جن‌های چاه‌کن!

جن‌های چاه‌کن!

معرفی قنات قصبه

شقایق مستعلی‌پور[1]

توی قرآن گفته شده که جن‌ها به دستور حضرت سلیمان کاخ ساختند، پس داستان‌های مردم گناباد هم می‌تواند واقعی باشد!

مردم گناباد اعتقاد دارند که قنات «قصبه» را جن‌ها یا دیو‌ها ساخته‌اند. رد پاهایی هم پیدا کرده‌اند که بزرگ‌‌تر از رد پای انسان است و نشان می‌دهد کسانی که قنات را در دل زمین حفر کرده‌اند، قدشان از انسان‌ها بزرگ‌‌تر بوده است؛ اعتقاد دارند که گناباد شهر جن‌ها بوده است و اسم شهر هم جن‌آباد بوده و اسم قنات هم «قنات جن» بوده است!

بعضی‌ها می‌گویند قنات قصبه قبل از پیدایش شهر گناباد وجود داشت، و همین احتمال؛ ساخت قنات به دست جن‌ها را تقویت می‌کند. محلی‌ها سینه‌به‌سینه افسانه‌ی دیگری هم درباره‌ی قنات گفته‌اند. می‌گویند وقتی نیاز به آب، دغدغه مهمی بود، فردی به نام «طاهر آب‌شناس» دست به کار شد و به دیوها دستور داد کانال آبی در زمین حفر کنند.

در مورد مکان‌هایی مثل قنات، آب‌انبار، غار، و کلاً مکان‌هایی که تنگ و تاریک است، داستان‌های ترسناک زیادی گفته می‌شود. مثلاً در مورد همین قنات، مردم محلی می‌گویند که شب‌ها صداهایی از آن شنیده می‌شود. مردم اعتقاد دارند این صداها، صدای ارواح است؛ روح‌های سرگردان حفارهایی که موقع کندن چاه‌های قنات و دالون‌های آن، در اثر خفگی جان داده‌اند.

من دارم این همه در مورد قنات و حفاری و این‌ها حرف می‌زنم و یادم رفته که باید اول برایتان بگویم که قنات و داستان قنات قصبه چیست!

قنات یا کاریز به مجموعه چاه‌هایی می‌گویند که به هم با دالان‌هایی در زیر زمین متصل شده‌اند تا آب زیرزمینی را از دل زمین بیرون کشیده تا مردم از آن استفاده کنند.

دو نوع قنات داریم؛ یکی قنات کوهستانی و دیگری قنات دشت.

قنات‌های کوهستانی را در دامنه و دره‌های شیب‌دار کوه حفر می‌کنند. این مناطق بر اثر آب شدن برف‌ها سفره‌های زیرزمینی پر آبی دارد؛ پس حفر قنات در آن‌ها کاملاً هوشمندانه است. این قنات‌ها به اندازه 50 تا 500 متر عمق دارند. عمق مادر چاهِ قنات‌های کوهستانی به 3 تا 20 متر می‌رسد. میزان آبدهی این قنات‌ها حدود 1 تا 25 لیتر در ثانیه است.

محل حفر قنات‌های دشت، زمین‌های هموار است. این قنات‌ها نسب به قنات‌های کوهستانی عمیق‌ترند.

و اما قنات قصبه:

اگر بگوییم ایرانی‌ها ماهرترین حفارهای جهان بوده‌اند، بی‌راه نگفته‌ایم. عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان در ایران است. امروز سری به قنات قصبه می‌زنیم. اینجا دالان‌های چندکیلومتری‌اش در دل زمین، قصه‌ها برای گفتن دارند. سفر ما به قنات قصبه مثل داستان «سفر به اعماق زمین» «ژول ورن»، هیجان‌انگیز می‌شود. اگر از جن و دیو و یا ارواح سرگردان نمی‌ترسید، کوله‌پشتیتان را بردارید، به دل قنات بروید.

قنات قصبه کجاست؟

گناباد است. شهرستان گناباد در شرق ایران و جنوبی‌ترین بخش خراسان رضوی است. ایرانی‌ها و حتی خارجی‌ها این شهر را به قنات قصبه در دل زمین‌هایش می‌شناسند. حفر قنات به هزاران سال قبل برمی‌گردد و شهر گناباد هم قدمت زیادی دارد. این شهر از کهن‌ترین شهرهای خراسان و قناتش یکی از عجیب‌ترین قنات‌های ایران است.

این قنات از معروف‌ترین قنات‌های ایران است و قدمتی 2500 تا 2700ساله دارد. باستان‌شناس‌ها بعد از بررسی روی سفال‌های دیواره قنات احتمال دادند، ساخت رشته اصلی آن مربوط به دوره هخامنشیان است.

معمولاً فکر می‌کنیم اولین ساخته‌های بشری باید ساده‌ترین در نوع خودش باشد؛ اما قنات قصبه نظرتان را تغییر می‌دهد. با این‌که قنات عمق بسیار زیادی دارد، آن را به ماهرانه‌ترین شکل ممکن ساخته‌اند. حالا تصور کنید در زمان حفر این قنات‌ها هیچ‌کدام از امکانات حفاری امروز هم وجود نداشت.

مشخصه‌های قنات قصبه گناباد

عمق این قنات به 33 کیلومتر می‌رسد و 2 شاخه اصلی و 6 شاخه فرعی دارد. ساخت این شاخه‌ها از قنات قصبه گناباد بسیار هوشمندانه بود. حفارها در آن زمان احتمال ریزش و قطع جریان آب قنات را دست‌کم نگرفتند. بعد از ساخت 2 شاخه در 683 متری کانال اصلی، 6 شاخه کانال فرعی هم اضافه کردند. قصبه و دولاب دو شاخه اصلی قنات هستند.

تعداد حلقه‌چاه‌های این قنات به بیش از 470 عدد می‌رسد. حفر چاه‌های زیاد برای آن بود که به‌وقت جنگ، دشمن نتواند آب را به روی مردم ببندد. در حال حاضر 60 درصد چاه‌های قنات مسدود است؛ اما   40 درصد چاه‌ها با 150 لیتر در ثانیه آب‌دهی دارند.

[1] منبع: https://blog.rahbal.com