زنان، نمایندگان شایسته انقلاب فلسطین

پرونده ویژه

سرزمین اشغالی به روایت هنرمندانه «سلیمان منصور»

زنان، نمایندگان شایسته انقلاب فلسطین

«سلیمان منصور» یکی از هنرمندان برجسته و مشهور فلسطینی است که شخصیت اصلی بسیاری از آثار هنری‌اش در نقاشی و آثار حجمی هنری، زنان هستند. سبک او تجسم استواری در برابر یک اشغال نظامی بی‌امان است. آثار او نمادی از هویت ملی فلسطین، الهام‌بخش نسل‌های فلسطینی و هنرمندان و فعالان بین‌المللی بوده است.

منصور دوران کودکی را در تپه‌های سرسبز و مزرعه‌های «بیرزیت» و نوجوانی را در بیت‌لحم و اورشلیم گذراند. تجربه‌های ناب زندگی در درنقاط ملتهب فلسطین، اثر قابل‌توجهی بر کار او گذاشت. مخاطبان با دیدن آثار او، احساس از دست دادن تدریجی فلسطین را دارند؛ به‌ویژه پس از اشغال کرانه باختری و اورشلیم در سال 1967. منصور با استفاده از نمادهایی مثل زن، مادر، زندگی، فرهنگ، تاریخ و سنت فلسطینی‌ها، بر هویت فلسطینی تاکید می‌کند و عزم و پیوند فلسطینی‌ها را با سرزمین خود منحصر و غیرقابل‌انکار نشان می‌دهد. هر جزیی در تابلوهای او، نوعی مقاومت است. با درختان پرتقال، سرزمین از دست رفته در نکبت سال 1948 را نشان می‌دهد. با درختان زیتون، زمین‌های اشغال شده در سال 1967 را یادآوری می‌کند. زنانی که لباس‌های گلدوزی سنتی به تن دارند، نماینده سرزمین فلسطین و انقلاب فلسطین هستند. او با چشم‌انداز فلسطین و تراس‌های سنگی، کشاورزان مقاوم فلسطینی را نشان می‌دهد که حاضر نشدند زمین‌های خود را ترک کنند. او با تصاویری از اورشلیم و گنبد صخره درخشان سرزمین فلسطین و رویای بازگشت را بازآفرینی می‌کند.

سلیمان منصور با شیوه‌ای هنرمندانه؛ امیدها و واقعیت‌های مردمی را منعکس می‌کند، مردمی یک قرن در اشغال زندگی کرده‌اند. از اوایل دهه 1970، تجربه‌های خود از انزوا، آوارگی، اجتماع و ریشه‌داری را با استفاده از تصاویر و نمادهایی به تصویر کشید که به توسعه نمادنگاری از مبارزه‌های فلسطینی کمک کردند. تابلوهایی مانند «جمل المحامل» با مرد باربر نمادین که بار سنگین و گران‌بهایش بیت‌المقدس است، چیزی‌که همه فلسطینی‌ها آرزوی آن را دارند. چنین تصاویری در سرپیچی مستقیم از مقام‌های نظامی اسراییل رایج شد که آثار هنری و پوسترها را مصادره و نمایشگاه‌ها و گالری‌ها را تعطیل می‌کردند.

رسانه‌های هنری منصور در طول زندگی متفاوت بوده؛ طوری‌که با تجربه او از آوارگی در وطن و تحول‌ها و دگرگونی‌های جنبش ملی فلسطین مطابقت داشته باشد. منصور همراه هنرمندانی مانند «وِرا تَماری»، «تَیسیر برکات» و «نبیل عنانی» در سال 1987 جنبش چشم اندازهای نوین را بنیان نهادند. این جنبش در واکنش به انتفاضه اول شکل گرفت و از هنرمندان خواست موا اولیه هنری اسراییل را تحریم کنند و از مواد طبیعی محلی استفاده کنند؛ از چیزهایی مثل قهوه، حنا و خاک رُس. گِل، ابزار انتخابی منصور بود. همین خاک و گِل که اساس زندگی بشر در بسیاری از فرهنگ‌ها و مذاهب و همچنین قطعه‌ای واقعی از سرزمین فلسطین است. او با استفاده از گِل، نمادهایی از هویت خلق کرد که فرهنگ غنی و متنوع فلسطین را تجلیل می‌کرد. منصور، جوهره ریشه‌های فلسطینی و تکه‌تکه شدن چشم‌انداز سیاسی و جغرافیای فلسطین را به تصویر کشید؛ که در شکاف‌هایی که در گِل و لای خشک‌شده بازتاب می‌یابد.

منصور علاوه‌بر ایفای نقش کلیدی در تقویت هویت بصری ملی فلسطین با آثار غنی و چندوجهی، به توسعه جنبش هنری در فلسطین کمک زیادی کرد. سال1973 «اتحادیه هنرمندان فلسطین» را تاسیس کرد و چند سال رهبری آن را بر عهده داشت. سال1994 مرکز هنری «اَلوسیتی» را در اورشلیم تاسیس کرد و می‌خواست با در این مرکز بین هنرمندان فلسطینی و هموطنانش در تبعید و با هنرمندان بین المللی برای آرشیو و تبادل‌ و تعامل هنری، پل بزند. منصور، یکی از اعضای هیات موسس آکادمی بین المللی هنر است و در چند موسسه فرهنگی و آموزشی فلسطینی مانند دانشگاه قدس تدریس کرده است.

سلیمان منصور آثار هنری خود را در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی به نمایش گذاشته، ازجمله: نمایشگاه افتتاحیه Institut du Monde Arabe پاریس 1987، «اشغال و مقاومت» موزه دیگر در نیویورک 1990، دوسالانه شارجه 1995، «هفت هنرمند فلسطینی» دارالفنون عمان 1997، «ساخت فلسطین» موزه هنرهای معاصر ایستگاه، هیوستون 2003 Art Palestine، گالری میم دبی 2011 و «انتزاع و خوشنویسی – به‌سوی یک زبان جهانی»، لوور ابوظبی با همکاری مرکز پمپیدو  2021. سال1998، منصور جایزه فلسطین برای هنرهای تجسمی و جایزه بزرگ نیل را در هفتمین دوسالانه قاهره دریافت کرد. سال 2019 جایزه فرهنگ عرب یونسکو-شارجه را به‌دلیل «تاثیرگذاری در برجسته کردن فرهنگ فلسطین و عرب در سطح بین‌المللی» دریافت کرد.