آمار

تعداد نشریات48
تعداد شماره‌ها2,293
تعداد مقالات33,216
تعداد مشاهده مقاله11,841,865
تعداد دریافت فایل اصل مقاله5,024,775
ریاحی مهر, باقر, حسینی پور, سید محمد. (1402). جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه با رویکرد تطبیقی در تفاسیر فریقین. اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), -. doi: 10.22081/jqr.2023.65822.3688
باقر ریاحی مهر; سید محمد حسینی پور. "جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه با رویکرد تطبیقی در تفاسیر فریقین". اسلام و مطالعات اجتماعی, 28, 108, 1402, -. doi: 10.22081/jqr.2023.65822.3688
ریاحی مهر, باقر, حسینی پور, سید محمد. (1402). 'جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه با رویکرد تطبیقی در تفاسیر فریقین', اسلام و مطالعات اجتماعی, 28(108), pp. -. doi: 10.22081/jqr.2023.65822.3688
ریاحی مهر, باقر, حسینی پور, سید محمد. جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه با رویکرد تطبیقی در تفاسیر فریقین. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 28(108): -. doi: 10.22081/jqr.2023.65822.3688

جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه با رویکرد تطبیقی در تفاسیر فریقین

پژوهش های قرآنی
دوره 28، شماره 108، آذر 1402
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jqr.2023.65822.3688
نویسندگان
باقر ریاحی مهر1؛ سید محمد حسینی پور* 2
1استادیار گروه قرآن و مستشرقان، جامعه المصطفی العالمیه- قم
2دانشجوی دکتری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
تاریخ دریافت: 08 بهمن 1401،  تاریخ بازنگری: 08 اسفند 1401،  تاریخ پذیرش: 13 اسفند 1401 
چکیده
یکی از گونه‌های تفسیری کهن و درخور تحقیق، گونه‌ای است که در دو دهه اخیر میان تفسیرپژوهان، با عنوان «تفسیر واعظانه» نامبردار شده و البته، همچنان ناشناخته مانده است. از آنجا که مخاطب تفسیر واعظانه، نه‌تنها نخبگان، بلکه توده مردم هستند، مطالعه پیرامون ابعاد این گونه تفسیری در بازیابی رونق پیشین آن در سده‌های میانی و کاهش فاصله جوامع اسلامی با تفسیر قرآن، مؤثر است. در تفسیر واعظانه، سه جریان عمده عرفانی (تصوف)، ادبی و روایی تأثیرگذارند که سهم جریان عرفانی بیش از دودیگر به‌نظر می‌رسد، اما تاکنون جریان‌شناسی عرفانی تفاسیر واعظانه در فریقین واکاوی نشده است. ازاین‌رو پژوهش پیش رو ضمن بررسی سیر تطور تاریخی جریان عرفانی، تأثیر آن بر تفاسیر واعظانه فریقین را تحلیل کرده و به تطبیق نتایج میان دو مکتب عامه و خاصه پرداخته است. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که تفاسیر واعظانه با تحولات جریان عرفانی رابطه‌ای مستقیم داشته و از تطورات آن جریان متأثر شده است. همچنین افول جریان تصوف فریقین در سده‌های متأخر، تفاسیر واعظانه شیعی را بیش از نمونه‌های مشابه در تسنن، دست‌خوش اضمحلال کرده و همین امر باعث شده تا نسخه‌های ترمیم‌یافته تفسیر واعظانه شیعی در دوران معاصر -که با عناوینی همچون تفسیر تربیتی و هدایتی شناخته می‌شوند- نسبت به نمونه‌های مشابه در عامه، قوی‌تر باشند.
