ابراهیمی, لیلا, بستان, حسین, درستی, مهدی. (1401). دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه223 سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 4(2), 101-133. doi: 10.22081/jqss.2022.64041.1193
لیلا ابراهیمی; حسین بستان; مهدی درستی. "دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه223 سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن". اسلام و مطالعات اجتماعی, 4, 2, 1401, 101-133. doi: 10.22081/jqss.2022.64041.1193
ابراهیمی, لیلا, بستان, حسین, درستی, مهدی. (1401). 'دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه223 سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن', اسلام و مطالعات اجتماعی, 4(2), pp. 101-133. doi: 10.22081/jqss.2022.64041.1193
ابراهیمی, لیلا, بستان, حسین, درستی, مهدی. دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه223 سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1401; 4(2): 101-133. doi: 10.22081/jqss.2022.64041.1193
2دانشیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم. قم. ایران.
3دانشجوی کارشناسی ارشد، طلبه سطه سه حوزه سفیران هدایت. قم. ایران.
تاریخ دریافت: 01 خرداد 1401،
تاریخ بازنگری: 01 مرداد 1401،
تاریخ پذیرش: 12 شهریور 1401
چکیده
یکی از تعبیرهایی که در قرآن به جنس زن نسبت داده‌شده، واژه حرث است. آیه 223 سوره بقره یکی از مهم‌ترین آیات مربوط به مسئله زن است که فهم درست این آیه تأثیر بسزایی در بازنمایی نگاه قرآن به موضوع زن و نتایج سرنوشت‌ساز آن دارد. در آیه حرث، با تشبیه زنان به حرث از نقش ویژه و انحصاری زنان در تکثیر نسل سخن به میان آمده است؛ اما همین امر باعث تشکیک و انتقاد به نظام حقوقی قرآن نسبت به ماهیت و جایگاه زن شده است. در این آیه، برای «تزیین سخن و رعایت ادب» با‌آوردن لفظ «حرث» به‌صورت کنایی به رابطه زناشویی اشاره شده است. هدف از این مقاله که توصیفی - تحلیلی است، تحلیل دلالت‌های مفهومی آیه حرث و پاسخگویی به تشکیک و انتقادهای وارده با تکیه بر مستنداتی چون خود آیه 223 سوره بقره، تفسیرهای موجود از آیه مذکور و قرائن قرآنی و روایی است تا از این رهگذر به دیدگاه واقعی نظام حقوقی قرآن درباره ماهیت و چیستی زن دست یابیم. با بررسی دقیق و همه‌جانبه می‌توان دریافت آنچه در این آیه آمده، نه تنها علیه حق زن نیست، بلکه در جهت حمایت از منزلت زن است. اگر در فرازهای مختلف آیه حرث دقت شود، هیچ دلالتی بر تفاوت ارزش‌گذاری میان دو جنس ندارد، بلکه از آیاتی است که ارزش زن و چیستی او را بیان می‌کند. به این معنا که در آیه به نقش ارتباط زن و مرد در فرزندآوری توجه شده است.
The Arguments of Comparing Women to Harth (Plowing) in Verse 223 of Surah Al-Baqarah with the Analytical-Critical Approach of Contemporary Modern Thinkers about It.
نویسندگان [English]
Leyla Ebrahimi1؛ Hoseein Bostan2؛ Mahdi Dorosti3
1PhD student, Al-Zahra University, Qom. Iran.
2Associate Professor, Department of Sociology, Research Institute for Hawzah and University of Qom. Qom. Iran.
3Master's student, student of the third level of Islamic Seminary, Safiran Hedayat. Qom. Iran.
چکیده [English]
One of the terms attributed to women in the Qur'an is the word harth. Verse 223 of Surah Al-Baqarah is one of the most important verses related to the issue of women, and the correct understanding of this verse has a significant impact on the representation of the Qur'an's view on the issue of women and its fateful results. In the verse of harth, the special and exclusive role of women in multiplying the generation is mentioned by comparing women to harth. However, this has caused doubt and criticism of the legal system of the Qur'an regarding the nature and status of women. In this verse, in order to "decorate speech and observe politeness", the word "harth" is used ironically to refer to the marital relationship. The purpose of this paper, which is descriptive-analytical, is to analyze the conceptual implications of the verse of harth and respond to the doubts and criticisms by relying on documents such as verse 223 of Surah Al-Baqarah, the existing interpretations of the mentioned verse and the Qur'anic and narrative arguments, so as to prove true view of legal system of the Qur'an about the nature and essence of women. Through a careful and comprehensive examination, it can be understood that what is mentioned in this verse is not only against women's rights, but also in the direction of supporting women's dignity. If you pay close attention to the different parts of the verse of harth, it does not indicate any difference in valuation between the two sexes, but it is one of the verses that discusses the value of a woman and what she is. This means that in the verse, attention is paid to the role of the relationship between men and women in having children.
