فتحی طرقبه, مرجانه, اسماعیلی زاده, عباس, رئیسیان, غلامرضا. (1402). تاریخی‌نگری به قرآن؛ بررسی نقطه مشترک دیدگاه‌های نواندیشان دینی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم. اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), 75-98. doi: 10.22081/jqr.2023.66105.3711
مرجانه فتحی طرقبه; عباس اسماعیلی زاده; غلامرضا رئیسیان. "تاریخی‌نگری به قرآن؛ بررسی نقطه مشترک دیدگاه‌های نواندیشان دینی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم". اسلام و مطالعات اجتماعی, 28, 108, 1402, 75-98. doi: 10.22081/jqr.2023.66105.3711
فتحی طرقبه, مرجانه, اسماعیلی زاده, عباس, رئیسیان, غلامرضا. (1402). 'تاریخی‌نگری به قرآن؛ بررسی نقطه مشترک دیدگاه‌های نواندیشان دینی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم', اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), pp. 75-98. doi: 10.22081/jqr.2023.66105.3711
فتحی طرقبه, مرجانه, اسماعیلی زاده, عباس, رئیسیان, غلامرضا. تاریخی‌نگری به قرآن؛ بررسی نقطه مشترک دیدگاه‌های نواندیشان دینی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 28(108): 75-98. doi: 10.22081/jqr.2023.66105.3711
1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
2دانشیار گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
تاریخ دریافت: 10 اسفند 1401،
تاریخ بازنگری: 02 اردیبهشت 1402،
تاریخ پذیرش: 17 اردیبهشت 1402
چکیده
در عصر حاضر، به دنبال مطرح‌شدن شبهات و سؤالات فراوانی پیرامون کارآمدی دین، دیدگاه‌های مختلفی در مورد چگونگی فهم و تفسیر قرآن، توسط دسته‌ای از پژوهشگران موسوم به روشنفکران و نواندیشان دینی ارائه شده است. تأمل در این دیدگاه‌ها باوجود تنوع و تکثر و عدم تعلق صاحبان آنها به منطقه جغرافیایی و سیاسی خاص، نوعی قرابت و شباهت را میان آنها نشان می‌دهد که عبارت است از تاریخی‌نگری نسبت به قرآن کریم. پژوهش حاضر تلاش نموده با بررسی دیدگاه‌های برخی از روشنفکران ایرانی و غیرایرانی پیرامون فهم و تفسیر قرآن کریم، به اثبات این نگاه در آنان بپردازد؛ چرا که این مسأله نه‌تنها نقش بسزایی در ارائه راه‌حل برای برون‌رفت از این نگاه و اثبات فراتاریخیت این کتاب آسمانی خواهد داشت، بلکه بررسی ریشه‌ای طرح این گونه مباحث و پاسخی جامع و بنیادین به همه اشکالات مطرح‌شده توسط این جریان را امکان‌پذیر می‌سازد. در نتیجه با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، نشان داده شده که برخلاف فراتاریخیتِ هم لفظ و هم معنای قرآن، این جریان صرفاً معنا و مفهوم موجود در پس الفاظ را که با تعبیرات مختلفی از آنها یاد کرده‌اند، ابدی و مناسب برای زمان حال دانسته است.
Historical Approach to the Qur'an; Examining the Common Ground of the Viewpoints of Neo-Religious Thinkers Concerning the Understanding and Interpretation of the Holy Qur'an
نویسندگان [English]
Marjaneh Fathi Torghabeh1؛ Abbas Isma’ilizadeh2؛ Gholamreza Ra’isian2
1Ph.D. Student of Qur'an and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad
2Associate Professor, Educational Department of Qur'an and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]
In present era, following the raising of many misconceptions and questions regarding the efficiency of religion, different viewpoints on how to understand and interpret the Qur'an have been presented by a group of researchers known as religious intellectuals and neo-thinkers. Reflecting on these viewpoints, despite the diversity and multiplicity of those expressing them and their not belonging to a specific geographical and political region, shows a kind of closeness and similarity among them, which is a historical approach towards the Holy Qur'an. The present study tries to prove this point of view among them by examining the viewpoints of some Iranian and non-Iranian intellectuals regarding the understanding and interpretation of the Holy Qur'an; that is because this issue will not only play a significant role in providing a solution to disengage from this point of view and prove the transhistoricity of this Raveled Book, but also, it would make possible a fundamental examination of bringing up such discussions and giving a comprehensive and fundamental answer to all the problems raised by this trend. As a result, with the descriptive-analytical method and using library sources, it has been indicated that unlike the transhistoricity of both the wording and the meaning of the Qur'an, this trend has merely considered the meaning and concept behind the words that have been mentioned with different phrasings, as eternal and appropriate for the present time.
کلیدواژه‌ها [English]
historical approach, transhistoricity of the Qur'an, religious intellectuals, neo-religious thinkers, understanding the Holy Qur'an
مراجع
ابوزید، نصر حامد (1382)، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
ابوزید، نصر حامد (1383)، نقد گفتمان دینی، تهران: یادآوران.
ابوزید، نصر حامد (1998)، مفهوم النص (دراسة فی علوم القرآن)، بیروت: المرکز الثقافی العربی للطباعة و النشر و التوزیع.
ابوزید، نصر حامد؛ سزگین، هلال (1393)، محمد و آیات خدا: قرآن و آینده اسلام، تهران: نشر علم.
حنفی، حسن (1422ق، 2002)، التراث و التجدید: موقفنا من التراث القدیم، بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع.
