وحدانی فر, هادی, معلمی, حسن. (1401). نقد و بررسی تجربه گرایی افراطی در نفی و اثبات گزارهای دینی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 7(14), 135-158. doi: 10.22081/nir.2021.59217.1263
هادی وحدانی فر; حسن معلمی. "نقد و بررسی تجربه گرایی افراطی در نفی و اثبات گزارهای دینی". اسلام و مطالعات اجتماعی, 7, 14, 1401, 135-158. doi: 10.22081/nir.2021.59217.1263
وحدانی فر, هادی, معلمی, حسن. (1401). 'نقد و بررسی تجربه گرایی افراطی در نفی و اثبات گزارهای دینی', اسلام و مطالعات اجتماعی, 7(14), pp. 135-158. doi: 10.22081/nir.2021.59217.1263
وحدانی فر, هادی, معلمی, حسن. نقد و بررسی تجربه گرایی افراطی در نفی و اثبات گزارهای دینی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1401; 7(14): 135-158. doi: 10.22081/nir.2021.59217.1263
1دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان - دانشکده حقوق و الهیات -گروه معارف اسلامی
2قم - دانشگاه باقرالعلوم- گروه فلسفه اسلامی-
تاریخ دریافت: 11 آبان 1399،
تاریخ بازنگری: 05 مهر 1400،
تاریخ پذیرش: 08 آبان 1400
چکیده
پوزیتیویسم یا تجربهگرایی افراطی، نظام فلسفی و معرفت‌شناسی حسی است که با ورود به گزاره‌های‌دینی و مابعدالطبیعی، آنها را فاقد واقعیت عینی و خارجی می‌داند. از نظر تجربه‌گرایان افراطی، انتظار معرفت‌بخشی، حقانیّت و اثبات گزارههای دینی کاری بیهوده است. چنین برداشتی، بسیاری از حقایق عالم هستی همچون خدا، معاد، وحی، معجزه و روح را افسانه می‌پندارد. مقالۀ پیش‌رو، تفکر تجربهگرایی را با دلایل دروندینی و بروندینی و با رویکرد «توصیفی، تحلیلی و انتقادی»، بررسی و نقد نموده، بر این باور است کسب حقایق علمی و معرفتبخش تنها در حوزۀ رویکرد تجربی صِرف نیست، بلکه این رویکرد در محدودۀ حقایق طبیعی و مادّی ارزیابی و سنجش می‌گردد. از سوی دیگر، گزارههای دینی و ماورایی از یک اتقان علمی به معنای عام و معرفتبخش برخوردار است که حتی به طور قطعی می‌توان ادعا کرد حقانیت امور مادی و طبیعی، بهرۀ وجودی و معنایی خود را از حققیتی ماورایی به نام حقیقت هستیبخش (خدا) کسب نموده است. قرآن‌کریم و روایات‌اسلامی نیز از طریق تعدیل روش‌تجربی به اثبات برخی گزارههای ماورایی و در قالب روش تجربهگرایی اعتدالی یا تجربهگرایی شبه‌فلسفی یا شبه‌علمی میپردازند.
A Critical Review of Radical Empiricism in Denying and Proving Religious Propositions
نویسندگان [English]
hadi vahdanifar1؛ hasan malmi2
1دانشگاه شهید باهنر کرمان - دانشکده حقوق و الهیات -گروه معارف اسلامی
2قم - دانشگاه باقرالعلوم- گروه فلسفه اسلامی-
چکیده [English]
Positivism or radical empiricism is a sensory philosophical and epistemological system that, by entering religious and metaphysical propositions, considers them to lack objective and external reality. From the viewpoint of the radical empiricists, expecting knowledge provision, truthfulness and proof of religious propositions is absurd and futile. Such an impression would lead to considering many truths of the universe, such as God, resurrection, revelation, miracles and spirit as legends. The present article criticizes the empiricist thinking with intra-religious and extra-religious reasons with a “descriptive, analytical, and critical” approach and maintains that the acquisition of scientific and knowledge-providing facts is not merely in the field of the empirical approach; rather, this approach is evaluated within the limits of natural and material truths. On the other hand, religious and metaphysical propositions have a scholarly certainty in a general and knowledge-providing sense, which can even definitively be said that the truthfulness of material and natural entities has acquired its existential and semantic benefits from supernatural truths called knowledge-providing truth (God). In a similar sense, Holy Qur’an and Islamic traditions also prove some supernatural propositions through modification of the experimental method and in the form of moderate empiricism or pseudo-philosophical or pseudo-scientific empiricism.