کلیدواژه‌ها [English]
Harth, likening women to harth, the conceptual meaning of verse 223 of Baqarah, procreation.
مراجع
قرآن کریم. 1. آلوسى، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (ج1). بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون. 2. ابن‌جزى، محمّد بن احمد. (1416ق). التسهیل لعلوم التنزیل (ج1). بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی‌الأرقم. 3. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1422ق). زادالمسیر فی علم التفسیر (ج1). بیروت: دارالکتاب العربی. 4. ابن‌حنبل، احمد. (بی‌تا). مسند احمد (ج2). بیروت: دارصادر. 5. ابن‌درید، ابوبکر محمّد بن حسن. (1987م). جمهره اللغه (ج1). بیروت: دارالعلم للملایین. 6. ابن‌عاشور، محمّد طاهر. (1420ق). التحریر و التنویر (ج2). بیروت: مؤسسه التاریخ العربی. 7. ابن‌فارس، احمد بن زکریا. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (ج2). قم: دفتر تبلیغات اسلامی. 8. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر) (ج1). بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون. 9. ابن‌منظور، محمّد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج2و13، چاپ سوم). بیروت: دار صادر. 10. ابوحیان، محمد بن یوسف. (1420ق). البحر المحیط فى التفسیر (ج2). بیروت: دارالفکر. 11. ابوعبیده، معمر بن مثنی. (1381ق). مجازالقرآن (ج1). قاهره: مکتبة الخانجی. 12. ازهری، ابومنصور محمد بن احمد. (بی‌تا). التهذیب اللغه (ج15). بیروت: دار احیاء التراث العربی. 13. امین، نصرتبیگم. (بی‌تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن (ج2). [بی‌جا]: [بی‌نا]. 14. بابایی، علی‌اکبر؛ عزیزی‌کیا، غلامعلی و روحانی‌راد، مجتبی. (1388). روش‌شناسی تفسیر قرآن (ج2، چاپ چهارم). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 15. بابایی، علی‌اکبر. (1381). مکاتب تفسیری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). 16. بغوی، حسین بن مسعود. (1420ق). تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل (ج1). بیروت: دار احیاء التراث العربی. 17. بووار، سیمین. (1379).جنس دوّم (مترجم: قاسم صنعوی). تهران: انتشارات توس. 18. بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (ج1 و 5). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 19. ترمذی، ابوعیسی محمد. (1403ق). سنن الترمذی (ج1، چاپ دوم). بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع. 20. ثعلبى، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی (ج3). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 21. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد. (بی‌تا). الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة) (ج1 و 6). مصر: دارالکتب العربی. 22. حر عاملی، محمد بن‌حسن. (1409ق). وسائل الشیعه (ج25). قم: مؤسسة آل‌البیت^. 23. حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى. (بی‌تا). تفسیر روح البیان (ج1، 2 و 9). بیروت: دارالفکر. 24. حیدر، فرید عوض. (2005م). علم الدلاله و دراسه النظریه و تطبیقیه. قاهره: مکتبه الاداب. 25. خمینی، سیدروح الله. (بی‌تا). تحریر الوسیله (ج2 و 3). قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم. 26. خویی، سیدابوالقاسم. (1409ق). مبانی العروة الوثقی (ج2). قم: منشورات مدرسه دارالعلم. 27. راغب اصفهانى، حسین بن محمّد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالشامیة. 28. رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1387). منطق تفسیر قرآن (1). قم: جامعة المصطفی العالمیة. 29. مرتضی زبیدی، محمد بن احمد. (1414ق). تاج العروس (ج3). بیروت: دارالفکر. 30. زحیلی، وهبه. (1411ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج (ج2، چاپ دوم). دمشق: دارالفکر. 31. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل (ج2، چاپ سوم). بیروت: دارالکتاب العربی. 32. سبزواری، محمد. (1406ق). الجدید فى تفسیر القرآن المجید (ج1). بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. 33. سعیدی روشن، محمدباقر. (1383). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سازمان انتشارات. 34. سمرقندى، نصر بن محمد. (1416ق). تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم (ج1). بیروت: دارالفکر. 35. سید قطب. (1425ق). فی ظلال القرآن (ج1، چاپ سی‌وپنجم). بیروت: دار الشروق. 