجفی، محمد جواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
بنت الشاطی، عایشه (1376). اعجاز بیانی قرآن، مترجم: حسین صابری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1376
بنت الشاطی، عایشه (1388ق). التفسیر البیانی للقرآن الکریم، قاهره: دار المعارف.
بنت الشاطی، عایشه (1390). تفسیر بیانی قرآن کریم، مترجم: سید محمود طیب حسینی، قم: دانشکده اصول دین.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی- مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1389). دائرة المعارف قرآن کریم، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
حاجی خلیفه (کاتب چلبی)، مصطفی بن عبدالله (بیتا). کشف الظنون، بیجا: بینا (مکتبة الشاملة)
حکیمی،محمد رضا (1358). ادبیات و تعهد در اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خامه گر، محمد (1386). ساختار هندسی سوره های قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
خرمشاهی، بهاء الدین (1381). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران: ناهید، چاپ دوم.
الخطیب، عبداللطیف (1422ق). معجم القرائات، دمشق: دار سعد الدین، الطبعة الاولی.
الخولی، امین (1961م.). مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب (مجموعه مقالات)، بی جا، دارالمعرفة، الطبعة الاولی.
الخولی، امین (1987م). من هدی القرآن...فی اموالهم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب
الفاخوری، حنّا (1388). تاریخ ادبیات زبان عربی از عصر جاهلی تا قرن معاصر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، بی جا: انتشارات توس، چاپ هشتم.
فراء، یحیی بن زیاد، (2000م). معانی القرآن، محقق: محمد علی نجار، احمد یوسف نجاتی، قاهره- مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فقیه، حسین (1391). قرآن و فرهنگ عصر نزول، قم: مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
قاسم نژاد، زهرا و ستوده نیا، محمدرضا و شاملی، نصرالله (1393). اثر سیاق در اختلاف قرائات، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
قطب، سید (2002م). التصویر الفنی فی القرآن، قاهره: دار الشروق
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی، محقق/مصحح: طیب موسوی جزائری، قم: دار الکتب، چاپ سوم،
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، محقق/ مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
مجلسی، محمد باقر (1403ق.). بحار الانوار، محقق/مصحح: جمعی از محققان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم
محمد سعد، محمود توفیق (1430ق). دلالة الالفاظ علی المعانی عند الاصولیین؛ دراسه منهجیة تحلیلة، قاهره: مکتبة وهبة.
مرکز الثقافة و المعارف القرآنیة (1417ق). علوم القرآن عند المفسرین، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.
مهدوی، سید ابوالحسن (1387). ماهنامه موعود، شماره 91، صص40-47
میرحاجی، حمید رضا و نظری، یوسف (1392). بررسی بافت متن از دیدگاه برجسته ترین زبان شناسان قدیم مسلمان بر اساس الگوی حازم قرطاجنی، فصلنامه جستارهای زبانی، شماره 2.
نادری، عزت الله، سیف نراقی، مریم (1378). روش های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی؛ با تأکید بر علوم تربیتی، تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر.
نحاس، ابوجعفر (1421ق). اعراب القرآن، بیروت: منشورات محمد علی بیضون، دار الکتب العلمیة، چاپ اول
نحاس، ابوجعفر (بیتا). معانی القرآن، بی جا: بی نا (مکتبة الشاملة)
نکونام، جعفر (1379). روش تحقیق کتابخانهای با تأکید بر علوم اسلامی، قم: انتشارات اشراق.
