نهبندان، خاستگاه آسبادهای دنیا

گاهی همین کنار گوشمان مکان‌هایی هستند که از آن سر دنیا توریست‌ها برای دیدن‌شان هزینه می‌کنند و سختی سفر را به جان می‌خرند، اما ما از آن‌ها غافلیم...

نهبندان، خاستگاه آسبادهای دنیا

امین صادق‌پور – 15 ساله از مه‌ولات

در گذشته‌‌‌‌های دور که هنوز انرژی الکتریکی و برق اختراع نشده بود، مردم سرزمین ایران اولین بار برای خودشان سازه‌هایی را در مناطق بادخیز مثل شرق و جنوب شرق کشور ساختند که با آن بتوانند گندم و جو را آرد و نیاز‌های روزمره‌ی‌شان را بر طرف کنند. مردم نام این سازه‌ی جالب را آسباد گذاشتند.

آسباد از ترکیب دو کلمه‌ی آس و باد تشکیل شده که آس به معنای سنگی که گندم را آرد می‌‌کند و باد نیز به بادهای 120 روزه‌ی سیستان اشاره دارد که هر ساله منطقه‌ی بیابانی «نهبندان» از وزش این باد‌ها برخوردار است.

شهر کویری نهبندان که در استان خراسان جنوبی قرار دارد، در اطراف بیابان لوت واقع شده و مثل مرواریدی در دل این بیابان جهانی می‌‌درخشد؛ نخستین آسبادهای دنیا نیز در این شهر ساخته شده و برای همان  به نهبندان، خاستگاه آسبادهای دنیا می‌‌گویند.

پیشینه‌ی ساخت آسبادها در نهبندان به دویست سال پیش از میلاد مسیح(ع) برمی‌‌گردد. در گذشته 180 دستگاه آسباد در این شهر وجود داشت؛ اما به دلیل وسعت شهرنشینی و ساختن خانه‌های مسکونی فقط دوازده دستگاه آسباد در شهر نهبندان باقی مانده است. البته در شانزده روستای شهرستان نهبندان نیز آسباد وجود دارد.

آسبادها از دو قسمت تشکیل شده‌‌اند: قسمت اول آسیاخانه و قسمت دوم پرخانه.

آسیاخانه بخش زیرین آسباد است که به صورت اتاقی احداث شده، در آسیاخانه سنگ آس و تجهیزات آرد کردن گندم وجود دارد. در پرخانه آسباد نیز دو دیوار روبه‌روی هم‌دیگر قرار گرفته‌‌اند که پره‌های پرخانه‌‌‌ی آسباد در بین دو دیوار قرار گرفته و از جهت راست پشت آسباد درز بزرگی وجود دارد که باد از آن عبور می‌‌کند و پره‌های پرخانه را به حرکت در می‌‌آورد و باعث می‌‌شود سنگ آسیا به حرکت درآید‌. پرخانه از طریق یک حفره با چوبی بلند با سنگ آسیاخانه ارتباط برقرار می‌‌کند.

این آسبادها به صورت جداگانه در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و قرار است به زودی در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شوند.