آمار
| تعداد نشریات | 50 |
| تعداد شماره‌ها | 2,337 |
| تعداد مقالات | 33,783 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,322,255 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,311,831 |
روش‌شناسی کشف حقوق طبیعی در نظریه شهید مطهری | ||
| فلسفه حقوق | ||
| مقاله 8، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، فروردین 1402، صفحه 167-188 اصل مقاله (4.97 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/phlq.2023.67119.1037 | ||
| نویسندگان | ||
| محمدهادی حاضری* 1؛ محمدهادی حاضری2 | ||
| 1دکتری، گروه فلسفه حقوق، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران | ||
| 2دانشیار، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 19 مرداد 1402، تاریخ بازنگری: 04 آذر 1402، تاریخ پذیرش: 04 آذر 1402 | ||
| چکیده | ||
| شهید مطهری به گواه شواهدی، یکی از معدود نظریه‌پردازان حقوق طبیعی در فلسفه حق اسلامی به‌شمار می‌رود. این ادعا پس از آن اثبات می‌پذیرد که تفسیرها و استدلال‌های سایر نظریه‌پردازان پیرامون حق و حقوق اسلامی، مورد تأمل قرار گیرد و فاصله ایشان با شهید مطهری روشن شود. پژوهش حاضر با تمرکز بر دیدگاه شهید مطهری، آن را مقدمه و پایه مباحث دیگر می‌داند و لذا کمتر به وجه اختلاف نظرات پرداخته است. این نوشتار درصدد است تا جای ممکن چگونگی دستیابی شهید مطهری به نظریه حقوق طبیعی در قاموس فکری امامیه را توصیف و تحلیل کند. از این‌رو سؤال اصلی پژوهش این است که «از نظر شهید مطهری، اولاً، منبع و مبنای حقوق و احکام در اسلام، طبیعی است یا تشریعی؟، و ثانیاً، چگونه این حقوق قابل کشف هستند؟». روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان می‌دهد که از نظر شهید مطهری، مسلمانان پایه‌گذار حقوق طبیعی به معنای حقوق عادلانه انسانی هستند. ذات حق، پیرو همبستگی مبانی نظری و عملی نظیر توحید، هماهنگی تکوین و تشریع، و نظام تکاملی که در حکمت اسلامی از آن‌ها سخن می‌رود، غیرموضوعه، کشفی، و دارای نفس‌الامر است. ویژگی شهید مطهری در افتراق از سایر نظریه‌پردازان معاصر، فراروی از این بُعد هستی‌شناختی، و التزام به بازشناسی حق عقل در اجتهاد و نسبت سازوار حق طبیعی و حق الهی، در بُعد معرفت‌شناختیِحقوق است. وی با آگاهی ژرف خویش، پرده از اندیشه‌ای برمی‌دارد که گرچه زیر بیرق اصل عدل و تبعیت احکام و حقوق از مصالح واقعی حرکت می‌کند و به این وسیله خویش را از زمره امامیه می‌خواند، اما در حقیقت و کٌنه، ذات حق را تشریعی و موضوعه می‌بیند. از همین‌رو، در حالی‌که این اندیشه استناد به طبیعت را برای احراز حقوق، مردود اعلام می‌کند، شهید مطهری طبیعت را آیت الله و هر استعداد طبیعی را سند یک حق می‌داند. قوه و استعدادها نشانه حق‌ها و تلاش در جهت رسیدن به غایت و فعلیّت متناسب آن قوه، بوده و مفاد حقوق را تشکیل می‌دهند. شهید مطهری با توجه و التفات به نتیجه منطقیِ اصول و قواعدی همچون عدل، منبع بودنِ عقل، ملازمه عقل و شرع، تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی، دوگانه امر واقعی و ظاهری و ...، در معرفت‌شناسیِ حقوقی امامیه، نظریه حق و قانون طبیعی را طرح و پشتیبانی می‌کند. این نظریه در تقابل با اندیشه غالب در میان اندیشوران معاصر امامیه، در غربت به‌سر می‌برد. نظریه مقابل، حیث ثبوتی حق‌ها را از حیث اثباتی تفکیک کرده و قایل به تشریعی و موضوعه بودنِ حق‌ها و تکلیف‌ها در اندیشه حقوقی اسلام است. این نگاه که در شباهت با نگاه اشعری است، مورد انتقاد شهید مطهری می‌باشد. از نظر ایشان، اسلام در لباس شریعت، مبتنی بر حقایق و واقع، بیان‌کننده حق و قانون است، نه واضع و مؤسس آن. لذا برای عقل به‌مثابه ابزار شناسنده حقیقت، واقع و طبیعت، شأن بارزی در معرفت‌شناسی حقوقی قایل است. البته این مهم بدین معنی نیست که تمام احکام قابل درک عقلی هستند، بلکه معنای صحیح آن امکان و گشودگی عقل برای فهم حقوق است، ولو اینکه بخشی از شریعت فوق، درک عقل باشد. اما برخی با تعمیم استثناء به کل شریعت، عقل را از کار انداخته و تمام بار مسلمانی را بر تعبّد می‌گذارند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حق؛ حقوق طبیعی؛ عدل؛ عقل؛ شهید مطهری؛ طبیعت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Methodology of Discovering natural rights in Martyr Motahari's Theory | ||
| نویسندگان [English] | ||
| MohammadHadi Hazeri1؛ Hamid Parsania2 | ||
| 1P.hD., Department of Philosophy of Law, Baqir al-Olum University, Qom, Iran | ||
| 2Associate Professor, Department of Sociology, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| According to evidence, Martyr Motahari is considered as one of the few theorists of natural rights in the philosophy of Islamic law. Such claim will be proven after considering interpretations and arguments of other theorists regarding Islamic law and rights and their thoughts gap with martyr Motahari is crystally clarified. The present research, focusing on Martyr Motahari's point of view, regards the issue as an introductory foundation of other topics, therefore less attention is paid to such differences in his ideas. This article tries to fully describe and analyze how Martyr Motahari reached the theory of natural rights in the intellectual thoughts of Shia (Imamia). Therefore, the main question of the research according to Motahari is whether or not the