کلیدواژه‌ها [English]
radical empiricism, religious propositions, positivism, sensory knowledge, the Qur’an, traditions
مراجع
قرآن‌کریم.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1376ش)، الأمالی، چاپ ششم، تهران: کتابچی.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1398ق)، اتوحید، ایران، قم: چاپ اول، جامعه مدرسین.
ابن‌منظور،محمد بن‌مکرم (1414)، لسان العرب، چاپ سوم، لبنان: دار صادر.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى،(1385ق)، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، چاپ دوم، قم: مؤسسة آل‌البیت:.
ادواردز، پل (1371)، براهین اثبات وجود خدا در فلسفۀ غرب، شهید علیرضا جمالی نسب و محمد محمدرضایی، قم: ناشر مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371ق)، المحاسن، چاپ دوم، قم: دار الکتب الإسلامیة.
باربور، ایان (1374)، علم و دین، ترجمة بهاء الدین خرمشاهی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی،
بریه، امیل (1377)، تاریخ فلسفۀ قرون وسطی و دورۀ تجدید، ترجمه و تلخیص یحیی مهدوی، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
پایکین، ریچارد و استرول، آوروم (1388)، کلیات فلسفه، سید جلال الدین مجتبوی، چاپ بیست و پنجم، تهران: حکمت.
پترسون، مایکل و همکارن (1388) عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ ششم، تهران: طرح نو.
دورانت، ویل،(1390)، تاریخ فلسفه، مترجم، عباس زریاب خویی، چاپ بیست‌و‌سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر،(1373)، لغتنامه، ج 4و6، چاپ اول، تهران: بی‌نا.
دیوانی، امیر،(1382)، قوانین طبیعت، چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه قم.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن،چاپ اول، بیروت: دارالقلم، الدارالشامیة.
زیبا کلام، فاطمه،(1385)، سیر اندیشۀ فلسفی در غرب، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شریف‌الرضى، محمد بن حسین،(1414ق)، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، چاپ اول، قم: هجرت.
شیخ طبرسی،(1390ق)، اعلام الوری بأعلام الهدی، چاپ سوم، تهران: اسلامیه.
شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413)، الإرشاد فیمعرفة حجج الله علی العباد، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
صفار، محمد بن‌حسن (1404 ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، چاپ دوم، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
صادقی، هادی (1386)، درآمدی بر کلام جدید، چاپ سوم، قم: طه و معارف.
عسکرى، حسن بن عبدالله (1400ق)، الفروق فى اللغة، چاپ اول، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
فاخوری، حنا، و الجر، خلیل (1386)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، چاپ هشتم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فیومى، أحمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجرة.
قائمی نیا، علیرضا (1381)، تجربه دینی و گوهردین، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق،(1407ق)، الکافی، تهران: چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة.
کاپلستون، فردریک (1370)، تاریخ فلسفه، ج8، بهاءالدین خرمشاهی، چاپ اول، تهران: انتشارات شرکت علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
کاپلستون، فریدریک (1389)، فلسفۀ معاصر، ترجمه دکتر علی اصغر حلبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات زوار.
خرمشاهی، بهاءالدین (1361) پوزیتیویسم منطقی، ترجمه مقاله جان پاسمور در دایره المعارف فلسفه، تهران،انتشارات علمی و فرهنگی.
خسروپناه، عبدالحسین،(1382)،انتظار بشر از دین، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مرکز مطالعات اسلامی استراسبورگ،(1386)، مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق7، ذبیح الله منصوری، تهران: چاپ چهارم، انتشارات بدرقه جاویدان.
هلالى، سلیم بن قیس،(1405ق)، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، چاپ اول، ایران؛ قم: الهادى.
هاسپرز، جان،(بیتا)، نقدی بر براهین اثبات وجود خدا به روش تحلیل فلسفه، گروه ترجمه و وایرستاری مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
هالینگ دیل، رجینالد جان (1381)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه عبدالحسین آذرنگ،ویرایش دوم،تهران، ققنوس
واسطى، زبیدى، حنفى (1414ق)، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ اول، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
وحدانی فر، هادی (1393)، درآمدی بر خداشناسی، چاپ اول، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنرکرمان
وحدانیفر، هادی (1394)، حسن و قبح ذاتی و عقلی از منظر اندیشمندان اسلامی، چاپ اول، قم: دفتر نشر معارف با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی.