کلیدواژه‌ها
تصوف؛ تفسیر واعظانه؛ جریان‌شناسی؛ شاخصه‌های عرضی؛ عرفان
عنوان مقاله [English]
Mystical Trendology of Oratorical Interpretations with a Comparative Approach in the Two Major Sects (Farīqayn)' Interpretations
نویسندگان [English]
Baqer Riyahi Mehr1؛ Sayyid Mohammad Hosseinipoor2
1Assistant Professor, Department of the Qur'an and Orientalists, Jami’at al-Mustafa al-‘Alamiyya, Qum
2PhD student at the University of Quranic Sciences and Encyclopedias
چکیده [English]
One of the ancient and worthy-of-research types of interpretation is the one that has been named as "Oratorical Interpretation" among the scholars of interpretation in the last two decades and, of course, has still remained unknown. Since the addressees of oratorical interpretation are not only the elites, but also the general public, studying the dimensions of this type of interpretation is effective in restoring its previous prosperity in the middle centuries and reducing the distance between Islamic societies and the interpretation of the Qur'an. In the oratorical interpretation, three major trends of mysticism (Sufism), literature, and narration are influential, of which the contribution of the mystical trend seems to be more than the other two; but until now, the mystical trendology of the oratorical interpretations in the two major sects (farīqayn) has not been explored into. Therefore, the present research, while examining the historical development of the mystical trend, has analyzed its effect on the oratorical interpretations of farīqayn and compared the results between the two Sunni and Shi'a schools. The results achieved indicate that the oratory interpretations have had a direct relationship with the developments of the mystical trend and have been affected by the developments of that trend. Also, the decline of the trend of the farīqayn's Sufism in the later centuries has made the oratory interpretations of the Shi'a more annihilated than similar examples among Sunnis, and this has caused the restored manuscripts of the Shī'ī oratory interpretations in the contemporary era - which are known with such titles as educational and guidance interpretation - to be stronger than similar examples among the general public.
کلیدواژه‌ها [English]
Sufism, preacher commentary, trendology, latitudinal features, mysticism
مراجع
  1. قرآن کریم
  2. نهج البلاغة
  3. ابن أبی‏جمهور، محمد بن علی، عوالی اللّئالی العزیزة فی الأحادیث الدّینیّة، تحقیق: مجتبی عراقی، قم: سیدالشهداء (ع)، 1405ق.
  4. ابن‏حوقل، محمد بن حوقل، صورة الارض، تحقیق: کرامرز، لیدن: بریل، ١٩٦٧م.
  5. ابن‏خلدون، عبدالرحمن بن خلدون، مقدمه‏ی ابن‏خلدون، ترجمه: محمدپروین گنابادی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1369ش.
  6. ابن‏عربی، محمد بن‌ علی، الوصایا لابن عربی، جاپ اول، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1414ق.
  7. ابن‏منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة، 1405ق.
  8. ارول، محمود قلیچ، «تصوف در آسیای صغیر و بالکان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، جلد7، 1382، صص 419-431.
  9. اسعدی، علی، «مدل تفسیری تربیتی»، رساله دکتری، دانشگاه قم، 1394.
  10. پورجوادی، نصرالله، آشنایان ره عشق، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1384ش.
  11. ــــــــــــــــ، «تصوف از ابتدا تا پایان قرن ششم»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، جلد7، 1382، صص 381-387.
  12. تنکابنی، محمد بن سلیمان، قصص العلماء، تحقیق: محمدرضا برزگر، عفت کرباسی، چاپ دوم، تهران: انشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۶ش.
  13. جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح: مهدی توحیدی‏پور، تهران: محمودی، 1336ش.
  14. جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1379ش.
  15. حقّی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، روح البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالفکر، 1413ق.
  16. حلبی، علی‏اصغر، مبانی عرفان و احوال عارفان، چاپ اول، تهران: اساطیر، 1376ش.
  17. خرکوشی، عبدالملک بن محمد، تهذیب الأسرار، تحقیق: بسّام محمّد بارود، ابوظبی: المجمّع الثّقافی، 1999م.
  18. خسرو پناه، عبدالحسین، جریان‏شناسی فکری ایران معاصر، قم: مؤسسه فرهنگی حکمت نوین اسلامی، 1388ش.
  19. خیاطان، قدرت الله، سیدحمید دلاور، «تشکیکی در تقسیم‏بندی معروف مکاتب تصوف و عرفان بغداد و خراسان»، تاریخ فلسفه، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، شماره اول، 1390، صص 23-48.
  20. دهخدا، علی‏اکبر، لغت‏نامه، چاپ دوم تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377ش.
  21. رادا کریشنان، سروپالی و دیگران، تاریخ فلسفه شرق و غرب، ترجمه: خسرو جهانداری، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1367ش.
  22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق: دارالقلم، بیروت: دارالشّامیة، 1416ق.
  23. زبیدی، سیدمحمدمرتضی الحسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: مصطفی حجازی، بیروت: دارالهدایة، 1408ق.
  24. زرین‏کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف، تهران: امیرکبیر، 1376ش.
  25. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، رسائل حکیم سبزواری، تعلیق و تصحیح: سید جلال‏الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران: اسوه، 1376ش.
  26. سرّاج، عبدالله بن علی، اللمع فی التصوف، تصحیح: عبدالحمید محمود، طه عبدالباقی سرور، مصر: دارالکتب الحدیث، 1380ق.
