آیا می‌توانیم پدربزرگ‌ها را جوان‌ کنیم؟

علمی

آیا می‌توانیم پدربزرگ‌ها را جوان‌ کنیم؟

(جوانی سلول‌ها و عمر جاودانی انسان‌ها)

فریده فرهادی

پیری، فرآیندی است که طی آن عملکردهای اولیه‌ی سلولی شروع به کاهش می‌کنند و اندام‌ها به تدریج ناکارآمد می‌شوند. در حقیقت یکی از فرآیندهای مهم زیستی که موجب افزایش سن افراد می‌شود، پیری سلولی نام دارد. سلول‌های پیر، بسیاری از کارکردهای سلول‌های جوان را در خود ندارند و همین مسئله باعث می‌شود انسان‌ها با بالا رفتن سن، بسیاری از توانمندی‌های خود را از دست بدهند.

روند افزایش سن و پیری یک پدیده‌ی چند وجهی و پیچیده است. اگر چه زمانی پیری غیرقابل برگشت تلقی می‌شد؛ اما مفهوم اکسیر جوانی یا جوان‌سازی، قرن‌ها در تاریخ وجود داشته است و دانشمندان را همواره به  این فکر فرو برده که آیا مکانیزم واحدی، زمینه‌ی پیری را فراهم می‌کند؛ یا این‌که پیری در پی ترکیبی از چندین عامل متفاوت ایجاد می‌شود؟ آیا علم می‌تواند پیری را متوقف کند و انسان را بار دیگر جوان سازد؟

جوان‌سازی در حقیقت معکوس کردن پیری است و بنابراین نیاز به یک راهکار متفاوت و خاص دارد؛ یعنی ترمیم آسیب‌های ناشی از پیری یا جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده با بافت‌های جدید.

در واقع سلول‌های بدن دارای «اطلاعات جوانی» هستند؛ اما به مرور زمان آن‌ها را از دست می‌دهند. با این حال، همانند یک رایانه که نرم‌افزار جدیدی روی آن نصب می‌شود، می‌توان با هک کردن ژنتیکی، روند پیری را معکوس کرد. در حال حاضر، پژوهشگران زیادی در سراسر جهان در حال تلاش برای طراحی ساز و کارهای جوان‌سازی سلول‌های پیر هستند و در این میان به موفقیت‌هایی هم دست پیدا کرده‌اند و می‌توان امیدوار بود که در آینده باز هم بیش‌تر شود؛ البته در حال حاضر، نتیجه‌ی این تحقیقات، تولید داروهای معجزه‌گر و طولانی‌کننده مدت زندگی انسان نیست، بلکه هدف اصلی از این اقدامات، افزایش مدت زمانی است که فرد طی آن بتواند به سلامت و بدون ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج، زندگی کند. برای مثال؛ دانشمندان در محیط آزمایشگاه موفق شده‌اند با تغییراتی، بینایی یک موش را به زمان جوانی‌اش بازگردانند. هم‌چنین در یک روش پیری معکوس؛ پلاسمای موش جوان به موش‌های مسن داده شد که در نهایت منجر به بهبود عملکرد اندام‌های آنان شد و سلول‌های پیر را پاک کرد. این مطالعه به طور مؤثری توانست موش‌ها را تا ۵۴ درصد جوان کند.

متخصصان معتقد هستند که این تازه شروع کار است. با پیشرفت در این آزمایش‌ها می‌توان امیدوار بود که بافت‌های جوان را دوباره به بدن بازگرداند. آن‌ها به پژوهش‌های خود در زمینه‌ی متوقف کردن پیری ادامه می‌دهند و در پی یافتن مکانیسم‌های کلیدی؛ بدون فرآیند تولید دارو هستند. پژوهش جدیدی که در این زمینه صورت گرفته، نحوه‌ی عملکرد یک ترکیب شیمیایی خاص را نشان می‌دهد که می‌تواند سلول‌ها را فعال و جوان نگه دارد. دانشمندان کشف کرده‌اند که ژن‌هایی به‌نام «عامل پیوند» با افزایش سن به‌طور تصاعدی رو به نیستی می‌رود. دانشمندان هم‌چنین دریافته‌اند که عوامل شیمیایی خاصی سبب «عوامل پیوند» هستند. اگر بتوان این مواد شیمیایی عوامل پیوند که به‌طور مداوم رو به نیستی می‌روند را مجدداً فعال کرد، در آن صورت شاید بتوان امیدوار بود که وسیله‌ای برای ترمیم عملکرد سلول‌های پیر فراهم آمده است. جالب است بدانید که این ماده‌ی شیمیایی به‌طور طبیعی در شکلات تلخ، انگور قرمز و بلوبری یافت می‌شود.

با این حال بر اساس یک مطالعه، دانشمندان دریافته‌اند که  DNA‌بیش‌ترین تأثیر را در این پدیده و بروز اغلب ویژگی‌های پیری دارد. از نظر فیزیکی، هر موجود زنده هم، متأثر از شرایط و آرایش ژنتیکی و هم تأثیرات محیطی است. اطلاعات ژنتیکی، الگوهای منحصربه‌فردی هستند که همه‌ی ما از والدین بیولوژیکی خود به ارث می‌بریم، در حالی که فنوتیپ‌ها (خصوصیات و ویژگی‌هایی که در ظاهر موجود آشکار می‌شود و نتیجه‌ی اطلاعات ژنتیکی و تأثیرات محیطی است) می‌توانند به دلیل تأثیرات محیطی و سبک زندگی، مانند استرس زیاد، آسیب روحی، رژیم غذایی، اجتماعی بودن و بسیاری از عوامل دیگر، تغییر کنند.

از طرفی، هم‌چنان که اشاره شد این واقعیت که پیری یک پدیده‌ی چند وجهی و پیچیده است و در بروز پدیده‌ی پیری چندین استراتژی، انواع مسیرها، مولکول‌ها و سلول‌ها درگیر هستند، وضعیت را بسیار پیچیده‌تر می‌کند. مثلاً چندین مطالعه‌ی جوان‌سازی نشان می‌دهند که هر بافت خاص، ممکن است به یک استراتژی جوان‌سازی منحصر به فرد و بسیار ویژه نیاز داشته باشد. بنابراین، ارتباط متقابل بین همه‌ی این عوامل نیز ناشناخته است و ممکن است ترکیبی از استراتژی‌ها که مسیرهای زیادی را هدف قرار می‌دهند؛ برای جوان‌سازی واقعی مورد نیاز باشد.

به طور کلی در حال حاضر مطالعات علمی گسترده‌ای برای به تأخیر انداختن پیری و در نهایت درمان آن در جریان است؛ اما با در نظر گرفتن پیچیدگی بسیار زیاد مسئله، باید واقع‌بین بود و یک رویکرد بسیار پیچیده و همه جانبه را به کار گرفت. با این حال، خبر خوب این است که جنبه‌های خاصی از زندگی ما وجود دارد که می‌توانیم کنترل آن‌ها را در دست بگیریم و این موضوع  می‌تواند به افزایش و هم‌چنین کیفیت طول عمر ما کمک کند. داشتن یک سبک زندگی سالم که شامل ورزش فراوان، رژیم غذایی سالم و خواب خوب باشد، همگی می‌توانند در افزایش بهره‌وری و سلامت ما تا سنین بالا کمک زیادی کنند.