source and basis of laws and rulings in Islam is natural or legal. The following question is how these rights can be discovered. The research method hired here, is descriptive and analytical; the results depicts that according to Martyr Motahari, Muslims are the founders of natural rights in the sense of human rights. The essence of the right to follow the solidarity of theoretical and practical foundations, such as monotheism, harmony, creation, legislation, and the evolutionary system as mentioned in Islamic wisdom, is non-subjective, discoverable, and self-contained. The disringuished characteristic of Martyr Motahati's thoughts and teachings from other contemporary theorists is his ontological dimension and commitment toward recognizing the right of reason in ijtihad and the harmonious ratio of natural right and divine right in the epistemological legal dimension. By his deep awareness, he reveals an idea that although it moves under the principle of justice and following rules and rights from the real interests; meaning that he calls himself from the group of Shia Imamia, but in reality, he sees the essence of the right as legal and subjective. Therefore, while such thought declares that reference to nature to obtain rights is rejected, Martyr Motahari considers nature to be the sign of God and every natural talent is an evidence of a right. Powers and talents are signs of rights and efforts to reach the goal, ultimate end, actuality of that power and constitute the provisions of rights. Martyr Motahari, regarded the logical result of the principles and rules, such as justice at the source of reason, the companion of reason and Sharia, following the rulings from the real benefits and evils, the duality of the real and the apparent issues, etc., proposed and supported the theory of right and natural law in the legal epistemology of Shia /Imamia. The mentioned theory is in opposition to the prevailing thought among the contemporary thinkers of Shia's. The opposite theory separates the evidentiary aspect of rights from the affirmative dimension and argues that rights and duties are legitimate and subject in Islamic legal thought. The view, being similar to the Ash'ari view, is criticized by Martyr Motahari. According to him, Islam, in the guise of Sharia, is based on facts and reality, expressing the right and the law, not its author nor founder. Therefore, reason as a tool for recognizing truth, reality and nature is highly valued in legal epistemology. Of course, that never means all legislating nor rulings can be understood intellectually, but the correct true meaning is the possibility and openness of the intellect to understand the law, even if part of the above Sharia is to percept the intellect. But some people, by generalizing the exception to the entire Sharia law, have disabled reason and put the entire burden of a Muslim on worship, restrictly. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Right, Natural rights, Justice, Reason, Martyr Motahari, Nature | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن‌شعبه حرّانی، حسن‌بن‌علی(1363). تحف العقول عن آل‌الرسول. قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
امام خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج20.
انصاری، مرتضی (1383). مطارح الانظار. قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ دوم، ج2.
توسلی، حسین (1380). فلسفه حق در اندیشه سیاسی شهید مطهری. علوم سیاسی، شماره13، ص180-205.
جاویدی، مجتبی (1394). حق طبیعی یا حق پوزیتیویستی؛ بازتعریف مفهوم «حق» در حقوق اسلامی. پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 42، ص115-138
جوادی‌آملی، عبدالله (1388). حق و تکلیف در اسلام. قم: اسراء، چاپ سوم.
جوادی‌آملی، عبدالله (1381). فلسفه حقوق بشر. قم: اسراء، چاپ سوم.
جوادی‌آملی، عبدالله (1386). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء.
طالبی، محمدحسین (1394). دانش فلسفه حق در اندیشه آیت‌الله جوادی آملی. حکمت اسراء، شماره 25، ص29-67. فیومی، احمدبن محمد (1405ق). المصباح المنیر. قم: دارالهجره، ج2.
قربان‌نیا، ناصر (1392). حقوق طبیعی و حقوق بشر. حقوق بشر، 8(1-2)، ص41-58.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377). حقوق و سیاست در قرآن. نگارش محمد شهرابی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380). نظریه حقوقی اسلام. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1341). حق عقل در اجتهاد. مکتب تشیع، شماره 9، ص353-368.
مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار استاد شهید مطهری. تهران: صدرا، چاپ هفتم، ج21، 19، 6.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). یادداشت‌های استاد شهید مطهری. تهران: صدرا، ج3، 5، 1.
ورعی، جواد (1381). حقوق و ظایف شهروندان و دولت‌مردان. قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 145 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 163 |
||