  27. سعیدی روشن، محمدباقر و همکاران، آسیب‏شناسی جریانات تفسیری، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394ش.
  28. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‏بکر، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق: سعید المندوب، چاپ اول، بیروت: دار الفکر، 1416ق.
  29. شاهرودی، عبدالوهاب، سیر تحول فهم متن، چاپ اول، تهران: نشر خاموش، 1399ش.
  30. شریفی، محمّد، حسین زاده، اکرم، «معرّفی و سیر تطوّر تفاسیر واعظانه شیعه»، شیعه پژوهی، شماره 5، 1394، صص 109-135.
  31. شفیعی کدکنی، محمدرضا، قلندریه در تاریخ، تهران: سخن، ١٣٨7ش.
  32. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت: دارالمعرفة، 1404ق.
  33. شیردل، تقی و محمدحسن رازنهان، «بررسی نقش و کارکرد طریقت‌های صوفی در امپراتوری عثمانی با تأکید بر طریقت بکتاشیه»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره 3، 1390، صص 129-159.
  34. شیروانی، زین‏العابدین بن اسکندر، حدائق السیاحة، مقدمه: حسین تابنده گنابادی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1348ش.
  35. صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، چاپ پانزدهم، تهران: فردوس، 1378ش.
  36. صفى على‏شاه، محمدحسن بن محمدباقر، تفسیر قرآن صفى على‏شاه، چاپ اول، تهران: منوچهری، 1378ش.
  37. فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، تحقیق: علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1996م.
  38. فارابی، محمد بن محمد ، سیاسة المدنیة، چاپ اول، ترجمه: حسن ملک‏شاهی، تهران: سروش، 1376ش.
  39. فارابی، محمد بن محمد ، المنطقیات، محمدتقی دانش‏پژوه، قم: کتابخانه آیت‏الله مرعشی، 1408ق.
  40. فارسی، عبدالغافر بن اسماعیل، المنتخب من السیاق لتاریخ نیسابور، تصحیح: محمدکاظم المحمودی، قم: جماعت مدرسین حوزه علمیه، ١٣٦٢ش.
  41. فخررازی، محمدبن عمر، اعتقاد المسلمین و المشرکین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1402ق.
  42. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، چاپ دوم، قم: دار الهجرة، 1410ق.
  43. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، چاپ اول، تهران: کتابفروشى اسلامیه، 1313ش.
  44. کاشفی سبزواری، ملاحسین بن علی، جواهر التفسیر، تحقیق: جواد عباسی، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
  45. لاهیجی، محمدجعفر بن محمدصادق، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، تعلیق، تصحیح و تقدیم: سید جلال‏الدین آشتیانی، چاپ دوم، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، مرکز النشر، بی‏تا.
  46. متولی، کاظم، افکار عمومی و شیوه‏های اقناع، چاپ اول، تهران: بهجت، 1384ش.
  47. محمدی شرف‏آباد، هومان و شکوه السادات اعرابی هاشمی و سهیلا ترابی فارسانی، «گفتمان فکری - سیاسی طریقت نقشبندیه در عصر تیموریان»، مطالعات تاریخ اسلام، 1398، شماره 41، صص 155-179.
  48. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (کلام-عرفان-حکمت عملی)، تهران: صدرا، 1367ش.
  49. معصوم‏ علی‏شاه، محمدمعوم بن زین‏العابدین، طرائق الحقائق، تصحیح: محمدجعفر محجوب، تهران: بارانی، 1345ش.
  50. مفیدی، صدیقه، محسن قاسم‏پور و حمیدرضا فهیمی‏تبار، «بررسی و تحلیل برخی عناصر فرهنگی در ترجمة تفسیر طبری»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، 1398، شماره 4، صص 69-90.
  51. مقدسی، محمد بن احمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه: علینقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، 1361ش.
  52. ملکم، جان، تاریخ ایران، ترجمه: اسماعیل حیرت، چاپ افست، تهران: بی‏نا، ۱۳۶۲ش.
  53. میهنی، محمدبن منور، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ أبی‏سعید، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: آگاه، 1367ش.
  54. نجم رازی، عبدالله بن محمد، مرصاد العباد، تصحیح: محمدامین ریاحی، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1392ش.
  55. نوربخش، جواد، جنید، تهران: یلداقلم، 1380ش.
  56. هجویری، علی بن عثمان، کشف المحجوب، تصحیح: والنتین ژوکوفسکی، تقدیم: قاسم انصاری، چاپ اول، تهران: طهوری، 1358ش.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 254