حنفی، حسن (1430ق، 2009)، من النقل الی العقل- علوم القرآن (من المحمول الی الحامل)، بیروت: دارالامیر للثقافة و العلوم.
حنفی، حسن (1981)، الدین و الثورة فی مصر: الیمین و الیسار فی الفکر الدینی، قاهره: مکتبة مدبولی.
حنفی، حسن (1998)، هموم الفکر و الوطن "التراث و العصر و الحداثة"، قاهره: دارقباء للطباعة و النشر و التوزیع.
حیدری، سیدکمال (تاریخ مراجعه 17/5/1401)، «گام چهارم از حرکت اصلاح اندیشه دینی، اسلام قرآن‌محور»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیدکمال حیدری، http://alhaydari.com/fa/2019/03/8773/>.
حیدری، سیدکمال (تاریخ مراجعه: 10/5/1401)، «تغییر احکام فقهی بسته به شرایط زمانی و مکانی (1)»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیدکمال حیدری، http://alhaydari.com/fa/2019/10/9195.
حیدری، سیدکمال (تاریخ مراجعه: 15/5/1401)، «هدف و مبانی حرکت اصلاحی آیت‌الله سیدکمال حیدری در حوزهمعرفت دینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیدکمال حیدری، http://alhaydari.com/fa/2018/06/6312/>.
حیدری، سیدکمال (تاریخ مراجعه: 20/7/1400)، «حکم سرپرستی و قوامیت زنان»، کانال آیت‌الله سیدکمال حیدری در پیام‌رسان ایتا: https://eitaa.com/alhaydari.
الرحمان، فضل (1398)، اسلام و مدرنیته تحول یک سنت فکری، ترجمه زهرا ایران‌بان، تهران: نشر کرگدن.
سروش، عبدالکریم (1382)، بسط تجربه نبوی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1397)، کلام محمد رؤیای محمد، تهران: انتشارات صراط.
شحرور، محمد (1399)، دین و قدرت خوانشی نو از حاکمیت، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، سمیه سادات طباطبایی، تهران: مروارید.
شحرور، محمد (1996)، الکتاب والقرآن قراءة معاصرة، بیروت: شرکة المطبوعات.
شحرور، محمد (2000)، نحو اصول جدیدة للفقه الاسلامی فقه المرأة، دمشق: الاهالی للطباعة و النشر و التوزیع.
شحرور، محمد (2011)، الکتاب و القرآن رویة جدیدة، بیروت: دارالساقی.
الطالبی، محمد (1992)، عیال الله: افکار جدیدة فی علاقة المسلم بنفسه و بالآخرین، تونس: دار سراس للنشر.
الطالبی، محمد (1999)، الاسلام: حریة و حوار، ترجمه حسنی زینه، بیروت: دارالنهار للنشر.
الطالبی، محمد (2017)، لیطمئن قلبی: قضیة الایمان، تونس: سوتیمیدیا للنشر و التوزیع.
عرب‌صالحی، محمد (1391)، تاریخی‌نگری و دین، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کدیور، محسن (تاریخ مراجعه: 22/10/1401)، «طیف‌های جدید اسلامی در ایران معاصر»، https://kadivar.com/19477.
مایلی، محمدرضا؛ مهاجرانی، شباهنگ (1395)، «برررسی مفهوم روشنفکری دینی و نواندیشی دینی در ایران معاصر؛ با تأکید بر دیدگاه‌های علی شریعتی و مرتضی مطهری»، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره 34، ص 39-60.
مجتهد شبستری، محمد (1375)، هرمنوتیک کتاب و سنت: فرآیند تفسیر وحی، تهران: طرح نو.
مجتهد شبستری، محمد (1382)، ایمان و آزادی، تهران: طرح نو.
مجتهد شبستری، محمد (1390)، نقدی بر قرائت رسمی از دین: بحران‌ها، چالش‌ها، راه حل‌ها، تهران: طرح نو.
مجتهد شبستری، محمد (1392)، «سه گونه قرائت از سنت در عصر مدرنیته»، سنت و سکولاریسم: گفتارهایی از عبدالکریم سروش، مجتهد شبستری، مصطفی ملکیان، محسن کدیور، تهران: صراط، ص 244-211.
مجتهد شبستری، محمد (تاریخ مراجعه: 3/8/1401)، «قرائت نبوی از جهان 1»، https://neeloofar. org/1-4/.
مجتهد شبستری، محمد (تاریخ مراجعه: 5/8/1401)، «قرائت نبوی از جهان 10»،
محمد طه، محمود (1388ق، 1969)، الاسلام برسالته الاولی لا یصلح لانسانیة القرن العشرین، بی‌جا: بی‌نا (کتاب الکترونیک).
محمد طه، محمود (1389ق، 1969)، الرسالة الثانیة من الاسلام، بی‌جا: بی‌نا (کتاب الکترونیک).
محمد طه، محمود (1392ق، 1972)، الثورة الثقافیه، بی‌جا: بی‌نا (کتاب الکترونیک).
Christmann, Andreas (2004), "The form is permanent but the content moves: the Quranic text and its interpretations in Mohamad Shahrour's al-Kitab Wal-Quran", Modern Muslim Intellectuals and the Quran, Edited by Suha Taji-Farouki, New York: Oxford University Press, 2004
Rahman, Fazlur (1979), Islam, Chicago: the University of Chicago,
Rahman, Fazlur (1982), Islam &Modernity: Transformation of an intellectual tradition, Chicago: The University of Chicago Press,1982
