حسینی زاده, سید عبدالرسول, احمدی نژاد, فاطمه. (1402). معناشناسی نسخ در روایات تفسیری. اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), -. doi: 10.22081/jqr.2023.65759.3678
سید عبدالرسول حسینی زاده; فاطمه احمدی نژاد. "معناشناسی نسخ در روایات تفسیری". اسلام و مطالعات اجتماعی, 28, 108, 1402, -. doi: 10.22081/jqr.2023.65759.3678
حسینی زاده, سید عبدالرسول, احمدی نژاد, فاطمه. (1402). 'معناشناسی نسخ در روایات تفسیری', اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), pp. -. doi: 10.22081/jqr.2023.65759.3678
حسینی زاده, سید عبدالرسول, احمدی نژاد, فاطمه. معناشناسی نسخ در روایات تفسیری. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 28(108): -. doi: 10.22081/jqr.2023.65759.3678
1دانشیار گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران
2دانش‌آموخته دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
تاریخ دریافت: 01 بهمن 1401،
تاریخ بازنگری: 23 خرداد 1402،
تاریخ پذیرش: 04 تیر 1402
چکیده
کثرت موارد آیات منسوخ در روایات و به‌تبع آن در آراء برخی مفسران و مؤلفان، ازجمله مسائل مهم و بحث‌برانگیزی است که بعضاً سبب بهانه‌تراشی مخالفان قرآن شده است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی، در صدد اثبات این حقیقت است که کاربرد اصطلاح نسخ در روایات معصومان (ع) و سخنان سلف در معنایی متفاوت از معنای مصطلح آن است. حاصل پژوهش در روایات یادشده، به‌ویژه روایاتی که از نسخ برخی آیات قرآنی خبر داده‌اند، آنکه گستره نسخ در این گونه روایات، فراتر از نسخ مصطلح، بر تخصیص عمومات، تقیید مطلقات، استثنا، تبیین مجملات و نسأ، شمول و انطباق دارد و موارد نسخ مصطلح در روایات یادشده بسیار اندک و کمیاب است، بلکه چه‌بسا بتوان با بررسی دقیق‌تر همین موارد اندک، نتیجه گرفت که اصولاً نسخ مصطلح در قرآن نیست و اگر در بعضی روایات که در صدد تقسیم محتوای قرآن هستند، در کنار ناسخ و منسوخ، عام و خاص نیز آمده، از باب ذکر خاص بعد از عام است. همچنین در روایتی، امام علی (ع) خطاب به شخصی که مردم را موعظه می‌کرد، موعظه و نصیحت کردن مردم و ترساندن آنها از قیامت و حساب و کتاب را مشروط به دانستن ناسخ و منسوخ فرمودند، که این روایت نیز شاهدی است بر اینکه مراد از ناسخ و منسوخ در این روایات، نسخ مصطلح که در احکام است، نیست.
Sayyid Abd al-Rasul Husaynizadeh1؛ Fatemeh Ahmadinezhad2
1Associate Professor, Department of Interpretation and Qur'anic Sciences, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur’an, Qum
2Ph.D. Graduate of Comparative Interpretation, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur’an
چکیده [English]
The abundant instances of abrogated verses in narrations and, accordingly, in the opinions of some interpreters and authors, is among the important and controversial issues that have sometimes caused the opponents of the Qur'an to create excuses. This article, using a descriptive-analytical method, aims to prove the fact that the use of the term "abrogation" (naskh) in the hadiths of the Infallibles and the sayings of the predecessors has a different meaning from its conventional meaning. The outcome of the research in the aforementioned narrations, especially the narrations that have informed about the abrogation of some Qur’anic verses, is that the scope of the abrogation in such narrations, beyond the conventional abrogation, applies to the allocation of generalities, the limitation of absolutes, exception, elucidation of inclusive concepts and postponement (nasa’); and the cases of conventional abrogation in the above-mentioned narrations are very few and rare. Furthermore, perhaps by more closely examining these few cases, it can be concluded that, in principle, there is no conventional abrogation in the Qur'an, and if in some narrations that aim to divide the content of the Qur'an, along with the abrogating (nāsikh) and abrogated (mansūkh), general and specific are also mentioned, it is in terms of mentioning the general after the specific. Also, in a narration, Imam Ali (A.S.) addressed the person who was preaching the people and said that preaching and advising the people and frightening them of the Day of Judgment and reckoning and the Scripture are conditional on knowing the abrogating and the abrogated. This narration is a testimony to the fact that what is meant by the abrogating and the abrogated in these narrations is not the same as the conventional abrogation mentioned in the rulings.
کلیدواژه‌ها [English]
The Qur'an, exegetical narrations, abrogation, allocation, restriction, postponement (nasa’)
مراجع
قرآن کریم.
آلوسی، محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، اول.
ابن‌اثیر جزری، (1367ش)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، محقق: محمود محمد طناحی، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چهارم.
ابنحزم اندلسی، (1406 ق)، الناسخ و المنسوخ فی القرآن الکریم، محقق: عبدالغفار سلیمان البغدادی، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419 ق.)، «تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)»، محقق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، اول.
احمدی نژاد، فاطمه، حسینی زاده، ابوترابی، (1397ش)، معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط، و تمهیدی از منظر آیت الله معرفت (ره) تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش37، ص107-139.
ابنمنظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، سوم.
انیس و دیگران (1408ق) المعجم الوسیط، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بابائی، علی اکبر، (1400ش) علوم قرانی 4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چهارم.
بحرانی، هاشم، (1416 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، محقق: قسم دراسات الاسلامیه مؤسسه بعثت قم، تهران: بنیاد بعثت، اول.
بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب‌الآیات والسور، تحقیق: عبدالرزاق غالب، بیروت: دار الکتب العلمیه، اول، 1995.
جصاص، احمد بن علی، (1405 ق)، احکام القرآن، محقق:محمد صادق قمحاوی، بیروت:دار احیاء التراث العربی، بینا.
حبنکة المیدانی، عبدالرحمن حسن، (1420 ق)، الشریعة الاسلامیة بین التدرج فی التشریع و التدرج فی التطبیق، بی جا، اول.