36. شبّر، عبدالله. (1407ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین. کویت: شرکة مکتبة الالفین. 37. شیبانى، محمد بن حسن. (1413ق). نهج البیان عن کشف معانى القرآن (ج1). قم: نشر الهادى. 38. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد. (1411ق). المحیط فی اللغه (ج3). بیروت: عالم الکتب. 39. صادقى تهرانى، محمد. (1406ق). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه (ج3، چاپ دوم). قم: فرهنگ اسلامى. 40. طالقانى، محمود. (1362). پرتوى از قرآن (ج2، چاپ چهارم). تهران: شرکت سهامى انتشار. 41. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2، مترجم: محمدباقر موسوى، چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامى. 42. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2 و 18، چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. 43. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج2 و 6، چاپ سوم). تهران: ناصرخسرو. 44. طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن (ج2). بیروت: دارالمعرفة. 45. طوسی، محمد بن حسن. (1365). تهذیب الاحکام (ج1، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه. 46. طوسی، محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الامامیه (ج6). تهران: المکتبه المرتضویه لاحیا الآثار الجعفریه. 47. طیب، عبدالحسین. (1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن (ج2، چاپ دوم). تهران: اسلام. 48. عابدینی، جواد. (1388). نواندیشی دینی و روش‌شناسی آن. مجله پژوهش، (۲). صص 7-37. 49. عسکری، ابوهلال. (1412ق). معجم فروق اللغات (ج1). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین ب-قم. 50. عیاشى، محمد بن مسعود. (1380ق). التفسیر (تفسیر العیاشی) (ج1). تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه. 51. فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). (ج6، چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 52. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین (ج8، چاپ دوم). قم: انتشارات هجرت. 53. فضایی، یوسف. (بی‌تا). سیر تکاملی تاریخ قرآن و تفسیر. تهران: مؤلفین. 54. فضل‌الله، سیدمحمدحسین. (1419ق). من وحی القرآن (ج5 و 23). بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر. 55. فیض کاشانی، محمد. (1415ق). تفسیر الصافی (ج5، چاپ دوم). تهران: مکتبه الصدر. 56. فیومی، احمد بن محمد. (بی‌تا). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (ج2). [بی‌جا]: [بی‌نا]. 57. قرشى بنابى، علىاکبر. (1371). قاموس قرآن (ج1). تهران: دارالکتب الإسلامیة. 58. قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن (ج3). تهران: ناصرخسرو. 59. قمى، على بن ابراهیم. (1367). تفسیر قمی (ج1، چاپ چهارم). قم: دارالکتاب. 60. قونوی، اسماعیل بن محمد. (1422ق). حاشیة القونوى على تفسیر الإمام البیضاوى و معه حاشیة ابن‌التمجید (ج5). بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون. 61. ماوردی، علی بن محمد. (بی‌تا). النکت و العیون تفسیر الماوردى (ج1). بیروت: دارالکتب العلمیه. 62. مراغی، احمد مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی (ج2). بیروت: دارالفکر. 63. مغنیه، محمدجواد. (1424ق). تفسیر الکاشف (ج2). قم: دارالکتاب الأسلامی. 64. مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان (ج1 و 3). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 65. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1374 و 1371). تفسیر نمونه (ج2). تهران: دارالکتاب الاسلامیه. 66. موسوی سبزواری، عبدالاعلی. (1409ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن (ج3، چاپ دوم). بیروت: مؤسسه اهل‌البیت:. دفتر سماحه آیت‌الله العظمى السبزوارى. 67. نجفی، محمدحسین. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج29). بیروت: دار احیاء التراث العربی. 68. نسفى، عبدالله بن احمد. (1416ق). تفسیر النسفى مدارک التنزیل و حقایق التاویل (ج1). بیروت: دارالنفائس. 69. نقی‌پورفر، ولی‌الله. (1381). پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن. تهران: اسوه. 70. هاشمی رفسنجانی، اکبر. (1386). تفسیر راهنما (ج2، چاپ پنجم). قم: بوستان کتاب. 71. هاشمی، احمد. (1381). ترجمه و شرح جواهر البلاغه (ج2، مترجم: حسن عرفان، چاپ دوم). قم: نشر بلاغت.
1؛ حسین بستان2؛ مهدی درستی3
