امامی, محمد, پولادین طرقی, حجت, محمدی مقدم, محمد جواد, فرح زاد, محسن. (1402). مبانی فقهی مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 9(1), 133-160. doi: 10.22034/jrj.2022.63447.2444
محمد امامی; حجت پولادین طرقی; محمد جواد محمدی مقدم; محسن فرح زاد. "مبانی فقهی مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر". اسلام و مطالعات اجتماعی, 9, 1, 1402, 133-160. doi: 10.22034/jrj.2022.63447.2444
امامی, محمد, پولادین طرقی, حجت, محمدی مقدم, محمد جواد, فرح زاد, محسن. (1402). 'مبانی فقهی مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر', اسلام و مطالعات اجتماعی, 9(1), pp. 133-160. doi: 10.22034/jrj.2022.63447.2444
امامی, محمد, پولادین طرقی, حجت, محمدی مقدم, محمد جواد, فرح زاد, محسن. مبانی فقهی مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 9(1): 133-160. doi: 10.22034/jrj.2022.63447.2444
1دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ مشهد-ایران؛ (نویسنده مسئول)
2دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و طلبه سطح چهار حوزه علمیه مشهد- مشهد ایران
3دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
4دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد- ایران.
تاریخ دریافت: 25 فروردین 1401،
تاریخ بازنگری: 28 اردیبهشت 1401،
تاریخ پذیرش: 17 شهریور 1401
چکیده
در مواردی مشاهده می‌شود که شخصی مرتکب فعلی می‌شود اما مسئولیت آن متوجه دیگری است؛ مانند مسئولیت دولت در قبال برخی از خسارات وارده توسط کارکنان، درحالی‌که این با اصل کلی شخصی بودن مجازات و توجه مسئولیت به مرتکب آن، که مستفاد از آیات متعددی از قرآن است، منافات دارد. اکنون سؤال پیش رو، این است که آیا این موارد در فقه اسلامی قابل رصد بوده و مبانی فقهی آن چیست؟ تاکنون برای پاسخ به این سؤال تلاش‌هایی انجام شده که به نظر قانع‌کننده نیست. این مقاله که به شیوه تحلیلی تدوین شده، درصدد ارائه پاسخی جامع به پرسش فوق است. پس از نقد استناد مسئولیت غیر به‌قاعدۀ «من له الغنم فعلیه الغرم» یا قاعدۀ «اقوی بودن سبب از مباشر»، این نتیجه حاصل شده است که به تنقیح مناط از موارد مطرح شده در فقه یا استخراج مذاق شریعت از موارد متعددی که در لسان فقها مسئولیت فعل یک شخص به دیگری داده‌شده، می‌توان مبنای آن را تسلط شخص ثالث و اقتدار او نسبت به مرتکب عمل برشمرد و یا از بنای عقلایی برای اثبات آن بهره جست.
Jurisprudential Principles of Liability due to the Action of Another person
نویسندگان [English]
Mohammad Imami1؛ Hojjat Pooladin toroghi2؛ Muhammad javad Muhammadi Mughadam3؛ mohsen Farah Zad4
1Razavi University of Islamic Sciences
2PhD student in private law at Razavi University and a student at level 4 of the seminary
3An M.A. student of Jurisprudence at, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
4A Ph.D. student of Civil LAw, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]
In some cases, it is observed that a person commits the crime, but the liability lies with another person. Such as the government’s liability for some damages caused by its employees. However, this contradicts the general principle that the punishment is directed at the person and the liability directed at the perpetrator, which is based on several verses of the Holy Qurʼān. Now the question arises that what are the rules in Islamic jurisprudence that can prove nthis liability. So far, attempts have been made to answer this question, which do not seem to be convincing. Compiled analytically, this study tries to provide a comprehensive answer to the above question. Criticizing refering responsibility of others to the principle “Whoever benefits, the loss will also be his responsibility” or the principle “the instigator is stronger than the principle offender,” this conclusion has been reached that it is based on tanqīḥ manāṭ (refinement of the basis of a ruling) raised in the jurisprudence or the extraction of the religious shariat tendency from the many cases in the words of the jurists that the responsibility for the act of one person is given to another, it can be considered as the dominance of the third party and his authority over the perpetrator, or it can be used the intellectual’s procedure to prove it.
کلیدواژه‌ها [English]
Civil liability, third party, principle offender, instigator, jurisprudential rule
اصل مقاله
در دست اقدام ....
مراجع
* قرآن کریم
ابن‌فهد‌حلّى، جمال‌الدین. 1407ق. المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلی، محمدعلی. 1397ش. حقوق جزای عمومی. چاپ چهل‌و‌هشتم، تهران: نشر میزان.
اصفهانی، محمدحسین. 1373ش. نهایه الدرایه فی شرح الکفایه. قم: موسسه آل البیت(علیهم السلام).
امام خمینی، سید روح الله. بی تا. تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
امام خمینی، سید روح الله. 1422ق. کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
ایروانی، باقر. 1394ش. ترجمه وشرح فارسی دروس فی علم الاصول. چاپ ششم، بی‌جا: نصائح.
تبریزى، ابوطالب. 1421ق. التعلیقة الاستدلالیة على تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
جعفریان، رسول. 1428ق. رسائل حجابیه. چاپ دوم، قم: انتشارات دلیل ما.
جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود. 1423ق. موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
حرعاملى، محمد بن حسن. 1409ق. وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
خطیبی، مهدی. «اعتبارسنجی تراکم ظنون در فرآیند استنباط». جستارهای فقهی و اصولی. 1398 (سال پنجم) .16، 7-34.
خوانسارى، سید احمد. 1405ق. جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
روحانی، سید صادق. بی تا. منهاج الصالحین. قم: بی‌نا.
ژوردن، پاتریس. 1391. تحلیل رویه قضایی، در زمینه مسئولیت مدنی. ترجمه: مجید ادیب، چاپ دوم، تهران: میزان.
سبزوارى، محمد باقر. 1423ق. کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهید‌اوّل، محمد بن مکّی. 1410ق. اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: الدار الإسلامیة.
